Świerczewski Czesław (1866—1950), inżynier chemik, dyrektor gazowni w Łodzi, Warszawie i Gdańsku.
Ur. 16 III w Jekaterynosławiu nad Dnieprem, był synem Teofila Saby (1829—1885), zesłanego w głąb Rosji za udział w powstaniu styczniowym, i Marcjanny z Kuborowiczów. Miał brata Stanisława, lekarza, i siostrę Marię, chemika.
Po ukończeniu w r. 1883 Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie studiował Ś. od r. 1884 na Wydz. Chemii Technicznej lwowskiej Szkoły Politechnicznej; działał wtedy w młodzieżowym «Kole Kościuszki» i należał do Ligi Narodowej. Po uzyskaniu w r. 1887 dyplomu chemika-technologa (równoznaczny z późniejszym dyplomem inżyniera chemika) ukończył w l. 1888—9 kurs gorzelnictwa w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach. Praktykę zawodową odbył w l. 1890—1 w Zakładach Gazowych i Laboratorium Inspekcji Gazowej w Warszawie pod kierunkiem Bronisława Znatowicza.
Dn. 15 VII 1891 podjął Ś. pracę asystenta w gazowni w Łodzi, należącej do Łódzkiego Tow. Gazowego; od r. 1905 był jej kierownikiem. Przyczynił się do przekształcenia zakładu w r. 1909 w przedsiębiorstwo miejskie, administrowane przez Komitet Obywatelski. Jako kierownik dążył do spolonizowania administracji, w zatrudnieniu preferował polskich techników i robotników, a w pracach inwestycyjnych i remontowych polskie materiały. Był współautorem podręcznika „Technologia chemiczna ogólna” (W. 1908), do którego opracował część poświęconą suchej destylacji drewna, torfu, łupków bitumicznych, węgla brunatnego i kamiennego oraz oświetlenia gazowego. W Stow. Techników w Łodzi wygłosił w r. 1909 referat Jak należy rozwiązać kwestię gazową w Łodzi ze stanowiska technicznego. W l. 1909—14 działał w łódzkim tow. «Łączność» w celu uświadomienia polskości ludności Pomorza Kaszubskiego; przyczynił się do zorganizowania w r. 1912 Zjazdu Kaszubów w Gdańsku i założenia tam Tow. Młodokaszubów. Bibliotece powstałego w r. 1913 Tow. Muz. Kaszubsko-Pomorskiego w Sopocie ofiarował swój księgozbiór. Należał do założycieli powstałego w r. 1912 Polskiego Związku Techników Gazowych z siedzibą w Krakowie. Na Nadzwycz. Zjeździe Techników Polskich w Warszawie w kwietniu 1917 powstało z jego inicjatywy Koło Gazowników Polskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przyczynił się do zjednoczenia obu tych organizacji i powstania na I Ogólnym Zjeździe w Warszawie (23—25 IV 1919) Zrzeszenia Gazowników Polskich, którego został wiceprezesem. Zabierał głos w sprawie problematyki gazowej (Kilka słów o potrzebie rozwoju gazownictwa w naszych miastach i miasteczkach, „Pamiętnik Nadzwyczajnego Zjazdu Techników Polskich w Warszawie w roku 1917”, W. 1917, wyd. osobne, Ł. 1917) i podkreślał rolę państwa w rozwoju gazownictwa (Gazownictwo jako jeden z czynników niezależności gospodarczej, Ł. 1918). Gdy w r. 1920 łódzka gazownia przeszła pod administrację Zarządu Miejskiego, Ś. otrzymał nominację na stanowisko jej dyrektora. Opracował wówczas plan rozbudowy i unowocześnienia zakładu, ale z braku środków na realizację projektu zrezygnował z pełnionej funkcji.
W r. 1920 objął Ś. kierownictwo Polskiego Tow. Gazowniczego S.A. w Warszawie. Ze Stefanem Torżewskim i Bohdanem Deringiem (Deryngiem) prowadził akcję bezpłatnego przejęcia Gazowni Warszawskiej od Niemieckiego Kontynentalnego Tow. Dessauskiego. Równocześnie zainicjował i wspierał wywłaszczenie z rąk Niemieckiego Tow. Augsburskiego gazowni w Szczakowej, Trzebini, Oświęcimiu oraz Tomaszowie Maz. i przekazanie ich do utworzonej S.A. Zjednoczone Gazownie Polskie. W listopadzie 1923 warszawska gazownia przeszła pod zarząd państw. i Ś. został 20 XI t.r. jej dyrektorem. Doprowadził do jej komunalizacji w r. 1925 i utworzenia przedsiębiorstwa Gazownia Miejska m. stoł. Warszawy. Zmodernizował i rozbudował zakład przy ul. Dworskiej na Woli, zamknął natomiast 19 XII 1930 przestarzałą gazownię przy ul. Ludnej na Solcu. W l. 1925—31 rozbudował sieć gazową z 284 do 464 km, obejmując zasilaniem w gaz nowe dzielnice mieszkaniowe na Mokotowie, Sadybie, Kole, Żoliborzu, Bielanach i Grochowie oraz duże zakłady przemysłowe, m.in. Ursus, Pocisk, Wedel i Polski Fiat. Rozwinął w zakładzie działalność kulturalno-oświatową i sportową; działały chóry męski «Znicz» i żeński «Lira» oraz sekcje: orkiestrowa, teatralna, sztuk pięknych, odczytowa, turystyczna i radiowo-kinowa, a w l. 1923—37 Robotniczy Klub Sportowy «Świt» z sekcjami: piłki nożnej, kolarską, bokserską, zapaśniczą, lekkoatletyczną, tenisa stołowego, tenisa ziemnego i sportów wodnych. Działalność i osiągnięcia przedsiębiorstwa przedstawiał w artykułach, m.in. O zakładach gazowych warszawskich w związku z organizacją przemysłu chemicznego na tle obrony państwa („Samorząd Miejski” 1924 IV kwartał, wyd. osobne, W. 1924), Gazownia Miejska m. st. Warszawy („Warszawa. Ku upamiętnieniu dziesięciu lat samorządu Stolicy w Niepodległej Polsce 1918—1928”, W. 1929) oraz w bogato ilustrowanej publikacji „Gazownia Miejska m. st. Warszawy. Rozbudowa fabryki 1923—1931” (W. 1931). Sprzeciwiał się forsowaniu oświetlenia elektrycznego Warszawy i uzasadniał konieczność utrzymania równowagi z oświetleniem gazowym (Porównanie kosztów oświetlenia gazowego i elektrycznego w Warszawie, „Gaz i Woda” R. 12: 1932 nr 5, wyd. osobne, Kr. 1932). Pod kierownictwem Ś-ego prowadzono w stacji doświadczalnej Gazowni Warszawskiej prace badawcze nad odgazowaniem torfu. Przyczynił się do odbudowy największej w Europie destylarni drewna liściastego w Hajnówce oraz odbudowy zakładu «Boruta» S.A. w Zgierzu, przerabiającego pochodne smoły pogazowej na barwniki syntetyczne, środki lecznicze i wybuchowe. Wykonywał ekspertyzy dla gazowni w Krakowie, Grudziądzu, Łodzi, Tarnowie i Starachowicach.
Ś. kontynuował działalność w Zrzeszeniu Gazowników Polskich (od r. 1922 Zrzeszenie Gazowników i Wodociągowców Polskich, od r. 1936 Polskie Zrzeszenie Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych); był jego prezesem w l. 1921—31, a potem członkiem zarządu (do r. 1936). Brał udział w powołaniu organu Zrzeszenia, wydawanego od r. 1921 „Przeglądu Gazowniczego” (od r. 1922 „Przegl. Gazowniczy i Wodociągowy”, od r. 1927 „Gaz i Woda”, od r. 1937 „Gaz, Woda i Techn. Sanitarna”) i wchodził w l. 1934—7 w skład jego Komitetu Redakcyjnego. Z inicjatywy Ś-ego Zrzeszenie przystąpiło w r. 1931 do Międzynarodowego Związku Przemysłu Gazowniczego, a w r. 1932 razem ze zrzeszeniami czechosłowackim i jugosłowiańskim utworzyło Związek Zrzeszeń Gazowników i Wodociągowców Słowiańskich, którego Ś. był czasowym przewodniczącym (lipiec—październik 1932). Uzyskawszy wsparcie finansowe Min. WRiOP, zorganizował kilka kursów uzupełniających wiedzę gazomistrzów i personelu małych gazowni. Postulował kształcenie inżynierów gazowników i powołanie w tym celu na uczelni technicznej katedry gazownictwa (O przygotowaniu teoretycznym i praktycznym inżynierów pracujących w gazownictwie, „Gaz, Woda i Techn. Sanitarna” 1937 nr 3, 5, wyd. osobne, W. 1937). Był członkiem Polskiego Tow. Chemicznego. W r. 1934 włączył się w działalność Polskiego Związku Zachodniego (powstałego t.r. z przekształcenia Zw. Obrony Kresów Zachodnich). Posiadał członkostwa honorowe Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców Polskich (1926) oraz francuskiej Association Technique de l’Industrie du Gaz en France i czechosłowackiego Plynárenské a vodárenské sdruženi. Był zaprzyjaźniony z Eugeniuszem Kwiatkowskim, który przed wybuchem drugiej wojny światowej złożył u niego 13 tomów swoich zapisków. W lutym 1935 przeszedł Ś. na emeryturę, ale nadal pracował jako rzeczoznawca w dziedzinie gazownictwa oraz przemysłów pokrewnych w warszawskiej Izbie PrzemysłowoHandlowej. W tym charakterze działał też w okresie okupacji niemieckiej. W powstaniu warszawskim 1944 r. spłonęła willa Ś-ego na Żoliborzu.
Na pierwszym po wojnie Zjeździe Polskich Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych (8—9 XI 1945 w Katowicach i Gliwicach) Ś. jako nestor polskich gazowników wygłosił przemówienie powitalne. W r. 1946 objął stanowisko dyrektora Gazowni Gdańskiej i opracował program jej perspektywicznego rozwoju. Podobne ekspertyzy przygotował dla gazowni w Sopocie, Gdyni, Słupsku, Darłowie i Szczecinie. Dn. 1 VI 1947 ustąpił z funkcji dyrektora Gazowni Gdańskiej, ale pozostał jej doradcą technicznym. Od 1 IX t.r., jako wykładowca kontraktowy, prowadził na Wydz. Chemicznym Politechn. Gdań. wykłady i ćwiczenia z technologii gazownictwa. Zmarł 29 IV 1950 w Gdańsku, został pochowany na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1927), trzykrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (po raz ostatni w r. 1948) oraz Złotą Odznaką Honorową Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
W zawartym w r. 1895 małżeństwie z Zofią Antoniną Zaborowską (1875—1950) miał Ś. troje dzieci: Halinę, zamężną Drozdowską, nauczycielkę muzyki, Stanisława, lekarza medycyny, i Marię, zamężną Stasińską, chemika.
Bibliogr. Warszawy, I, VI; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Słown. pol. tow. nauk., I, II cz. 1; Słown. techników, z. 4/5; — Archiwum polityczne Eugeniusza Kwiatkowskiego, Oprac. M. M. Drozdowski, E. Kwiatkowska-Obrąpalska, W. 2002; Gajewski M., Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny, W. 1979; Historia Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych 1919—1959, W. 1959 s. 15—18, 20, 22—4, 33; Piłatowicz J., Dzieje elektryfikacji Warszawy, W. 1984; tenże, Ruch Stowarzyszeniowy inżynierów i techników polskich do 1939 r., W. 2003—5 I—II; tenże, Stowarzyszenie Techników Polskich w Warszawie 1898—1939. Cz. II Dwudziestolecie międzywojenne, W. 1993; Politechnika Gdańska 1945—1955. Księga pamiątkowa, W. 1958 s. 199; Politechnika Gdańska 1945—1970. Księga pamiątkowa, Gd. 1970; Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. 50 lat działalności 1919—1969, W. 1969 s. 25, 27, 29 (fot.); Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych. Rys historyczny 1919—2009, W. 2009 s. 5—6, 21; Przyrembel Z., Czcigodnemu koledze Czesławowi Świerczewskiemu w pięćdziesiątą rocznicę wstąpienia do Politechniki Lwowskiej, W. 1934 s. 1—4; Romanowski A., Eugeniusz Kwiatkowski, Kr.—Radom 2014 (błędnie jako Świarczewski); 100 lat Gazowni Warszawskiej 1856—1956, W. 1956 s. 27; — Spis członków Stowarzyszenia Techników Polskich w Warszawie 1929 rok, W. 1929 s. 50; toż na r. 1937, W. 1937 s. 63; Sprawozdanie z XII Zjazdu Gazowników i Wodociągowców Polskich […], który odbył się w Drohobyczu w dniach 8—11 maja 1930 roku, „Gaz i Woda” R. 10: 1930 nr 5 s. 97 (fot.), s. 98—9, 109, 114; Sprawozdanie z XVII Zjazdu Gazowników i Wodociągowców Polskich […] w dniach 25—28 VI 1935 w Bydgoszczy i Inowrocławiu, tamże R. 15: 1935 nr 10 s. 321; — „Gaz. Pol.” 1934 nr 14 s. 12; — „Gaz, Woda i Techn. Sanitarna” R. 24: 1950 nr 6 s. 241—2 (wspomnienie pośmiertne, fot.); — AP w W.: Oddz. Milanówek, Gazownia Miejska w W. z l. 1939—50 (Akta osobowe, Lp. 1229 k. 1—2); Arch. Politechn. Gdań.: Akta osobowe.
Józef Piłatowicz