Kondratowicz Daniel (1765–1844), malarz. Ur. na Żmudzi (wg innej wersji w Kołaczkowicach, pow. Krobia), pochodził z rodziny szlacheckiej. Wstępne nauki pobierał w Wilnie; następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie od r. 1786 uczył się (wraz z J. Peszką) w prywatnej pracowni Franciszka Smuglewicza. O tej nauce dobrze świadczą dwa akty akademickie wówczas rysowane (własność B. Ossol. we Wrocławiu). K. miał więc jednego tylko mistrza i odeń zapożyczył wszystko: tematykę, sposób kompozycji, szczegóły, koloryt. Stał się z czasem epigonem Smuglewicza, którego – obok S. Czechowicza – uważał za najwybitniejszego malarza, jakiego Polska wydała. K. nie wykazywał ani samodzielności, ani większego talentu. Jego kompozycje tkwią jeszcze wyraźnie w XVIII-wiecznym klasycyzmie; znacznie lepsze były podobno portrety, dziś jednak niedostępne. Do r. 1816 głucho o K-u. Wiemy tylko, że przebywał wówczas w Wielkopolsce (w Poznaniu notowany w l. 1798 i 1815), może także na Śląsku, w okolicach Cieplic, malował bowiem pejzaże z tych stron. Na początku 1817 r. powrócił do Warszawy, której odtąd już nie opuszczał. Zamieszkał na Starym Mieście i począł ogłaszać się w prasie, podając jako swą rekomendację, że jest uczniem Smuglewicza. Malował wówczas kompozycje historyczne, przyjmował zamówienia na portrety, gotów był udzielać lekcji rysunku i malarstwa. Miał wówczas w swym dorobku i oferował na sprzedaż obrazy z życia ks. Józefa Poniatowskiego (m. in. Książę Józef zwiedzający groby Królewskie na Wawelu), w r. 1817 malował obraz Śmierć Wirginii (własność Muz. Narod. w Warszawie). Był pierwszym, który domagał się w prasie organizacji wystaw publicznych.
K. pracował dużo, podejmując różnorodną tematykę, najchętniej sceny z dawnych i współczesnych dziejów Polski. Nie stronił też od pióra; napisał samodzielną rozprawę O sztuce malarstwa (może miał nadzieję otrzymania katedry uniwersyteckiej?) i złożył jej rękopis w Tow. Warszawskim Przyjaciół Nauk. On też (czy raczej jego syn Franciszek?) ogłosił artykuł o Smuglewiczu („Światowid” 1837). Zajmował się wreszcie konserwacją obrazów: wiemy, że odnawiał malowidła w warszawskim kościele Panny Marii i w r. 1823 płótna S. Czechowicza u Karmelitów. Pilnie uczestniczył też w wystawach, nie zrażając się surowymi krytykami. Brał udział w czterech pierwszych ekspozycjach warszawskich (1819–25), pokazując obrazy mitologiczne (m. in. Herkules duszący hydrę), sceny z historii Polski (Postrzyżyny Mieszka, Dymitr z Goraja i Jadwiga, Goworek przyrzeka opiekę nad Leszkiem Białym, Obrona Trembowli), oraz Alegorię Kościuszki i portret ks. Józefa Poniatowskiego (kopia z Bacciarellego), kompozycje folklorystyczne (Zwyczaje pogrzebowe dawnych Litwinów, Starożytne Polki, obecnie w Muz. Narod. w Warszawie, Sianokosy). Chwalono jednak tylko jego portrety; malował m. in. Michała Mycielskiego (1795), księdza F. K. Bohusza, Alojzego Felińskiego, córkę, brata Franciszka Smuglewicza (Wilno, Muz. Sztuki).
W r. 1824, po śmierci K. Villaniego, objął K. dyrekcję galerii Józefa K. Ossolińskiego, pozostając na tym stanowisku aż do rozprzedaży zbioru w r. 1835. Mocno się już zestarzał, nie malował więcej, a i jako kierownik kolekcji nie rozwinął żywszej działalności. Potem całkiem zniknął z pola widzenia. Zmarł w r. 1844 w Warszawie, pozostawiając córkę oraz synów: Franciszka (urzędnika, zapewne identycznego z lichym malarzem tego imienia i nazwiska, reprezentowanym w Muz. Narod. w Warszawie; współpracował on – jako pisarz i litograf – z „Światowidem” 1837) i Józefa (kartografa, miniaturzystę i litografa).
Autoportret K-a (akwarela) własność B. Zakł. Narod. im. Ossol. we Wr.; – W. Enc. Ilustr.; Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach polskich, W. 1898; Rastawiecki, Słownik malarzów, I; Thieme – Becker, Lexikon d. Künstler; Boniecki; Fleszarowa R., Kołodziejczyk J., Przewodnik po Warszawie, W. 1938 s. 140; Grońska M., Ochońska M., Zbiory Pawlikowskich, Katalog, Wr. 1960 (reprod. autoportretu); Piątkowski H., Album sztuki polskiej, W. 1901 s. 118–119; Sztuka warszawska od średniowiecza do poł. XX w., Katalog wystawy jubileuszowej (Muz. Narod. w W.), W. 1962; – Kozakiewicz S., Warszawskie wystawy sztuk pięknych w l. 1819–45, Wr. 1952; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, IV 458 (Franciszek Kondratowicz); Moszoro E., Życie artystyczne w świetle prasy warszawskiej, Wr. 1962; Mycielski J., 100 lat dziejów malarstwa w Polsce, Kr. 1897 s. 164; Ryszkiewicz A., Początki handlu obrazami, Wr. 1953; tenże, Zbiory artystyczne J. K. Ossolińskiego, „Roczn. Warsz.” T. 1: 1960; Sienkiewicz J., Malarstwo warszawskie I poł. XIX w. Pamiętnik wystawy, W. 1936; – „Gaz. Korresp. Warsz. i Zagran.” 1817 nr 83, dod.; „Gaz. Południowo-Pruska” 1789 nr 32, 1804 nr 77; „Tyg. Illustr.” 1866 półr. 1 s. 4; – Arch. PAN w W.: III – 2 (Papiery Z. Batowskiego, teczka: Malarstwo wileńskie).
Andrzej Ryszkiewicz