Secygniowski (Sancygniowski) Dionizy (Dziwisz) h. Jelita (zm. 1576), kanonik krakowski, potem biskup kamieniecki. Był trzecim synem Jakuba, hetmana zaciężnego (zob.), i Katarzyny z Kamienieckich, bratem Stanisława (zob.) i Jakuba (zob.), stryjecznym bratem Pawła (zob.).
Wg tradycji S. już we wczesnej młodości kształcił się za granicą. W r. 1546 był dworzaninem Samuela Maciejowskiego (podkanclerzego, a potem bpa krakowskiego), kanonikiem kieleckim, plebanem w rodzinnym Słaboszowie i prebendarzem kościółka św. Benedykta na Krzemionkach pod Krakowem, użytkując przynależną do tej prebendy wieś Łownicę. Dn. 18 XII 1546 został przyjęty do kapituły katedralnej krakowskiej z instytucji Maciejowskiego, z prezenty Jana Ciołka z Powsina, biskupiego star. bodzentyńskiego, obejmując kanonię «Monetarii» (uposażoną pieniężnie). W r.n. uzyskawszy pozwolenie kapituły wyjechał na studia do Włoch po ustanowieniu 14 IV 1547 pełnomocników w sprawach swego uposażenia. Dn. 15 IV t.r. zrzekł się też kanonii kieleckiej. Nie wiadomo, jak długo przebywał za granicą i gdzie studiował. Być może powrócił dopiero w r. 1553. Przemawiałby za tym fakt, iż począwszy od czerwca t.r. jego obecność na posiedzeniach kapituły jest niemal regularnie poświadczana w aktach. W t.r. przeprowadził kilka rozliczeń finansowych, a 19 VIII wraz z braćmi Mikołajem, Stanisławem i Jakubem dokonał w Krakowie działu dóbr. W następstwie tego aktu wszedł wspólnie z Jakubem w posiadanie Secygniowa (obecnie Sancygniów) z dworem i folwarkiem oraz wsi: Biedrzychowice, Opatkowice, Wola Knyszyńska z dworem i folwarkiem wraz z «montibus lapideis alias skamiennymi górami» w pow. ksiąskim woj. krakowskiego. Przypadły im nadto młyny w Busku i sumy zapisane na wsi Ostrowiec należącej do star. buskiego. W l.n. dochodziło między braćmi do nowych układów majątkowych, m.in. po śmierci Stanisława, którego długi S. spłacał, jako jeden z opiekunów wdowy, syna i dóbr. Spłacał również długi swego szwagra Rafała Pileckiego. Do śmierci pozostał S. z bratem Jakubem niedzielnym dziedzicem Secygniowa i kolatorem tamtejszego kościoła.
Dn. 20 IX 1555 uzyskał S. wieś prestymonialną Pychowice; starając się podnieść dochodowość tego beneficjum zakładał stawy rybne, z których kapituła przyznała (3 VIII 1557) mu dochód na przeciąg sześciu lat. Dn. 2 X 1556 dostał dom po Stanisławie Borku. Ustąpił wówczas z posiadanego wcześniej domu położonego w zaułku św. Piotra przy ul. Grodzkiej, 17 X r.n. kapituła przydzieliła mu wieś prestymonialną Wąsów, zaś 12 I 1560 – Smoniowice. W r. 1556 na zlecenie kapituły zajęty był załatwianiem przeciągającej się regulacji granic między dobrami biskupstwa w Kieleckiem a posiadłościami Rytwiańskich. Dn. 7 I 1558 został wyznaczony na kolektora pieniędzy, uchwalonych przez synod piotrkowski (17 V 1557) na potrzeby wojny w Inflantach. Dn. 9 X 1562 kanonicy, wykonując uchwały synodu warszawskiego (4 III 1561), które nakazywały oddelegowanie do boku biskupów, udających się na bliski już sejm egzekucyjny, przedstawicieli kapituł w charakterze doradców, powierzyli tę funkcję m.in. S-emu. Jako jeden z czterech konsyliarzy, których zadaniem było wspieranie biskupa w kwestiach religii katolickiej i zagrożonych przywilejów Kościoła, niewątpliwie towarzyszył Filipowi Padniewskiemu podczas sejmu w Piotrkowie na przełomie l. 1562/63. Już po zakończeniu obrad Zygmunt August 26 III 1563 nominował go na biskupa kamienieckiego i 27 III skierował do papieża Piusa IV prośbę o potwierdzenie. W liście wysłanym (28 III) od króla do kard. protektora A. Farnesego, polecającym mu osobę nominata, S. został określony nie tylko jako kanonik krakowski i kamieniecki, lecz także – niezgodnie z prawdą – kielecki. Nazwano go nadto (co też zostało zaznaczone w prośbie do papieża) sekretarzem królewskim. Bullą prekonizacyjną z 4 VI 1563 papież zatwierdził go na biskupa pod warunkiem zrzeczenia się w ciągu roku jednej z dwu dzierżonych przez niego kanonii. S. warunek ten spełnił i niewiele przekraczając termin, ustąpił z kanonii krakowskiej przed 1 II 1564.
Już jako senator wziął S. udział w sejmie warszawskim 1563/64 r. Dn. 23 XI 1563 opowiedział się w swoim wotum za kontynuacją egzekucji dóbr, uważając, iż dopiero po jej zakończeniu będzie można podjąć sprawy wyznaniowe. W kwestii wymiaru sprawiedliwości poparł prymasa Jakuba Uchańskiego i bpa kujawskiego Mikołaja Wolskiego, którzy stwierdzając, że w zasadzie sądy powinien odprawiać sam król, dopuszczali też inne rozwiązanie, gdyby zostało zaproponowane i uzyskało aprobatę sejmujących. Podkreślił też zasługi Zygmunta Augusta (zrzeczenie się uprawnień dziedzicznych do tronu W. Ks. Lit.) położone dla unii Polski z Litwą. W innych sprawach (okazowanie, obrona) stwierdził, iż «jako nowy senator» podziela zdanie swoich przedmówców. Niewątpliwie przychylne stanowisko S-ego wobec egzekucji dóbr zdecydowało, że Zygmunt August wyznaczył go jako jednego z sześciu senatorów do dwunastoosobowej komisji, powołanej na początku stycznia 1564 do rewizji nadań. Dn. 17 III t.r. podpisał S. akt wcielenia do Korony księstw zatorskiego i oświęcimskiego. Z Warszawy wyjechał przed zakończeniem sejmu, tłumacząc się brakiem pieniędzy na dalszy pobyt. Ubolewał z tego powodu nuncjusz papieski G. F. Commendone, który uważał go za «człowieka zacnego, niezłomnego i ze wszystkimi w zgodzie».
W dn. 8–11 XI 1564 S. uczestniczył w synodzie archidiecezji lwowskiej we Lwowie, gdzie, głównie w wyniku zabiegów obecnego na nim nuncjusza, przyjęto uchwały soboru trydenckiego. Postanowiono jednakże zwrócić się do papieża o wstrzymanie realizacji dekretów o obowiązku rezydencji biskupów i zakazie dzierżenia wielu beneficjów. Na sejm piotrkowski w r. 1565 S. przybył z opóźnieniem. Zabrał głos dopiero na sesji w dn. 15 II dotyczącej stanu szkolnictwa i Uniw. Krak. Zajął wówczas stanowisko zgodne z pozostałymi biskupami, którzy dowodzili, iż szkolnictwo zubożało w wyniku uszczuplenia jego dochodów przez ustawodawstwo egzekucyjne i niepłacenie przez szlachtę dziesięcin, oni sami zaś nie mają dostatecznych środków, by łożyć na szkoły, czego domagali się posłowie. Wobec naglących potrzeb państwa poparł S. pomysł zaciągnięcia pożyczki 500 tys. złp. pod zastaw dóbr królewskich. Opowiedział się również za uchwaleniem podatku. Był za kontynuowaniem wojny w Inflantach a sprawę unii z Litwą proponował odłożyć na dogodniejszy czas. Nie uczestniczył w naradzie biskupów zwołanej (23 III) przez prymasa w kwaterze kard. Stanisława Hozjusza, gdzie zastanawiano się nad sposobami wprowadzenia w życie uchwał soboru trydenckiego i rozważano jaką rolę może przy tym odegrać król i sejm. Być może postąpił tak, idąc śladem bpa krakowskiego Filipa Padniewskiego, z którym się przyjaźnił. Dn. 2 IV wraz z innymi biskupami złożył wobec senatorów i posłów protestację w sprawie ograniczania przywilejów duchowieństwa, głównie przeciw zniesieniu egzekucji starościńskiej wyroków sądów duchownych o dziesięciny. Najprawdopodobniej, mimo zaproszenia go przez prymasa, nie wybierał się na synod, który miał się odbyć w Piotrkowie dn. 14 X t.r.
W l.n. zapewne pochłaniały S-ego sprawy własnej diecezji skoro nie zjeżdżał na sejmy. Uczestniczył dopiero w sejmie elekcyjnym, podczas którego dołączył do zwolenników pokoju religijnego, czym naraził się niektórym biskupom. Zarzucano mu, iż przywiesił pieczęć do aktu konfederacji warszawskiej (12 V). Dn. 16 V podpisał dyplom elekcji Henryka Walezego. W r.n. brał udział w ceremonii pogrzebowej Zygmunta Augusta i 11 II odprawił mszę żałobną w krakowskim kościele Franciszkanów. Był także na sejmie koronacyjnym Henryka Walezego, na którym Jan Tomasz Drohojowski zalecał go względom nowego króla.
O rządach S-ego w diecezji kamienieckiej niewiele da się powiedzieć; można tylko stwierdzić jego dbałość o podniesienie szczupłych dochodów biskupstwa. Swoim wikariuszem i oficjałem generalnym mianował Tomasza Gintera, który pełnił ten urząd za jego poprzednika Leonarda Słończewskiego. W r. 1571 przejął S. jurysdykcję kościelną w Mołdawii, o czym przez swego sekretarza Jerzego Vasariego poinformował nuncjusza papieskiego w Polsce Wincentego a Portico. U współczesnych S. miał opinię człowieka uczonego i cnotliwego. Zmarł w r. 1576, przed 3 XI, kiedy to Stefan Batory nominował na wakujące po nim biskupstwo Marcina Białobrzeskiego.
Enc. Kośc., IX 405; Podr. Enc. Kośc., XIX, XX 215; Hierarchia catholica medii aevi, III 148; Niesiecki; Łętowski, Katalog bpów krak., IV; Nitecki P., Biskupi kościoła katolickiego w Polsce, W. 1992; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac.; – Białkowski L., Podole w XVI w., W. 1920 s. 97, 99; Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr (1563–1665), W. 1984; Historia kościoła w Polsce, P.–W. 1979 II cz. 2 s. 267; Iwanicki K., Katedra w Kamieńcu, W. [b.r.w.] s. 6; Korolko M., Klejnot swobodnego sumienia, W. 1974; Ljubowič N., Načalo katoličeskoj reakcii w Polše, W. 1890 s. 282; Mucha J., Organizacja diecezji kamienieckiej do 1795 r., „Roczn. Teolog. Kanon.” T. 30: 1983 z. 4 s. 81, 125, 136, 154; Ostrowski M., Historyczny rys biskupstwa kamienieckiego, „Przegl. Katol.” 1863 s. 298; Petrowicz G., La Chiesa Armena in Polonia, Roma 1971; Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia 1572–1574, Zesz. Nauk. UJ, Prace Prawnicze, Z. 42, Kr. 1969 s. 113; Przybyszewski B., Stanisław Hozjusz w kapitule krakowskiej, „Analecta Cracoviensia” T. 14: 1982 s. 483; – Acta nunciaturae Polonae, IX: Vincentius Laureo, Vol. 1, Ed. M. Korolko et H. D. Wojtyska CP, Romae 1994; Akta synodu prowincjonalnego lwowskiego w roku 1564 odbytego, Wyd. S. Morawski, Lw. 1860 s. 34; Analecta Romana quae historiam Poloniae saeculi XVI illustrant, Ed. J. Korzeniowski, Kr. 1894 s. 110, Script. Rer. Pol., XV; Cochanoviana, Wyd. i oprac. M. Garbaczowa i W. Urban, Wr. 1985 I; Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 r., Wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, Wr. 1963; Diariusz sejmu piotrkowskiego 1565, W. 1868 s. 129, 231, 233, 274, 299; Elementa ad fontium editiones, XI, XII; Hosii epistolae, II, VI; Matricularum summ., IV, V nr 6257, 6258, 6261; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zygmunta Augusta, I 75, II 185; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895, Bibl. Pisarzów Pol., XXX; Uchańsciana, I, II, V; Vet. Mon. Pol., II 654–5, 762; Vol. leg., II 36; Źrzódłopisma do Dziej. Unii, Cz. 2 oddz. 1 s. 153, 203, 218, 231, 274, 276; – AGAD: Metryka Kor. t. 84 k. 203v.–206v.; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Inscr. Castr. Crac. t. 87 s. 208, 516–517, 964, Terr. Crac. t. 35 s. 142, t. 36 s. 988–989, t. 68 s. 862, Terr. Ksiąznicensia t. 281 k. 361, 476, 747, 901; Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta Actorum t. 4 k. 194, t. 5 k. 201, 202, 223, 243, 273, 275, 281, 288, 291, 366–367, 462, 472–473; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Acta episcopalia t. 25 k. 91, 370, t. 29 k. 128, 131, 134, 177, 371, AV Cap. 1 (wizytacja Padniewskiego), s. 190–193.
Irena Kaniewska
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.