Pawłowski Edward (1870–1939), drukarz, wydawca, działacz społeczny. Ur. 16 III w Lidzbarku w pow. brodnickim, był synem rolnika Antoniego i Marianny ze Stanowickich. Naukę drukarstwa rozpoczął w r. 1884 u drukarza Ryszarda Skrzeczka w Lubawie. Wyzwolony jako pomocnik, odbywał następnie praktykę zawodową w oficynach drukarskich w Europie Środkowej i Stanach Zjednoczonych. Po powrocie do kraju nabył drukarnię i skład papieru w Tylży. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę P. sprzedał drukarnię w Tylży i zamieszkał w Poznaniu, gdzie 2 VI 1919 założył spółkę akcyjną «Drukarnia Polska», której obok Banku Związku Spółek Zarobkowych był głównym udziałowcem. Spółka wykupiła drukarnię niemiecką, wydającą znane z antypolskich wystąpień pismo „Posener Zeitung”. P. został komisarzem wydawnictwa „Posener Tageblatt”. Przyczynił się do likwidacji drukarni niemieckich w Toruniu i Grudziądzu. W lipcu 1920 nastąpiło połączenie «Drukarni Polskiej» z «Nową Drukarnią Polską» (która wydawała „Kurier Poznański” i „Orędownik”) pod nazwą «Drukarnia Polska S. A.». Na czele zarządu stanęli P. i Roman Leitgeber. Z inicjatywy P-ego unowocześniono zakład i zaczęto wydawać nowe pisma: „Ilustrację Polską” (od r. 1927) i „Wielkopolanina” (1930). Założono w r. 1922 w Bydgoszczy «Drukarnię Narodową», która wydawała „Gazetę Bydgoską”. P. wprowadził druk biletów tramwajowych na automatach dla wielu miast w Polsce i masowy druk jednobarwnych widokówek. Rozbudował dział drobnych ogłoszeń, głównie w „Kurierze Poznańskim”, udoskonalił ekspedycję gazet. W r. 1924 z inicjatywy P-ego powstało w Poznaniu pismo „Przegląd Graficzny i Papierniczy” oraz organ Związku Fabrykantów dwutygodnik „Życie Gospodarcze.” Przyczynił się P. też do utworzenia w Poznaniu Hurtowni Drukarskiej. P. zasiadał w radzie nadzorczej „Słowa Pomorskiego” w Toruniu, był udziałowcem Drukarni Kujawskiej w Inowrocławiu. Z dn. 3 I 1932 zrezygnował ze stanowiska dyrektora w «Drukarni Polskiej S. A.» ze względu na różnice zdań w radzie nadzorczej w kwestii zarządzania drukarnią. Otrzymał w zamian akcje oddziału bydgoskiego, „Gazetę Bydgoską”, której nazwę zmienił na „Kurier Bydgoski”, część urządzeń i maszyn oraz 20 000 zł. W l. 1932–3 wydawał w Bydgoszczy także „Kalendarz Graficzny”. W Bydgoszczy pracował do drugiej wojny światowej.
P. brał żywy udział w organizacjach przemysłowych, stowarzyszeniach drukarskich oraz wydawniczych. W r. 1925 był współzałożycielem Związku Obrony Przemysłu Polskiego. Przyczynił się do utworzenia ogólnopolskiego Związku Organizacji Przemysłu Graficznego i Wydawniczego i został pierwszym prezesem Związku. Był wiceprezesem Związku Zakładów Graficznych w Poznaniu w r. 1927, prezesem i współtwórcą ustroju organizacyjnego Związku. Pełnił funkcję prezesa w Związku Pracodawców (1929) i skarbnika w Tow. Przemysłowym. Zasiadał w zarządzie Związku Fabrykantów. Należał do założycieli (1928) Związku Wydawców Dzienników i Czasopism i był od r. 1929 wiceprezesem jego Rady. Pracował także jako radca w Izbie Przemysłowo-Handlowej w Komisjach: Targów i Wystaw, Oświatowej i Ubezpieczeniowej.
P. formalnie nie był członkiem Narodowej Demokracji. Jednakże w związku z obliczem politycznym wydawanych czasopism uczestniczył w organizowanych przez obóz narodowy komitetach: w r. 1921 w Komitecie Obywatelskim organizującym wybory samorządowe w Poznaniu, a także w komitetach wyborczych do Sejmu w l. 1928 i 1930, a w maju 1926 wszedł w skład Komitetu Wojewódzkiego Organizacji Obrony Państwa w Poznaniu, przeciwstawiającego się zamachowi majowemu Józefa Piłsudskiego. Podczas kryzysu gospodarczego należał do Komitetu Niesienia Pomocy Bezrobotnym w Poznaniu (wiceprezes sekcji propagandy). Po przeniesieniu się do Bydgoszczy nie angażował się w bieżące rozgrywki partyjne; sanacji, mimo nacisków, nie udało się pozyskać wydawanego przez niego „Kuriera Bydgoskiego”. P. był autorem kilku publikacji: Książka adresowa zakładów graficznych w Rzeczypospolitej Polskiej, zawierająca szczegółowe informacje o wszystkich drukarniach i ich specjalnościach wytwórczych z dodatkiem spisu czasopism Rzeczypospolitej Polskiej (P. 1926), Poznań w historycznym rozwoju od początków aż po dzień dzisiejszy (P. 1928), Bydgoszcz w historycznym rozwoju od początków aż po dzień dzisiejszy (Bydgoszcz 1937). Po wybuchu wojny polsko-niemieckiej opuścił Bydgoszcz 2 IX 1939 i udał się przez Inowrocław na Lubelszczyznę. Pod koniec września powrócił do Bydgoszczy. Aresztowany został 13 X 1939 wraz z synem Bogdanem. Przebywał w koszarach 15 p. artylerii lekkiej, a następnie w dawnej zbrojowni na Jachcicach w Bydgoszczy. Zginął w nieznanych okolicznościach prawdopodobnie 18 XI 1939.
W małżeństwie (od r. 1896) z Marią Bock, pochodzącą z rodziny wydawców w Toruniu, miał P. córkę Marcelę (ur. 1899), zamężną za Władysławem Strzyżowskim (1889–1965), dyrektorem drukarni w Bydgoszczy, powstańcem wielkopolskim, oficerem WP, oraz syna Bogdana (ur. 1906), zamordowanego przez Niemców w r. 1939. Tradycje drukarskie kontynuował wnuk P-ego Jacek Strzyżowski (1924–1975), prawnik, naczelnik Wydziału Prognoz i Współpracy z Zagranicą Zjednoczenia Przemysłu Poligraficznego w Warszawie.
Fot. w: „Przegl. Graficzny” 1934 nr 6 s. tytułowa (49); – Bibliografia czasopism pomorskich. Województwo bydgoskie, Pod red. H. Baranowskiego, Tor. 1960; – Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Informator prasowy 1938/39, W. 1938 s. 36, 38, 45, 73; – Bydgoszcz. Historia, kultura, życie gospodarcze, Gdynia 1959 s. 381; 10 lat pracy Polskiego Związku Wydawców Dzienników i Czasopism 1928–1938, „Prasa” 1939 nr 2 s. 26, 27 (fot.), 28, 53; Groby mówią. Księga pamiątkowa ku czci pomordowanych Polaków – ofiar terroru hitlerowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1945 s. 43; Jastrzębski W., Terror i zbrodnia, W. 1974 s. 85, 294; Kowalak T., Prasa niemiecka w Polsce 1918–1939. Powiązania i wpływy, W. 1971 s. 84; Kuglin J., Edward Pawłowski 1884–15 III 1934, „Przegl. Graficzny” 1934 nr 6 s. 50–1; Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; – Fikus F., Ze wspomnień, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” (Wr.) T. 12: 1973 z 1. s. 114–16; – „Gaz. Bydgoska” 1931 nr 217; „Jantar” 1946 z. 1 s. 47; „Kur. Pozn.” 1930 nr 527; „Słowo Pomorskie” 1933 nr 3; – Arch. Państw. w P.: Kartoteka ewidencji ludności; – Informacje Kazimierza Małychy z Bydgoszczy, byłego dziennikarza „Gazety Bydgoskiej” i „Kuriera Bydgoskiego”, i córki P-ego, Marceli Strzyżowskiej.
Zygmunt Kaczmarek