INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Dymitr Sapieha     
Biogram został opublikowany w latach 1992-1993 w XXXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sapieha Dymitr h. Lis (zm. 1576), dworzanin królewski, rewizor królewszczyzn na Podlasiu, podstarości brzeski lit. i sprawca leśnictwa słonimskiego. Był wnukiem okolniczego smoleńskiego Bohdana (zob.), synem dworzanina hospodarskiego Fiodora (zm. 1534) i Maryny Lewkówny, starszym bratem sędziego ziemskiego trockiego Bohdana (zob.) i stryjecznym bratem kaszt. kijowskiego Pawła (zob.).

W r. 1556 był S. już dworzaninem królewskim; zarazem związany był z woj. wileńskim i kanclerzem lit. Mikołajem Radziwiłłem «Czarnym». Jesienią t. r. S. jako «rewizor i sprawca pomiary województwa wileńskiego» na polecenie «Czarnego» oddał pewne ziemie we włości rakonciskiej w posiadanie jego sługi Hieronima Makowieckiego. Z kolei we wrześniu 1557 prowadził pomiarę włóczną we włości rudomińskiej leżącej również w woj. wileńskim. Udział S-y jako rewizora w rozpoczętej wówczas w W. Ks. Lit. pomiarze włócznej dóbr królewskich świadczył niewątpliwie o pewnym jego przygotowaniu fachowym w tej dziedzinie. Być może, iż do prac mierniczych wprawiał się pomagając starszemu bratu Iwanowi, o którym wiemy, że przed r. 1561 był m. in. rewizorem dworów hospodarskich na Podlasiu. Wychowany jako wyznawca prawosławia mógł S. wskutek powiązań z Radziwiłłem przejść na kalwinizm. Tylko sporadycznie w podpisach posługiwał się alfabetem łacińskim, na co dzień pisał po rusku, używając cyrylicy.

W miarę rozwijania się reformy włócznej Zygmunt August powierzał S-że coraz bardziej odpowiedzialne zadania i rychło stał się on jednym z głównych wykonawców reformatorskich zamierzeń króla w sferze gospodarczej. W l. 1559–61 występując z tytułem «pomierczego krożskiego, widuklewskiego i tędziagolskiego» prowadził wspólnie z podstarościm żmudzkim Iwanem Iłgowskim pomiarę włóczną na terenie Żmudzi. Najpóźniej od sierpnia 1562 oraz w r. n. jako «rewizor J. K. Mci na Podlasiu» kierował pomiarami rozległego star. kobryńskiego, obejmującego także późniejszą dzierżawę błudeńską (rezultaty tej rewizji wydano drukiem pt.: «Revizja Kobrinskoj ekonomii sostavlennaja v 1563 godu korolevskim revizorom Dmitrijem Sapegoju…”, Vil. 1876). Jednocześnie ok. 1563 r. pomierzył na włóki star. drohickie, zaś w l. 1563–4 przeprowadził również pomiarę włóczną w dzierżawie kamienieckiej (Kamieniec Lit.). Po śmierci brata Iwana (1561) przejął S. obowiązki rewizora dworów hospodarskich na Podlasiu; w l. 1564–6 dokończył rozpoczętą przez brata pomiarę włóczną i zrewidował ponownie dochody ogromnego star. brzeskiego (Brześć Lit.).

Przejściowo w l. 1565–6 pełnił S. urząd podstarościego sądowego w grodzie brzeskim. Funkcję tę uzyskał prawdopodobnie po śmierci M. Radziwiłła «Czarnego» z ramienia nowego star. brzeskiego i podkanclerzego lit. Ostafiego Wołłowicza. Razem z bratem Bohdanem jesienią 1567 uczestniczył bowiem w gronie sług podkanclerzego w wyprawie radoszkowickiej. Obydwaj wystawili wówczas z dóbr niedzielnych w pow. trockim i kowieńskim poczet sześciu konnych i trzech pieszych żołnierzy. Ponadto w l. 1566–71 kilkakrotnie przeprowadzał S. rewizje wchodów do puszczy leśnictwa białowieskiego, wykazując przy tej okazji dbałość o należyte zabezpieczenie granic tej puszczy ze strony otaczających ją dóbr szlacheckich i magnackich. Rewizje S-y do końca XVIII w. służyły jako podstawa do rozstrzygania skomplikowanych zatargów o prawo do eksploatacji puszczy białowieskiej przez sąsiadujących posesorów. Dn. 29 IX 1568 Zygmunt August przekazał mu w dożywotnie zawiadywanie spustoszone wskutek dotychczasowej eksploatacji puszcze: słonimską, łyskowską i meżyrecką (międzyrzecką), z zadaniem rozmierzenia na włóki, prowadzenia akcji osadniczej oraz zakładania folwarków. Warunkiem tej dzierżawy był obowiązek rozliczania się w skarbie lit. z uzyskiwanych dochodów.

Nadal chętnie dwór korzystał również z rewizorskich usług S-y. W listopadzie 1568 król polecił mu, aby wspólnie z woj. mińskim Gabrielem Hornostajem założył folwark w uroczysku Radościach na terenie star. kamienieckiego. Z kolei w grudniu 1569, w związku z podjętą przez Zygmunta Augusta akcją ponownego rewidowania królewszczyzn w W. Ks. Lit. S., razem z innym rewizorem królewskim, Wacławem Sufczyńskim, wysłany został do rewizji starostw leżących na szeroko rozumianym Podlasiu i Polesiu, m. in. do Brześcia, Kamieńca, Pińska, Kobrynia, Sielca, Szereszowa, Łyskowa, Międzyrzecza, Mścibohowa, Wołkowyska, Zelwy, Lachowicz, Malkowicz, Słonimia i Rohaczowa. Informacje źródłowe potwierdzają, iż czynności rewizorskie S-y polegające na kontrolowaniu dochodów oraz rozstrzyganiu spraw spornych w kwestiach zamiany gruntów i rozgraniczania z sąsiadującą szlachtą trwały przynajmniej do końca r. 1571.

Majątek, który wraz z braćmi odziedziczył S., był raczej skromny. W r. 1561 wszyscy trzej pozywali (z pozytywnym skutkiem) swych braci stryjecznych, wojewodziców podlaskich: Iwana, Michała i Pawła o wydzielenie części w dobrach spadkowych na Witebszczyźnie, a mianowicie w Połonnym, Lemnicy i Biełej (Białej). Razem z bratem Bohdanem posiadał S. ponadto w r. 1567 niedzielne dobra Nedyngi, Radki i Sereje (pow. trocki) oraz Żyżmory (pow. kowieński). Wspólnie wystąpili oni w r. 1569 ze skargą do króla, iż w czasie małoletniości, gdy dobra dziedziczne znajdowały się w posiadaniu matki, nieprawnie zabrano i przyłączono do dzierżawy mereckiej 2 służby ludzi i 5 pustoszy od majętności Nedyngi oraz jedną służbę od dworu Radki. Dn. 16 VI t. r. król powołał do rozwiązania tej sprawy specjalną komisję, nakazując w przypadku potwierdzenia zarzutów zwrot Sapiehom ich własności, ewentualnie naprawienie szkody przez zamiany gruntów oraz ustanowienie ostatecznych granic ich dóbr ze starostwem mereckim. Dn. 30 V 1561 otrzymał S. królewskie potwierdzenie na wsi Kołodczyce, Kisłowicze i Antichowicze, czyli na dobra spadkowe swej pierwszej żony Petruchny Korsakówny, córki bojarzyna połockiego Wasyla. W r. 1562 występując w imieniu teścia oraz swych szwagrów doprowadził do ugody z kniaziem Bohdanem Oziereckim w sprawie innych dóbr spadkowych żony, mianowicie leżącego na granicy woj. mińskiego z witebskim Chudowa; Ozierecki wydzielił S-że i jego współspadkobiercom trzecią część tego majątku. W r. 1563 w zamian za wniesione przez żonę wiano 300 kóp gr. lit. S. zapisał jej 1 tys. kóp gr. lit. na dwóch częściach przypadających na niego dóbr dziedzicznych pozostających w niedziale oraz na Połonnym, Lemnicy i Biełej. Ze swej strony małżonka darowała mu trzecią część wszystkich ewentualnych dóbr spadkowych, zaś na pozostałych dwóch częściach zapisała na wypadek swej śmierci sumę 1 tys. kóp gr. lit. W testamencie sporządzonym dn. 2 III 1576 S. przekazał w dożywotnią posesję drugiej żonie dobra ojczyste Sereje i Żyżmory (pow. trocki) uzyskane wskutek działu z bratem, ponadto zapisał jej wszelkie ruchomości i sumy zastawne – 700 kóp gr. lit. i 45 dukatów na czterech siołach żyżmorskich dzierżawionych od podczaszego lit. Krzysztofa Radziwiłła, 260 kóp gr. lit. na Wojgowie (pow. kowieński), 150 kóp gr. lit. na majętności Jewie (pow. trocki) i 600 kóp gr. lit., które był mu winien skarb królewski. S. zmarł 7 III 1576. Wg dyspozycji testamentowej miał być pogrzebany w posiadanym wspólnie z bratem majątku Nedyngi.

Pierwsze małżeństwo S-y z Petruchną Korsakówną było bezdzietne. Drugą jego żoną była córka kaszt. smoleńskiego Hrehorego Tryzny – Aleksandra (która po owdowieniu wyszła ponownie za mąż za podsędka żmudzkiego Krzysztofa Stankiewicza Bilewicza). S. miał z nią trzy córki: Krystynę (zm. w dzieciństwie), Marynę i (pogrobową) Zofię, zamężną 1. v. za chorążym mścisławskim Włodzimierzem Kamińskim, 2. v. za Samuelem Zenowiczem.

 

Portret S-y z galerii kodeńskiej w Muz. Narod. w Przemyślu; – Boniecki, Poczet rodów; Dworzaczek; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Sapiehowie; – Dovnar-Zapolskij M., Gosudarstvennoe chozjajstvo Velikogo knjažestva Litovskogo pri Jagellonach, Kiev 1901 I 281, 283; tenże, Očerki po organizacii zapadno-russkago krestjanstva v XVI veke, Kiev 1905 s. 194, Priloženija s. 82–3; Hedemann O., Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej, W. 1939; Ptašickij S., Opisanije knig i aktov Litovskoj metriki, Pet. 1887 s. 163; – Akty Vil. Archeogr. Kom., II 132–3, VI, XIV, XXIV, XXX, XXXIII; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, VIII, XI; Russkaja istoričeskaja biblioteka, Pet. 1915 XXXIII (Popisy wojska lit.) kol. 446, 492–3; Volovič G. B., Revizija pušč i perechodov zverinych v byvšem Velikom Knjažestve Litovskom, Vil. 1867; – AGAD: Arch. Potockich z Radzynia, rkp. 366 (bez pag.), Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 67, Arch. Roskie rkp. 415 (bez pag.); AP w Kr., Oddział na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 93 s. 26–30, rkp 933 s. 1–7, rkp. 951 s. 63, rkp. 970 (bez pag.); B. Czart.: depozyt Muz. Narod. w Kr. rkp. 82; Centralnyj gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: fond 389, Metryka Lit. Wpisów 52 k. 108v., Wpisów 56 k. 45–46, nr 531 k. 128v., 178v., nr 532 k. 73v.; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.

Henryk Lulewicz

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.