Pietkiewicz Czesław (1856–1936), technik, badacz kultury ludowej Polesia. Ur. 20 VII we wsi Babczyn koło Chojnik na Polesiu Rzeczyckim, był średnim z pięciu synów Henryka i Pauliny z Krzyżanowskich, bratankiem Antoniego (zob.), bratem Zenona (zob.) i Zygmunta (zob.), bratem stryjecznym Kazimierza (zob.). Dzieciństwo spędził we wsi Pruszyn (koło Chojnik), gdzie ojciec był nadleśniczym i prowadził smolarnię. Tam wraz z braćmi pobierał naukę w domu, udzielaną przez wykształconą matkę. Ojciec za udział w powstaniu styczniowym został skazany na więzienie, co doprowadziło rodzinę do ruiny majątkowej. W l. 1869–74 P., wraz ze starszym bratem Adolfem, pracował fizycznie na wsi, dokształcając się jako samouk. Poznał wówczas doskonale warunki życia, zajęcia i obyczaje ludu wiejskiego Polesia okolic Pruszyna, Hudowa, Starczy, Nowej Ziemi (majątek Oskierków), Kryszyc (majątek Aleksandrowiczów), Kurowego i Niebytowa. Mając zdolności i zamiłowania do zajęć technicznych, P. pracował (1875–86) w wielu smolarniach i gorzelniach w różnych miejscowościach Polesia położonych pomiędzy Tulhowiczami, Brahinem, Chołmeczem, Rzeczycą, Nosowiczami, Domanowiczami, Nowosiółkami, Starosielem i Sawiczami. W r. 1887 opuścił Polesie Rzeczyckie i w poszukiwaniu pracy zawędrował na Podole, (okolice Kamieńca Podolskiego), następnie przebywał w Siemierzowie w Słuckiem oraz (1898–1903) w Mańkowie (w okolicach Smoleńska), gdzie zajmował się rektyfikacją. W r. 1904 wyjechał na Ukrainę i objął zarząd majątku Stefanin (w pow. wasylkowskim na Kijowszczyźnie) Edwarda i Jadwigi Abramowskich (rodziców Józefa Edwarda) oraz majątku swego bratanka Józefa. Administrację majątków prowadził przez dwadzieścia lat z krótkimi przerwami (np. w l. 1912–14, które spędził w Łodzi, pracując jako technik ubezpieczeniowy); okres pierwszej wojny światowej i lata rewolucji spędził w Stefaninie.

W r. 1923 P., wraz z bratem Zygmuntem i jego rodziną, przyjechał do Warszawy i zachęcony przez Kazimierza Moszyńskiego przystąpił do współpracy w kierowanym przez Stanisława Poniatowskiego Zakładzie Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW). Tu w 68 roku życia rozpoczął intensywną pracę naukową, wykorzystując swą znakomitą pamięć, zgromadzone materiały oraz zdolności rysunkowe. W r. 1928 został współpracownikiem Komisji Etnograficznej PAU i wydał w serii Prac tej Komisji (jako nr 7) pierwszą część swej szeroko zakreślonej syntezy kultury ludowej Polesia (Polesie Rzeczyckie. Materiały etnograficzne. Cz. 1. Kultura materjalna, Kr. 1928), ilustrując ją własnymi rysunkami. Pracę P-a cechuje nie tylko drobiazgowy opis niezwykle bogatego materiału etnograficznego (narzędzi, sprzętów, urządzeń itp.), ale także ujęcie porównawcze z realiami terenów Smoleńszczyzny oraz Ukrainy Kijowskiej. W zakładzie Etnologii TNW uzyskał stałe stypendium z Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dzięki któremu mógł poświęcić się przygotowywaniu do druku materiałów etnograficznych zebranych w l. 1877–1905 przez Michała Federowskiego, oddając (według opinii St. Poniatowskiego) «nieocenione usługi» przy wydaniu tomu 4. „Ludu białoruskiego na Rusi Litewskiej” M. Federowskiego, obejmującego przysłowia, żarty, zwroty i zagadki (W. 1935). Poza uporządkowaniem notatek Federowskiego P. opracował objaśnienia, a także uzupełnił je własnymi materiałami zebranymi w terenie. Zdołał też ukończyć własne dzieło, obszerną Kulturę duchową Polesia Rzeczyckiego. Materjały etnograficzne (W. 1938) wydaną już pośmiertnie w serii Prac Etnologicznych TNW (t. 4), stanowiącą (pomimo odrębnego tytułu) drugą część Polesia Rzeczyckiego z r. 1928, a także opracował jego część trzecią (obejmującą całokształt kultury społecznej), którą jeszcze za życia złożył w Kasie im. Józefa Mianowskiego w Warszawie. Jej losy nie są dzisiaj znane; najprawdopodobniej uległa zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej w Warszawie. Oprócz tego przedstawił wyniki swych etnograficznych badań naukowych w ogłaszanych na łamach „Ziemi” (1927–32), „Wiedzy i Życia” (1928–9), „Pamiętnika Warszawskiego”, „Ludu” (1931) oraz „Wiadomości Ludoznawczych” (1933) kilkunastu artykułach poświęconych przede wszystkim tematyce kultury materialnej Polesia Rzeczyckiego i Wołyńskiego, a także kulturze społecznej i demonologii mieszkańców wsi Polesia i Białorusi. P. zmarł w Warszawie 10 X 1936, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

P. rodziny nie założył.

Fot. i bibliogr. prac P-a w: tenże, Kultura duchowa Polesia Rzeczyckiego, W. 1938; – Bystroń, Bibliografia etnografii; Łoza S., Zestawienie artykułów, wzmianek i ilustracyj zawartych w rocznikach z lat 1910–1929 czasopisma Ziemia, W. 1930–3; – Bieńkowski W., Badania etnograficzne Komisji Antropologicznej AU w Krakowie oraz Komisji Etnograficznej PAU, „Lud” T. 51: 1966–7; Historia etnografii polskiej pod red. M. Terleckiej, Wr. 1973; Manugiewicz J., Etnografia w warszawskich towarzystwach naukowych i ich zastępnikach, „Lud” T. 51: 1966–7; Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, Wyd. 2., W. 1967–8 I–II; Wróblewski T., Zarys historii badań nad duchową kulturą w Polsce, „Lud” T. 51: 1966–7; – Krzywicki L., Wspomnienia, Wyd. W. Jedlicka i J. Wilhelmi, W. 1958–9 II–III; – „Kur. Warsz.” 1936 nr 281 wieczorny s. 9, nr 282 wieczorny s. 9; – Arch. Pol. Tow. Ludozn. w Wr.: rkp. nr inw. 141 ([S. Poniatowski], Życiorys P-a); – Korespondencja dotycząca P-a w posiadaniu autora artykułu; Informacje ks. Edmunda Bulandy z Warszawy i Edwarda Pietraszka z Wrocławia.

Wiesław Bieńkowski