Potworowski Dobrogost h. Dębno (zm. 1579), poseł sejmowy, sędzia ziemski kaliski. Pochodził z rodziny, której gniazdem był Potworów w woj. sieradzkim, a która osiadła w pow. kaliskim. Był synem Mikołaja, burgrabiego kaliskiego, i Agnieszki z Lezieńskich.
Podstarości i sędzia grodzki kaliski w r. 1551, komornik kaliski w r. 1552, P. posłował po raz pierwszy na sejm warszawski 1556/7 r. W r. 1557 został podsędkiem ziemskim kaliskim. Reprezentował swoje województwo na sejmach egzekucyjnych: parczewskim w r. 1564, piotrkowskim w r. 1565, lubelskim w r. 1566 i piotrkowskim w r. 1567. Na sejmie lubelskim 1566 r. apelował do senatorów, aby mocniej wsparli posłów domagających się utrzymania małżeństwa Zygmunta Augusta z Katarzyną. Po śmierci Jakuba Ostroroga, star. generalnego wielkopolskiego, został mianowany 14 VI 1568 na jeden rok administratorem i surrogatorem star. kaliskiego. W r. 1569 objął urząd sędziego ziemskiego kaliskiego. T. r. był posłem kaliskim na sejm lubelski i rozwinął tu wielką aktywność. Wielokrotnie zabierał głos, bądź delegowany przez marszałka, bądź też wybierany przez posłów, np. często na deputata do rozmów z senatorami. W trakcie dyskusji nad unią z Litwą reprezentował postawę ugodową i elastyczną, brał np. udział w przygotowywaniu projektu unii, nie domagał się też, aby wstrzymać bieg innych spraw do czasu podpisania unii. Ścierał się ostro z przywódcą Krakowian Stanisławem Szafrańcem, odrzucając warunek sztywnego trzymania się recesu sejmu warszawskiego z r. 1563/4. Nalegając na inkorporację Podlasia i Wołynia do Korony, porozumiewał się z przedstawicielami tych ziem i przedkładał w ich imieniu prośbę o jak najrychlejsze dokonanie tego aktu. Chciał, aby zabrali sami głos w tej sprawie, toteż kilkakrotnie domagał się przyjazdu i udziału w dalszych obradach panów rad i posłów wołyńskich oraz podlaskich.
P. angażował się zresztą prawie we wszystko, co było przedmiotem obrad, starając się przeciwstawiać bezprzedmiotowym dyskusjom i przeciąganiu obrad. Sprzeciwiał się ewentualnemu postanowieniu rozjechania się do domów i powrotowi do braci «bez istoty». Widząc, iż wysuwany przez star. radziejowskiego Rafała Leszczyńskiego projekt ustanowienia osobnego skarbu dla odbierania kwarty, aczkolwiek sam był za tym, spotkał się z oporem, godził się na dotychczasowy sposób jej wybierania, byleby tylko «ją co rychlej oddawano». Kilkakrotnie (m. in. 19 III, 5 V i 11 VIII) zastępował nieobecnego z powodu choroby Stanisława S. Czarnkowskiego w pełnieniu funkcji marszałka izby, wchodził do powoływanych doraźnie deputacji, np. do rozsądzania pozwów o nieoddanie kwarty, korygowania przywileju inkorporacyjnego dla Wołynia, był deputatem do spisywania konstytucji sejmowych. Podpisał akt unii z Litwą. Z sejmu tego deputowano P-ego do dystrybuty pieniędzy. Będąc znów posłem kaliskim na sejm warszawski w r. 1570, wobec propozycji królewskich, by granic Litwy przed najazdem moskiewskim bronić nie pospolitym ruszeniem, lecz żołnierzem zaciężnym i uchwalić na ten cel pobory, obstawał przy pospolitym ruszeniu, widząc w nim główny sposób obrony. Ostateczną jednak decyzję w tej sprawie radził jeszcze odroczyć, by w okresie posejmowym dać szlachcie możliwość wypowiedzenia się. Naglił też, aby szybko dokończyć rozliczania się poborców.
W bezkrólewiu po zgonie ostatniego Jagiellona, kiedy na sejmie elekcyjnym w polu pod Kamieniem dyskutowano nad konfederacją «de religione», P. wyraził 28 IV 1573 zdanie, iż tylko dwa wyznania, rzymskie i augsburskie, winne być dostępne każdemu. Inne wyłącznie szlachcie i należałoby karać należące tam osoby z innych stanów. Sam P., pierwotnie zapewne brat czeski, już w r. 1570 lub nieco wcześniej wrócił do katolicyzmu. W tym bezkrólewiu Wielkopolanie, w swej masie szlacheckiej zdecydowani zwolennicy «Piasta», wymieniali aż 20 swych «piastowskich» kandydatów, a wśród nich na miejscu przedostatnim P-ego. On sam był chyba jednak od początku bezkrólewia rzecznikiem kandydatury Henryka Walezego. Należał przy tym do niewielkiej grupki zwolenników reform, nie mającej oparcia w żadnym z przodujących magnatów, a i między sobą niezbyt zgodnej. Obok Jana Konarskiego, kaszt. kaliskiego, znalazł się wśród wielkiej gromady szlachty «okrótnie uzbrojonej» witającej 4 II 1574 wjeżdżającego do Kalisza Henryka. Po ucieczce Henryka Jan Tomicki, kaszt. kaliski, przeforsował na zjeździe w Środzie 29 X t. r., mimo sprzeciwu Świętosława Orzelskiego, powierzenie sobie i P-emu zadania skorygowania projektu wznowienia sądów. Gdy w maju 1575 radzono w Stężycy nad ewentualną detronizacją Henryka, P. dzielił zrazu poglądy szerokich mas szlacheckich i był temu przeciwny. Dał się jednak w końcu przekonać senatorom, ale nominację nowego króla chciał poprzedzić aktem detronizacji Henryka wbrew Krakowianom kierowanym przez S. Szafrańca, domagającym się bezzwłocznej nominacji nowego króla. Po rozbiciu się obradujących na dwa obozy pozostał w szopie wraz z innymi zwolennikami rozpoczęcia sprawy od wyroku detronizacyjnego. Stąd 2 VI 1575 posłował m. in. wraz z Mikołajem Tomickim do obradującej w polu większości, wzywając do powrotu dla wspólnych obrad, na co Szafraniec dał odpowiedź odmowną. Na zjeździe w Środzie 11 VII 1575 ganił ostro tych, którzy w Stężycy odeszli z szopy na miejsce «nieuprzywilejowane» i stali się przyczyną zerwania obrad. Jakub Ponętowski wymieniał P-ego wówczas wśród ewentualnych zwolenników cesarza. W sejmie elekcyjnym P. nie uczestniczył. Przybył natomiast, mimo iż «chory na nogi», na sejmik średzki 5 I 1576 i dość nieudolnie zabiegał o zlikwidowanie rozbicia spowodowanego podwójną elekcją. Był jeszcze na sejmiku kolskim 9 V 1577, gdzie podpisywał i pieczętował uchwałę.
P. odziedziczył po rodzicach Lezionę, Strzegowę, Chrostowo, Zadowice, Chotowo i Piwonice. W l. 1547–79 skupił częściami miasto Iwanowice z przyległymi wsiami. Kupił ponadto Główczyno, Chojno, Kuczowolę, Korzekwin, a ponadto Sowinę Kościelną. Miał też, wzięte za żoną, Małą Sobótkę i Wierzchosławice, wszystko w pow. kaliskim. Dla swej kamienicy w rynku Kalisza uzyskał w r. 1558 (za wstawiennictwem Mikołaja Radziwiłła, woj. wileńskiego) zwolnienie od podatków i poborów. Z królewszczyzn dzierżawił dożywotnio od r. 1556 Grodziec z wójtostwem i Łagiewniki w pow. sieradzkim, zaś w r. 1569 dostało mu się star. bolesławskie, na które w r. n. uzyskał dożywocie.
P. zmarł w końcu 1579 r., nie pozostawiając potomstwa z zaślubionej przed r. 1554 Jadwigi Sobockiej, córki Marcina, zmarłej przed nim.
Nagrobek z postaciami P-ego i jego żony w kościele w Iwanowicach pod Kaliszem; – Niesiecki; Paprocki; Uruski; Żychliński; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 6; – Gruszecki S., Walka o władzę po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, W. 1969; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta, Zesz. Nauk. UJ, Kr. 1974 nr 360; Siemieński S., Drugi akt konfederacji warszawskiej 1573 r., Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., T. 67: 1930; Studia nad renesansem w Wielkopolsce, P. 1970 s. 135; – Akta sejmikowe woj. pozn., I; Akta Unii; Bielski, Kronika; Diariusz sejmu lubelskiego 1566, Oprac. I. Kaniewska, Wr. 1980; Diariusz sejmu piotrkowskiego R. P. 1565, Bibl. Ordynacji Krasińskich, 1868; Diariusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, w: Script. Rer. Pol., I 126, 127; Dnevnik Lublinskago sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Elementa ad Fontium Editiones, XII; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Matricularum summ., V 7579, 7596, 7606, 8377, 8585, 8612, 10286, 10457; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Źródła Dziej., XII 116, 119, 120, 128, 129; – AGAD: Metryka Kor. 128 k. 31v.–36; Arch. Państw. w. P: Kalisz Grodz. 2 k. 25, 3 k. 20v., 73, 106v., 193v., 4 k. 27v., 163v., 240, 329v., 5 k. 66, 114v., 159, 38 s. 737, 39 s. 1477, 40 k. 164, 45 k. 71, 50 s. 540, 543, 1422, 57 s. 389, 573, Kalisz Ziem. 121 k. 112.
Włodzimierz Dworzaczek