Przewoski (Przewóski) Edward Paweł Franciszek (1849–1925), lekarz, profesor anatomii patologicznej Uniw. Warsz. Ur. 15 I we wsi Glinianka w pow. nowomińskim, był synem Pawła, wójta gminy, i Emilii ze Szczygelskich.

P. ukończył Gimnazjum II w Warszawie w r. 1867. T. r. wstąpił do Szkoły Głównej Warszawskiej na Wydział Lekarski. Pracując pilnie nad anatomią prawidłową i patologiczną zwrócił na siebie uwagę Włodzimierza Ludomira Brodowskiego. Toteż, gdy w r. 1872 ukończył studia «cum eximia laude» na Uniw. Warsz., w listopadzie t. r. otrzymał stanowisko p. o. prosektora przy Katedrze Anatomii Patologicznej. P. w r. 1873 doktoryzował się na podstawie pracy pt. O proischoždenii i sposobe rasprostranenija raka (W. 1873) i został prosektorem, co wiązało się z odbywaniem wykładów. Ze względów finansowych dodatkowo prowadził pracownię analityczną dla klinicystów, a wieczorami pracownię prywatną, pracował też jako lekarz uniwersytetu i zajmował się praktyką prywatną. Pracował również społecznie jako wieloletni prezes Tow. Lekarskiego Warszawskiego i kierownik pracowni tego Towarzystwa. W r. 1896 był wiceprezesem Zarządu II Wystawy Higienicznej w Warszawie. W r. n. po ustąpieniu z Katedry Brodowskiego został profesorem anatomii patologicznej Uniw. Warsz. P. był wybitnym znawcą swego przedmiotu. Bardzo sprawnie wykonywał sekcje, miał ogromne doświadczenie w diagnostyce anatomo-patologicznej, był biegły w badaniach histologicznych. Przejrzyście wykładał. Pełnił również funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego Uniw. Warsz. Pomagał studentom i młodym przyszłym pracownikom naukowym. Katedra Anatomii Patologicznej była jedną z 3 katedr obsadzonych przez Polaków. P. był członkiem Tow. Naukowego Warszawskiego od założenia tej instytucji. Po przejściu na emeryturę, w l. 1908–18 był profesorem anatomii Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych.

P. ogłosił ok. 100 prac z różnych dziedzin anatomii i anatomii patologicznej. Pisał m. in. o naczyniakach wsierdzia („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1874), obrzęku ciałek Paciniego (tamże 1874 oraz „Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medizin” 1875), rozroście sutka męskiego („Gaz. Lek.” 1881), wstrząśnieniach układu nerwowego (tamże 1881), naczyniakach mleczowych jelit („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1890 i „Trudy Med. Obšč. pri Varšavskom Universitete” 1890), budowie mięśnia serca („Gaz. Lek.” 1893), komórkach eozynofilowych („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1895), budowie zastawek w żyłach serca (tamże 1896), eozynofilii w raku („Centralblatt für Allgemeine Pathologie und Pathologische Anatomie” 1896 i po rosyjsku W. 1895), naczyniakach mleczowych krezki („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1897), uchyłkach tchawicy (tamże 1897), zmianach anatomopatologicznych przy rzucawce porodowej (tamże 1897), które opisał jako pierwszy w piśmiennictwie światowym. Ukazały się też litografowane skrypty jego wykładów: Kurs obščej patologičeskoj anatomii (W. 1900) i Kurs častnoj patologičeskoj anatomii (W. 1902). Wydanie skryptów w języku rosyjskim wywołało powszechne oburzenie, co odbiło się i w prasie lekarskiej (jak podaje L. Czarkowski). P. obiecał wtedy ogłosić podręcznik również po polsku, ale obietnicy tej nie spełnił. W języku polskim ukazały się jedynie jego litografowane wykłady anatomii prawidłowej pt. Anatomia (W. 1916). P. interesował się sztuką, a jego zbiory malarstwa polskiego, a także starych brązów i mebli zostały zarejestrowane w pracy E. Chwalewika „Zbiory polskie…”. Zmarł 16 V 1925 w Warszawie. Pochowany został w Warszawie na Powązkach (kwatera 72,5, na pomniku płaskorzeźba z brązu przedstawiająca lewy profil P-ego, umieszczona w prostokącie 16x22 cm).

Żonaty z Władysławą z Grzybowskich, P. miał córkę Janinę, zamężną za Józefem Pstrokońskim. Ignacy Baliński mylnie podaje, że był ojcem Marii Czesławy, literatki.

Konopka, Pol. bibliogr. lek., VIII; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 81 (fot.); Kośmiński, Słown. lekarzów; PSB (Włodzimierz Ludomir Brodowski, Zdzisław Dmochowski); Uruski; Chwalewik, Zbiory pol., II 418; – Kramsztyk Z., Prof. Edward Przewóski, „Krytyka Lek.” R. 1: 1897 nr 12 s. 382–5 (fot.); Kryński [L.], Wspomnienie o ś. p. prof. E. Przewóskim, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 120: 1925 [1927] s. 58–9; Księga pamiątkowa zjazdu byłych wychowańców byłej Szkoły Głównej w 40 rocznicę jej założenia, W. 1905 s. 146 (spis prac); Księga pamiątkowa zjazdu byłych wychowańców Szkoły Głównej Warszawskiej w 50 rocznicę jej założenia, W. 1914 s. 139 (spis prac); Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W., s. 31, 38 (mylnie jako Przeworski); Rutkowski J., 500-lecie najstarszego szpitala, „Życie Warszawy” 1965 nr 20 s. 4; Seyda B., Dzieje medycyny, W. 1973 s. 530; Warszawska Szkoła Sztuk Pięknych w roku akademickim 1915/16, „Tyg. Ilustr.” 1916 s. 31 (fot. na s. 34); Ziembicki W., Zarys rozwoju nauk lekarskich w Polsce, W. 1958 s. 83; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edinburgh 1946 s. 52; Kalendarz lekarski pod red. J. Polaka, W. 1897 s. V; Szkoła Gł. Warsz. Mater., II 522–5 (spis prac); – „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 7: 1927 s. 100, 224–6 (L. Czarkowski); „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 s. 451; „Gaz. Warsz.” 1925 nr 136 s. 3; „Kur. Codz.” 1891 nr 23 s. 1–2 (podob.); „Przegl. Lek.” 1897 s. 638–9; „Roczn. Lek.” 1885 s. 68, 75; „Świat” 1908 nr 36 s. 4 (fot.); „Tyg. Illustr.” 1891 nr 57 s. 80 (podob.), 1896 nr 18 s. 341 (fot.), 1908 nr 36 s. 728 (fot.); „Warsz. Czas. Lek.” R. 2: 1925 nr 5 s. 202; – Arch. Państw. m. st. W., oddział w Otwocku: Wyciąg z aktu chrztu P-ego; – Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne, Kartoteka Ziembickiego.

Teresa Ostrowska