Ryll-Nardzewski Czesław (1893–1961), lekarz dermatolog, profesor Akad. Med. w Lublinie. Ur. 1 III w Dwecie w okręgu iłłukszteńskim na Łotwie, był synem Wiktora, felczera weterynarii, i Jadwigi z Kadzewiczów.
Do szkoły realnej w Dyneburgu uczęszczał R.-N. w l. 1901–11. Od jesieni 1911 studiował przez jeden semestr w Instytucie Psychoneurologicznym w Petersburgu, a w r. 1912 wstąpił na wydz. lekarski uniwersytetu w Dorpacie. Był tam członkiem zrzeszenia akademickiego «Zjednoczenie». Od 20 V do 1 X 1915 pracował w Sekcji Sanitarnej Komitetu Obywatelskiego Gub. Warszawskiej jako sanitariusz-medyk w kolumnie ruchomej szczepiącej ospę, następnie w Kałuszynie w przychodni i szpitalu zakaźnym, gdzie udzielał też pomocy rannym cywilom. Jesienią 1915 słuchał wykładów zorganizowanych dla medyków w Szpitalu Miejskim w Warszawie. Przez 6 tygodni pracował jako felczer w przychodni chirurgicznej Szpitala Św. Rocha w Warszawie. W lutym 1916 rozpoczął ochotniczą służbę wojskową w Sanitariacie 1. p. ułanów Legionów Polskich jako medyk. Po kryzysie przysięgowym 1917 r. był internowany w Szczypiornie i Łomży (21 VII 1917 – 12 VII 1918), w obozach tych pełnił obowiązki lekarza. Od września 1918 przydzielono go jako medyka bez stopnia do oddziału wenerycznego Szpitala Wojskowego w Modlinie.
Dn. 10 XI 1918 R.-N. wstąpił do WP. Otrzymał przydział do szpitala wenerycznego Okręgu Warszawskiego, gdzie był młodszym ordynatorem w stopniu podporucznika podlekarza. Jednocześnie kontynuował (z przerwami) studia lekarskie na UJ. Awans na porucznika otrzymał ze starszeństwem od 1 VI 1919. Od lipca 1920 do lutego 1921 służył w Armii Rezerwowej na froncie warszawskim, następnie w 61. pp jako lekarz baonowy, wreszcie w 60. pp w Gnieźnie i Ostrowiu Wielkopolskim. W lutym 1921 został odkomenderowany na dokończenie studiów lekarskich w Krakowie jako stypendysta, co pociągało za sobą konieczność odsłużenia w wojsku trzykrotnie dłuższego czasu niż trwały studia. W tym okresie studiów R.-N. uczestniczył w spotkaniach i zabawach grona zaprzyjaźnionych ze sobą studentów, które nazwało się Cichą Lipą; kontakty R.-N-ego z tą grupą kolegów trwały do końca życia. Doktorat wszech nauk lekarskich uzyskał 20 XII 1922. W okresie grudzień 1922 – kwiecień 1923 pozostawał w Kadrze Sanitarnej w Krakowie i jednocześnie był hospitantem Kliniki Dermatologicznej UJ. Od kwietnia 1923 do grudnia 1924 był R.-N. młodszym lekarzem pułkowym w 25. p. ułanów na Wileńszczyźnie w stopniu kapitana od 1 VII 1923. Od stycznia 1925 na własną prośbę otrzymał przeniesienie do garnizonu wileńskiego, co umożliwiło mu dalszą specjalizację medyczną. Pełniąc służbę wojskową był jednocześnie (styczeń–maj 1925) hospitantem Kliniki Dermatologicznej Uniw. Wil. u Zdzisława Sowińskiego, a od 1 VI 1925 do r. 1939 starszym asystentem łącznikowym z wojskiem. Jednocześnie był od 1 VI 1925 kolejno ordynatorem, starszym ordynatorem i kierownikiem Oddziału Skórno-Wenerycznego Szpitala Obszaru Warownego Wilno w Wilnie, potem starszym ordynatorem tamże – do r. 1939. Na majora awansował 1 I 1930.
R.-N. włączył się też w społeczną akcję zwalczania chorób wenerycznych; m.in. publikował prace na ten temat, wykładał na kursach dokształcających dla lekarzy i wygłaszał popularne odczyty. Od r. 1937 pracował też w Ubezpieczalni Społecznej w Wilnie, jako lekarz specjalista, a od r. 1939 kierownik zorganizowanej przez siebie na nowych zasadach przychodni skórno-wenerycznej. W l. 1938–9 był stałym delegatem Min. Spraw Wojskowych w Komisji Międzyministerialnej do opracowania ustawy o zwalczaniu chorób wenerycznych. W r. 1932 został członkiem Komitetu Redakcyjnego „Przeglądu Dermatologicznego”.
Po przejęciu Wilna w październiku 1939 przez Litwinów R.-N. został internowany na terenie Litwy; zorganizował Centrum Weneryczne dla Internowanych i był tam starszym wenerologiem. Po powrocie w marcu 1940 do Wilna pracował w przychodniach miejskich i w gabinecie prywatnym. W czasie okupacji niemieckiej nadal kierował wileńską przychodnią wenerologiczną. W nocy 16/17 IX 1943 został ujęty przez gestapo i jako zakładnik miasta Wilna odstawiony do obozu koncentracyjnego w Prawieniszkach. Po ponownym zajęciu Wilna przez wojska radzieckie, w lipcu 1944 R.-N. zorganizował na polecenie Wydz. Zdrowia Litewskiej SRR przychodnię wenerologiczną i został jej kierownikiem, jednocześnie był też lekarzem konsultantem w specjalistycznej poliklinice i członkiem Rady Naukowej Wydz. Zdrowia Litewskiej SRR w Wilnie. W grudniu 1944 R.-N. zgłosił się do Wydz. Wojskowego Związku Patriotów Polskich. W styczniu 1945 otrzymał przydział wojskowy w Białymstoku, potem w Lublinie. W lutym 1945 został mianowany Szefem Oddziału Skórno-Wenerycznego organizującego się Szpitala Okręgowego nr 2, a jednocześnie Wydz. Lekarski Uniw. Marii Curie Skłodowskiej (UMCS) powierzył mu organizację Kliniki Dermatologicznej z nominacją na zastępcę profesora. R.-N. habilitował się 10 V 1946 na podstawie rozprawy pt. Przyczynek do etiologii łupieżu czerwonego torebek włosowych („Przegl. Dermatologiczny” 1932, „Acta Dermato-Venereologica” 1933). Dn. 30 IX 1946 został zdemobilizowany w stopniu pułkownika na skutek reklamacji Rektoratu UMCS. Dn. 5 VIII 1947 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. chorób skórnych i wenerycznych na Wydz. Lekarskim UMCS, a po wyodrębnieniu medycyny z uniwersytetu, przeszedł jako kierownik Katedry i Kliniki Dermatologicznej do Akad. Med. w Lublinie. Dzięki staraniom R.-N-ego powstała w klinice bogato zaopatrzona biblioteka naukowa i dobrze urządzone pracownie: biochemiczna, histologiczna, mikologiczna, gabinet fizykoterapeutyczny i rentgenologiczny, urządzenia do przeprowadzania badań czynnościowych skóry i gabinet fotograficzny. W l. 1948–52 brał udział w akcji «W» (zwalczania chorób wenerycznych). Od r. 1956 był lekarzem konsultantem chorób skórno-wenerycznych na woj. lubelskie. Wchodził również w skład podkomisji do zwalczania chorób grzybiczych w kraju. Współpracował od r. 1952 z Instytutem Medycyny Pracy i Higieny Wsi i pod jego kierownictwem zostały opracowane zagadnienia immunologii gruźlicy, epidemiologii grzybic oraz dermatoz zawodowych powstałych na skutek stykania się z używanymi w rolnictwie środkami chemicznymi. Urządził izolatorium przeciwgrzybicze dla dzieci w miejscowości Tuligłowy koło Krasnegostawu. Od r. 1959 był prorektorem d/s klinicznych.
R.-N. ogłosił 40 prac, z tego 20 po wojnie. Przeważnie były one zespołowe. Dotyczyły dermatologii, wenerologii i organizacji zwalczania chorób wenerycznych: śródskórnego stosowania szczepionki gonokokowej („Przegl. Dermatologiczny” 1928), badań nad łuszczycą jako stanem alergicznym (tamże 1932, 1933 oraz „Dermatologische Wochenschrift” 1933, „Annales de dermatologie et de syphiligraphie” 1934, „Acta Dermato-Venereologica” 1933), trądzika zgorzelinowego („Przegl. Dermatologiczny” 1933), nowego ujęcia odczynów skórnych w zależności od komplementu („Československa dermatologie” 1935), rozpoznawania i leczenia gruźlicy skóry („Pol. Tyg. Lek.” 1951, „Przegl. Dermatologii i Wenerologii” 1953, 1956, 1959), rogowiaka kolczysto-komórkowego (keratoacanthoma) („Przegl. Dermatologii i Wenerologii” 1958), pęcherzycy przewlekłej Heiley-Heiley („Przegl. Dermatologiczny” 1959), leczenia hialuronidazą chorób skóry („Annales UMCS” 1959), grzybic i ich leczenia (tamże, 1959, oraz w: „Pam. XVI Zjazdu Pol. Tow. Dermatologicznego”, Kr. 1961 i w: „Pam. XVII Zjazdu Pol. Tow. Dermatologicznego”, W. 1962), podskórnej odmiany tocznia rumieniowatego (erytematodes profundus Kaposi-Irgang) („Annales de dermatologie et de syphiligraphie” 1960 oraz w: „Pam. XVI Zjazdu Pol. Tow. Dermatologicznego”, Kr. 1961), rumienia guzowatego i rumienia wielopostaciowego wysiękowego (rozdziały w: „Terapia współczesna”, W. 1961).
R.-N. Przed wojną był członkiem Polskiego Związku Przeciwwenerycznego, Polskiego Tow. Dermatologicznego (przez pewien czas skarbnik i prezes Wileńskiego Oddziału Polskiego Tow. Dermatologicznego), Wileńskiego Tow. Naukowo-Lekarskiego, Tow. Eugenicznego, a po drugiej wojnie światowej zorganizował Lubelski Oddział Polskiego Związku Przeciwwenerycznego, był członkiem Zarządu Głównego Pol. Tow. Dermatologicznego i prezesem jego Lubelskiego Oddziału, członkiem Polskiego Tow. Lekarskiego, członkiem rzeczywistym (od r. 1947) Lubelskiego Tow. Lekarskiego, członkiem Sekcji Dermatologicznej Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia, członkiem Rady Naukowej Instytutu Dermatologii i Wenerologii (od r. 1951). Zmarł nagle na skutek pęknięcia tętniaka aorty brzusznej 27 X 1961 w Lublinie, został pochowany tamże na cmentarzu przy ul. Lipowej. Odznaczony był m. in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Srebrnym i dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi.
Z małżeństwa z Janiną z Kraśniewiczów (1894–1979), lekarzem ginekologiem, miał R. trzech synów: Czesława (ur. 1926), profesora zwycz. matematyki na Uniw. Wrocł. i Politechn. Wrocł., Jana (ur. 1934), elektronika, doktora nauk technicznych, i Józefa (1935–1937).
Na frontonie Kliniki Dermatologicznej Akad. Med. w Lublinie została wmurowana tablica pamiątkowa ku czci R.-N-ego.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Rocznik lekarski RP, W. 1933, 1936, 1938, 1949; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961, 1964; Woźniewski Z., Polski almanach medyczny, W. 1957; – Akademia Medyczna w Lublinie 1944–1974, L. 1974 s. 302 (fot.); Kowalczyk S., Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874–1951, W. 1987 s. 66, 72, 131; Kronika Akademii Medycznej w Lublinie za rok akademicki 1961–1962, L. 1963 s. 54; Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego polskiego 1797–1918, W. 1927 s. 141; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi: „Annales UMCS. Sectio D, Medicina” Vol. 16 (1961) s. I–V (fot. spis prac), „Kur. Lub.” 1961 nr 259, 1966 nr 98, „Pielęgniarka i Położna” 1962 nr 1 s. 30–31, „Przegl. Dermatologiczny” T. 49: 1962 nr 4 s. 307–12 (fot., spis prac, M. Mienicki), „Służba Zdrowia” 1961 nr 46, „Sztandar Ludu” 1961 nr 258, 259, „Życie Warszawy” 1961 nr 259, 260, 261; – Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne (fot.); B. Jag.: rkp. 71/86 (Pawłowski F., Wspomnienia legionowe, s. 262, 280); – Mater. Red. PSB: Pawłowski F., Ryll-Nardzewski Czesław, w: tenże, Cicha Lipa, Kr. 1981 (mszp); – Dokumenty w posiadaniu syna, Jana Ryll-Nardzewskiego z W. oraz jego informacje.
Teresa Ostrowska