Szczekocki Dobiesław ze Szczekocin i Bogucina h. Odrowąż (zm. 1465), rycerz pasowany, podstoli lubelski i sandomierski.
Był synem kaszt. lubelskiego Jana ze Szczekocin (zob.) i Ofki, córki Zbigniewa z Wielgomłynów, bratem Piotra Wody (zob. Piotr Woda ze Szczekocin) oraz star. lubelskiego Jana (zob. Szczekocki Jan).
Po raz pierwszy został S. odnotowany w źródłach w r. 1423, gdy ze starszym bratem Piotrem Wodą wyraził zgodę na dokonany przez ich ojca zapis 100 grzywien na rzecz Jana ze Skorczowa, gwarantowany wwiązaniem do poł. wsi Kazimierzy Wielkiej. Wspólnie z Krzesławem Kurozwęckim oraz braćmi zobowiązał się w r. 1424 do zapłaty 124 grzywien Janowi Tęczyńskiemu, za co ręczył Jan Melsztyński. Wraz z ojcem i braćmi, S. złożył 29 III 1425 w Sieradzu przysięgę wierności królowi Władysławowi Jagielle, zobowiązując się strzec dwóch nadgranicznych warowni: Bobrownik w ziemi dobrzyńskiej i Olsztyna w ziemi krakowskiej oraz wydać je tylko monarsze lub jego potomkom. W r. 1426 otrzymał z braćmi od ojca poł. jego dóbr. W czerwcu 1427, obok star. krakowskiego Mikołaja z Michałowa, swego brata Piotra, Prandoty z Góry i Bartosza Obulca, świadkował na dokumencie Klemensa, syna kaszt. wiślickiego Klemensa Moskorzowskiego i innych panów, którzy przyrzekali, że zamek kamieniecki (w Odrzykoniu) wydadzą w określonym czasie osobie wskazanej przez króla.
S. znalazł się w r. 1427 w gronie dworzan oskarżonych o utrzymywanie intymnych kontaktów z królową Zofią Holszańską. Aby uniknąć więzienia, uszedł z bratem Piotrem i Janem Koniecpolskim na dwór Zygmunta Luksemburskiego, króla rzymskiego, węgierskiego i czeskiego. U jego boku wziął udział w walkach z Turkami i prawdopodobnie wówczas został pasowany na rycerza (po raz pierwszy jako strenuus wystąpił w r. 1431). Do Polski wrócił zapewne pod koniec l. dwudziestych. Nie doszło do skutku jego małżeństwo z Jadwigą, córką Tomisława z Miłosławia. Na związek, zawarty «per verba de praesenti», nie wyraził zgody jej ojciec, który (wbrew zakazowi ówczesnego bp. poznańskiego Stanisława Ciołka) zmusił ją do zaręczyn, a następnie poślubienia Jana Świdwy Szamotulskiego, syna Dobrogosta. S. zrezygnował z walki o Jadwigę i zwrócił się z supliką do papieża Marcina o zwolnienie go z danego słowa oraz zezwolenie na zawarcie w przyszłości innego małżeństwa; uzyskał je 26 X 1429. Wkrótce potem pojął za żonę Katarzynę, córkę kaszt. sądeckiego Krystyna z Koziegłów h. Lis. W grudniu t.r. w Kozienicach ojciec S-ego, w imieniu własnym i synów, ponowił przyrzeczenie, że dzierżone przez siebie zamki wyda tylko królowi bądź jego prawnym dziedzicom. W r. 1432 potwierdził S. szlachectwo Łukasza Waldorffa h. Nabra z Kazimierzy Wielkiej, naganionego przez Piotra Łapkę z Łapanowa, oraz prawdziwość zeznań przyprowadzonych przez niego świadków po mieczu i kądzieli. W grudniu t.r. zapisał żonie na poł. swych dóbr w ziemi krakowskiej łącznie 1 tys. grzywien tytułem oprawy posagu i wiana. Przez krótki okres dysponował zamkiem królewskim Olsztyn, w którym jeszcze w r. 1431 ustanowił burgrabiego, lecz w późniejszych latach warownia ta znajdowała się w rękach Piotra Wody. Po śmierci ojca w r. 1433 bracia dokonali podziału majątku i S. otrzymał miasto i wieś Szczekociny, sołectwo w Bonowicach i Grabcu, a także tenutę Małyszyce z sołectwem w ziemi krakowskiej oraz Bogucin, Garbów i Księżyce w ziemi lubelskiej. W r. 1435 uzyskał w trzyletnie użytkowanie od swego teścia zamek Bąkowiec w Morsku (księstwo oświęcimsko-zatorskie) z przynależnymi wsiami: Lgotą, Lgotką, Przyłubskiem, częścią w Gołuchowicach i karczmą w Siemierzycach oraz kmieciem w Podlesicach. Wspólną własnością Piotra i S-ego był też dom i parcela w Krakowie, którą w r. 1436 sprzedali Krzesławowi z Grzybowa. W r. 1439 żona S-ego zrezygnowała z działu macierzystego w Zarszynie i Długich w ziemi sanockiej na rzecz swych braci, Jana i Krystyna.
Dn. 3 V 1439 był S. jednym z sygnatariuszy aktu konfederacji kaszt. bieckiego Spytka Melsztyńskiego. Opuścił go jednak w decydującym momencie i razem z Janem Hinczą z Rogowa poprowadził zwycięski atak piechoty na jego obóz pod Grotnikami. Wkrótce otrzymał S. urząd podstolego lubelskiego; z tytułem tym występował od 4 I do 9 VI 1440. Wiosną t.r. u boku Władysława III wyruszył na Węgry, a 9 IX 1441 uzyskał od króla nadanie przysługujących monarsze robocizn w Bonowicach i Grabcu. W r. 1442 otrzymał od władcy zapis 200 grzywien na wsi Małyszyce i awans na urząd podstolego sandomierskiego. W styczniu 1444, wraz z bratem Janem, zasiadał w sądzie ziemskim lubelskim. Prawdopodobnie nie uczestniczył w bitwie pod Warną. W lipcu 1445 wziął udział w procesie mieszczanina lubelskiego Abrahama, oskarżonego przez Jana z Czyżowa o działania na szkodę skarbu królewskiego. W okresie bezkrólewia po śmierci Władysława III skoncentrował się na działalności gospodarczej we własnych dobrach, starając się powiększyć ich dochodowość. W l. 1444–7 prowadził m.in. spory graniczne z Piotrem z Drużykowej oraz Janem Świętopełkiem i Pakoszem z Goleniów, którym w r. 1450 sąd nakazał zachowanie z nim pokoju pod wadium 100 grzywien.
Związany z królową Zofią, poparł S. kandydaturę Kazimierza Jagiellończyka na tron polski, a po jego koronacji zbliżył się także do stronników nowego władcy. W otoczeniu królewskim odnotowany został jednak dopiero w marcu 1448. U boku monarchy był obecny 27 VI 1450 w Lublinie, gdzie świadkował na dokumencie królewskim, razem z bratem Janem, kaszt. krakowskim Janem z Czyżowa, kaszt. sądeckim Piotrem Kurowskim, i podskarbim Janem Hinczą z Rogowa. W lipcu 1454 otrzymał od króla kwit na 30 grzywien płatnych u żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina. W kampanii przeciw zakonowi krzyżackiemu t.r. nie uczestniczył, gdyż, jak wynika z listu Piotra Wody do Serafina, w zastępstwie brata i na jego życzenie wzmacniał obronę zamku w Olsztynie koło Częstochowy. W liście tym Piotr wspominał także o trudnościach finansowych S-ego.
Już od r. 1432 zadłużał się S. na stosunkowo niewielkie sumy, zabezpieczane przeważnie na Bonowicach i Grabcu oraz Bogucinie. Jego wierzytelności poręczali przedstawiciele szlachty ziemi krakowskiej, m.in. Jan z Wilkowa, Piotr z Sadowia i Mikołaj z Tęgoborza oraz lubelskiej, m.in. Piotr z Leszcz alias Piotrowic, Andrzej z Leszcz (obecnie Leśce) i Wojciech Woś z Tomaszowic. Ok. r. 1450 wziął S. w zastaw za 100 grzywien wieś Sitaniec w ziemi chełmskiej. Transakcję skredytował jego brat Piotr. Od poł. l. pięćdziesiątych zaczął S. zaciągać większe pożyczki, gwarantowane wwiązaniem w dobra w ziemi krakowskiej i lubelskiej; mogło to być związane z toczącą się wojną trzynastoletnią, ale bardziej prawdopodobną przyczyną było dorastanie córek, które należało wyposażyć. W r. 1455 zastawił S. za 80 grzywien wieś Księżyce Piotrowi (zwanemu Oganka) z Donosów, a w r. 1456 za 200 grzywien Małyszyce Stanisławowi Jelitce z Podstola.
Mimo powiązań z dworem królewskim oraz elitą możnowładczą i urzędniczą (m.in. Janem Hinczą z Rogowa, Andrzejem Tęczyńskim, Janem Wątróbką ze Strzelec, podkomorzym dobrzyńskim Piotrem z Działynia, Jakubem Dembińskim, Janem Pileckim, Janem Kuropatwą), S. nie awansował w ziemskiej hierarchii urzędniczej; po r. 1454 powoli wycofywał się z życia politycznego. Często zasiadał natomiast jako asesor w sądach w Krakowie, Książu, Lelowie i Lublinie. W r. 1459 wraz z Prandotą i Dobiesławem z Karśnicy oraz Andrzejem z Mironic doprowadził do ugody między braćmi Mikołajem i Janem z Raszkowa. W kwietniu 1460 uczestniczył w rokach nadw. w Lublinie. Jesienią 1462 przybył do Piotrkowa, gdzie 22 XI wziął udział w uroczystym ponowieniu zrzeczenia się przez ród Odrowążów praw do włości, nadanych przez ich przodków w XIII w. klasztorowi cystersów w Mogile koło Krakowa. Ostatni raz jako podstoli sandomierski wystąpił 7 XI 1463. Zapisy w księgach ziemskich lelowskich z r. 1464 zdają się odnosić do niego, a nie jego syna Dobiesława i świadczyć, że S. żył jeszcze na początku grudnia 1464. Jako zmarły wspomniany został po raz pierwszy 22 III 1465, a jego następca na urzędzie podstolego sandomierskiego, Jan Odrowąż ze Sprowy, pojawił się dopiero 22 X t.r. Zmarł zapewne przed 14 II 1465; w sprawie prowadzonej dotąd przez S-ego występują wówczas jego synowie. Dzienną datę jego śmierci (1 V) podaną przez Nekrolog klasztoru mogilskiego trzeba uznać za błędną.
Po śmierci Katarzyny z Koziegłów (w lub po r. 1446) S. ożenił się z bliżej nieznaną Barbarą. Z małżeństwa z Katarzyną miał czterech synów: Jana (występującego w l. 1464–85), ożenionego z Zofią, wdową po Szczepanie z Tęgoborza, Dobiesława z Grabowa i Bogucina, Mikołaja, kanonika gnieźnieńskiego, krakowskiego i sandomierskiego (poświadczonego w l. 1465–98), oraz Stanisława z Garbowa i Bogucina (znanego w l. 1465–85), ożenionego przed r. 1470 z Katarzyną, córką Jakuba Kamińskiego. Z tego małżeństwa pochodziły też córki: Katarzyna (występująca w źródłach w l. 1449–59), zamężna z Janem, synem Klemensa z Moskorzewa, któremu S. w r. 1449 był winien 150 grzywien posagu, zabezpieczonych intromisją w Małyszyce, Zofia, żona Stanisława Świętopełka z Zawady, któremu S. zobowiązał się w r. 1460 zapłacić 150 grzywien z tytułu posagu i 100 grzywien długu pod rygorem intromisji w wieś i sołectwo Małyszyce, oraz Małgorzata (występująca do r. 1464), poślubiona Andrzejowi Kościeniowi z Sędziszowa (zm. 1462), któremu w r. 1460 uczynił S. zapis 100 grzywien z racji jej posagu pod zastaw m. Szczekociny z młynem i wsiami. Prawdopodobnie z małżeństwa z Barbarą miał S. córkę Annę, w r. 1485 wydaną za Jakuba z Lipna. Nie wiadomo, z którego związku pochodziła jeszcze jedna córka, nieznana z imienia. W r. 1467 bracia dokonali podziału dóbr, w wyniku którego Jan otrzymał dobra w ziemi krakowskiej, m.in. Szczekociny, a Stanisław i Dobiesław w ziemi lubelskiej. Jan zobowiązał się ponadto spłacić wszystkie długi, uwolnić dobra w ziemi krakowskiej z zastawów i wyposażyć cztery siostry, bracia zaś mieli wyposażyć piątą siostrę i zapewnić dożywocie macosze.
Fastnacht A., Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Kr. 2002 cz. 3 (Zarszyn); Niesiecki, VII; Paprocki; Poczet rodów szlachty polskiej wieków średnich, Oprac. F. Piekosiński, Lw. 1911 s. 47; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V cz. I/1 (Bonowice), cz. II/1 (Grabiec), cz. II/3 (Kazimierza Wielka, Kępanów), cz. IV/1 (Małyszce); Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, Oprac. S. Kuraś, w: Dzieje Lubelszczyzny, W. 1983 III (Bogucin, Garbów, Księżyce, Maszki); Staropolski słownik nazw osobowych, Wr. 1977–80 V; Szymczakowa, Szlachta sieradzka, (dot. matki); Urzędnicy, IV/1; – Czwojdrak B., Kilka uwag o konfederacji Spytka z Melsztyna z 1439 roku, „Średniowiecze Pol. i Powsz.” T. 2: 2002 s. 208–10; taż, Miłość i polityka w kręgach dworu królewskiego – królowa Zofia Holszańska i jej rycerze, w: Miłość w czasach dawnych, Red. B. Możejko, A. Paner, Gd. 2009 s. 122–6, 128; taż, Rogowscy herbu Działosza podskarbiowie królewscy. Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i w XV wieku, Kat. 2002; Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), W. 1992 s. 105–6; Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV wieku. Studium z dziejów rozwoju wielkiej własności ziemskiej, Kr. 1966 s. 84, 134; Górski K., Historia piechoty polskiej, Kr. 1893 s. 4; tenże, Ród Odrowążów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald. we Lw.” R. 8: 1927 s. 25–6, 79; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr. 1967 s. 15, 19–20, 32–3, 53; K o czerska M., Królowa Zofia Holszańska – jej osobowość i rola polityczna, w: Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, Rzeszów 2010 s. 85; Kuraś S., Supliki papieskie jako źródło do historii społecznej Polski średniowiecznej, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Red. J. Chrobaczyński i in., Kr. 1993 s. 51–2; Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Laberschek J., Nieznane karty z przeszłości zamku Olsztyn i starostwa olsztyńskiego (wiek XIII–XV), „Almanach Częstochowy” 1994 s. 25; tenże, Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w. Uwagi do genealogii Szczekockich herbu Odrowąż, w: Patientia et tempus. Księga jubileuszowa dedykowana doktorowi Marianowi Korneckiemu, Kr. 1999 s. 111–14; Maleczyńska E., Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce w latach 1422–1434, Lw. 1936 s. 68; Nabiałek K., Zamek Olsztyn w państwie polskim za Jagiellonów, „Średniowiecze Pol. i Powsz.” T. 3: 2004; Prochaska A., Władysław Jagiełło II, Kr. 1908; Radzimiński A., Obraz kobiety w dokumentach papieskich z okresu pontyfikatu Marcina V (1417–1431), w: Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, Red. Z. H. Nowak, A. Radzimiński, Tor. 1998 s. 52–3; Rozbiór krytyczny Annalium Długosza, I; Sochacka A., Konfederacja Spytka z Melsztyna z 1439 r. Rozgrywka polityczna, czy ruch ideologiczny?, „Roczn. Lub.” T. 16: 1973 s. 55, 61; taż, Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, L. 1987 s. 73; Sperka J., Osobiste akty hołdownicze panów polskich z okresu panowania Władysława Jagiełły, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 2001 IX 240–1, 253; tenże, Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Kat. 2001; Sułkowska-Kurasiowa I., Polska kancelaria królewska w latach 1447–1506, Wr. 1967 s. 156; Szybkowski S., Kochali się czy nie kochali? O trudnościach badawczych dotyczących ustalenia wzajemnych relacji uczuciowych między małżonkami w średniowiecznej Polsce (na przykładzie kujawskiej elity szlacheckiej z lat 1370–1501), w: Miłość w czasach dawnych, Red. B. Możejko, A. Paner, Gd. 2009 s. 133; Śliwiński B., Lisowie Krzelowscy w XIV–XV wieku i ich antenaci, Gd. 1993 s. 105–6, 115, 193; Węcowski P., Działalność publiczna możnowładztwa małopolskiego w późnym średniowieczu. Itineraria kasztelanów i wojewodów krakowskich w czasach panowania Władysława Jagiełły (1386–1434), W. 1998 s. 121; Wiśniewska J., Dzieje miasta i gminy Koziegłów, Kat. 1996 s. 22; Wroniszewski J., Ród Rawiczów. Warszowice i Grotowice, Tor. 1992 s. 157; tenże, Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, P.–Wr. 2001; Zawitkowska W., W służbie pierwszych Jagiellonów. Życie i działalność Jana Taszki Koniecpolskiego, Kr. 2005; – Akta grodz. i ziem., XI nr 1150, 1151 s. 148; Bull. Pol., IV; Cod. epist. saec. XV, I cz. 1–2, II; Cod. Pol., II; Długosz, Annales, XI, XI/XII; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Index actorum saeculi XV, Oprac. A. Lewicki, Kr. 1888 nr 1421, 1599; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum [...] in Archivo Regni in arce Cracoviensi, Wyd. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum-Berolini-Posnaniae 1862 s. 200, 217, 333; Kod. mogilski; Kod. Mpol., IV; Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459, Wyd. W. Bukowski i in., Kr. 2006; Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, Wyd. L. Białkowski, L. 1934; Mon. Pol. Hist., V (Excerpta e libro mortuorum monasterii Mogilensis ordinis cisteriensis); Mon. Pol. Hist. (S. N.), V (Kalendarz krak.); Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2454, VII nr 1617, po nr 1623, VIII nr 7620 (małżeństwo Jana z Ofką, córką Zbigniewa de Welgymlyn); Zbiór dok. katedry i diec. krak., cz. 2 nr 523 s. 550; Zbiór dok. mpol., III nr 859; Zeissberg H., Kleinere Geschichtsquellen Polens im Mittelalter, „Archiv für österreichische Gesch.” T. 55: 1877 s. 20; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 2 s. 89, 308, t. 4 s. 229, 723, t. 8 s. 153, t. 11 s. 199, t. 19 s. 950–1, Terr. Crac., t. 8 s. 345, t. 10 s. 87–8, 167–8, t. 11 s. 9, 196–8, t. 14 s. 223, t. 15 s. 302, t. 17 s. 32, 390 (dot. synów), t. 19 s. 950–1 (dot. Anny), t. 147 s. 9–10, 54, 57, 71, 89, 121, 158–9, 230, t. 150 s. 178, t. 151 s. 130–1, t. 152 s. 121, t. 257 s. 128–9, 142, 331–2, t. 258 s. 233, t. 312 s. 313, 424–5, 475, t. 313 s. 1, 114–15, 117–18, 130–1, 310, 313–14, 331–2, 386, t. 314 s. 83, 97, 108–9, 118, 125, 127–31, 137, 184, 194–5, 205, 208, 257, t. 315 s. 28, 37, 38, 46, 49, 58, 67–9, 73–4, 77, 79–80, 83, 93, 132, t. 316 s. 79 (dot. Anny), 256–7; AP w L.: Terr. Chelmensia. Inscriptiores, t. 1, k. 15, Terr. Lub., t. 1 s. 54, 102, 141, 150, 173–4, 176, 241, 244, 276, 332, 335, 345, 352, 362, t. 2 (dawna 5) k. 57, 61v, 284v, 294a, 317, 373 (391), 374, 385–5v (366v), 386, t. 6 (dawna 4) k. 28v, 39v, 44v–45, 51v, 78, 88–8v, 89v–90, 104, 107–7v, 109–10, 119, 135v–6, 180v–1, 201–1v, 249–9v, 273, t. 7 (dawna 8) k. 182v, 185, t. 12 k. 185, 199, 266v; Arch. Archidiec. w L.: Acta Consistorii Lublinensis (Acta Officialia), Rep. 60 A 2, k. 8v; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Mater. do tomu piątego Kod. Mpol, teczka «G» nr 11, Kartoteka.
Renata Trawka