Połubiński Dymitr Samuel h. własnego (zm. 1687), wojewoda nowogródzki. Był synem Michała, sędziego ziemskiego słonimskiego, i Elżbiety, córki Krzysztofa Romana Korsaka, podkomorzego połockiego. Był obecny na elekcji Władysława IV w r. 1632. W marcu 1640 mianowany został podczaszym słonimskim po zmarłym bracie Mikołaju. W r. 1655 brał udział w posiedzeniach Trybunału Lit. jako deputat powiatu słonimskiego. Służbę wojskową rozpoczął zapewne w okresie «potopu», zostawszy porucznikiem chorągwi husarskiej Marcjana Ogińskiego, chorążego trockiego. Dn. 12 V 1657 podpisał w Prużanie instrukcję daną posłom prawego skrzydła armii litewskiej, wysłanym do króla w interesie hetmana w. lit. Pawła Sapiehy, a przeciw popieranemu przez dwór hetmanowi polnemu Wincentemu Gosiewskiemu. Dn. 27 III 1659 został mianowany chorążym słonimskim, a następnie – prawdopodobnie w r. 1660 – marszałkiem słonimskim. W tym okresie przeszedł do królewskiej chorągwi husarskiej, której porucznikiem był jego krewniak Aleksander Hilary Połubiński (zob.), i został tam chorążym. Być może już z tą chorągwią uczestniczył w kampanii 1660 r. na Białorusi, w zwycięskich walkach z J. Chowańskim pod Połonką (28 VI) i nad rzeką Basią (8 X). Gdy we wrześniu 1661 doszło do zawiązania w Połudowiczach konfederacji wojska litewskiego, chorągiew husarska króla nie wzięła w niej udziału. Mimo to pomogła konfederatom w zwycięskiej bitwie z wojskiem Chowańskiego pod Kuszlikami (listopad 1661). Następnie eskortowała zapewne króla pod oblegane Wilno, skąd udała się z kolei do Petrykowicz, gdzie przebywała wiosną 1662, a następnie przeniosła się do województwa nowogródzkiego. Po zakończeniu konfederacji wojsk litewskich i wobec planów wojennych Jana Kazimierza przeciw Moskwie, latem 1663 P. wyprawiony został z poselstwem od chorągwi do króla. Dn. 3 VIII t. r. przybył do Lwowa i poinformował króla o marszu chorągwi husarskiej do Włodawy. Następnie wrócił do chorągwi, z którą pomaszerował nad Dniepr, gdzie koncentrowały się wojska litewskie przed ofensywą przeciw Moskwie (1663–4). W trakcie odwrotu wojsk polsko-litewskich po zakończonej fiaskiem wyprawie chorągiew husarska króla wzięła udział w głośnej wyprawie korpusu pod wodzą A. H. Połubińskiego i Stefana Bidzińskiego w głąb Moskwy. Od sierpnia 1664 P. wraz z chorągwią przebywał w Mińsku. Jesienią t. r. wyznaczony został – wbrew własnemu życzeniu – komendantem zostających na froncie moskiewskim wojsk litewskich prawego skrzydła. Po krótkim pobycie w obozie pod Mohylewem w listopadzie P. przeniósł się ponownie do Mińska, gdzie przebywał do wiosny 1665, strzegąc terytorium Litwy przed zagonami wojsk moskiewskich. Następnie wziął zapewne udział w wyprawie wojsk wiernych królowi przeciw rokoszanom Jerzego Lubomirskiego, która to wyprawa zakończyła się klęską wojsk królewskich pod Częstochową (4 IX 1665). Prawdopodobnie P. podzielił los wielu współtowarzyszy i dowódcy A. H. Połubińskiego, którzy dostali się do niewoli rokoszan i zostali zwolnieni dopiero późną jesienią t. r. Nie wiadomo, czy P. wziął udział w kolejnej kampanii wojsk królewskich przeciw rokoszanom w r. 1666. Królewska chorągiew husarska przybyła do obozu zaledwie z kilkoma towarzyszami, co spowodowało jej rozwiązanie po zakończeniu kampanii. Tym samym P. zakończył służbę wojskową. Był na sejmie wiosennym 1667 r., z którego wybrany został na deputata do zapłaty wojsku. Potwierdzono mu wówczas posiadanie na własność dóbr Szulaki, które w dzierżawę otrzymał jeszcze jego ojciec. Był także na elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego i podpisał się pod złożoną przez nowego króla przysięgą (7 VII 1679). Prawdopodobnie w r. 1670 P. mianowany został wojewodą nowogródzkim, co było nie tyle rezultatem jego zasług, ile wzrostu wpływów A. H. Połubińskiego, wówczas marszałka w. lit. Zapewne więc był P. wiernym wykonawcą polityki prowadzonej przez marszałka w. litewskiego. Sam nie wyróżniał się jednak aktywnością. Wiemy tylko, iż był dyrektorem sejmiku przedkonwokacyjnego w Nowogródku 29 XII 1673. Był z ramienia A.H. Połubińskiego wiceekonomem brzeskim, dzierżawcą kluczów poleskiego i krzywowierzbskiego w ekonomii brzeskiej. P. zmarł 8 VIII 1687.
P. był dwukrotnie żonaty: z Konstancją ze Stadnickich, córką Wiktoryna, kaszt. przemyskiego, i następnie z Petronelą, córką Piotra Tyszkiewicza, kaszt. smoleńskiego. Z pierwszego małżeństwa miał synów: Michała, sędziego ziemskiego słonimskiego, Leona Kazimierza (zob.) i Remigiana (zm. 1748), podkomorzego słonimskiego,, a z drugiego: Piotra (zm. 1727), prałata i proboszcza katedry wileńskiej, biskupa nominata żmudzkiego, mianowanego przez Stanisława Leszczyńskiego w r. 1708, ale nie potwierdzonego przez Augusta II i papieża, Antoniego oraz Hilarego (zm. młodo). Ponadto P. miał jedenaście córek, z których: Elżbieta, Katarzyna, Klara i Joanna – wstąpiły do zakonu brygidek (Elżbieta była przełożoną klasztoru) w Wilnie, dwie: Zofia i Anna – niezamężne, Anna – została żoną Stanisława Paprockiego, Konstancja – Kazimierza Wołłowicza, sędziego ziemskiego wileńskiego, Florianna – Andrzeja Jana Niemcewicza, stolnika witebskiego, i Eufrozyna – żoną 1. v. Aleksandra Michała Korsaka, wojskiego mścisławskiego, 2. v. Teofila Olędzkiego, marszałka wołkowyskiego (zob.).
Boniecki, XI 174; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Sajkowski A., Staropolskie nekrologi, w: Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, P. 1959 s. 280; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XI, XXXIV; Vol. leg., IV 981, 995, V 37; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1326, 1379, 1516, 1612, Dz. II ks. 20 s. 790, Dz. V nr 11208 (9 VIII 1663), 11557 (4 IV 1665), 12083 (oryginalne listy P-ego), Dz. XVII nr 49; B. Ossol.: rkp. 7211 k. 44.
Andrzej Rachuba