Sturlis Edward, pseud. Edik (1927–1980), twórca filmów animowanych.
Ur. 23 IX w Moskwie. Ojciec S-a, Józef Aleksander (1900–1971) był w l. 1917–18 żołnierzem 5. Pułku Strzelców Łotewskich (zwanych później Czerwonymi Strzelcami Łotewskimi), z którym trafił do Moskwy w celu tłumienia wystąpień antybolszewickich i tam zamieszkał. Następnie pracował jako urzędnik. Skazany w r. 1937 na dziesięć lat łagru, przebywał w republice Komi. W r. 1943 wstąpił w Sielcach do I Polskiej DP im. Tadeusza Kościuszki; służąc w 1. Samodzielnym Baonie Saperów, dotarł do Berlina. W r. 1945 zamieszkał w Polsce; po krótkim pobycie w Warszawie pracował jako magazynier Zjednoczenia Energetycznego w Łodzi. Matką S-a była Rosjanka Taisija (Taisa) z domu Nowikow (1908–1961), siostra gen. Aleksandra Nowikowa, konstruktora samolotów (wg ankiety personalnej S-a), przed wojną kasjerka w aptece i «Narkomzdrawie» (Narodnyj Komissariat Zdrawoochranienija). S. miał siostrę Emmę (ur. 1926), zamężną Binder, i brata Eugeniusza (ur. 1933), w l. 1956–99 zatrudnionego w Studiu Małych Form Filmowych «Se-Ma-For» w Łodzi jako lalkarz.
W r. 1935 rozpoczął S. naukę w dziesięcioletniej szkole rosyjskiej w Moskwie. Od r. 1938 w wytwórni «Sojuzdietfilm» grał role epizodyczne w filmach dla dzieci i młodzieży: „Vasilisa prekrasnaja” (1939, reż. A. Rou), „Vozdušnaja počta” (1939, reż. D. Poznanskij), „Brat geroja” (1940, reż. J. Wasilczikow) i „Pervopečatnik Ivan Fedorov” (1941, reż. G. Lekojew). Nieco większe role odtwarzał w filmach: „Varia-kapitan” (1939, reż. N. Żurawlew i I. Żigałko) oraz „Vesennyj potok” (1941, reż. W. Jurieniew). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w r. 1941 został ewakuowany z rodzeństwem do m. Kowiernino (ok. 100 km na północ od Gorki, obecnie Niżny Nowogrod). Przebywał tam do r. 1943, po czym wrócił do Moskwy. Po ukończeniu ośmiu klas przerwał naukę i w wytwórni «Sojuzdietfilm» odbył dwuletni kurs w szkole dekoratorskiej. Następnie asystował scenografowi S. W. Kozłowskiemu oraz w r. 1945 pracował m.in. przy realizacji przez wytwórnię Kijewskaja kinostudija drugiej części filmu „Bolšaja žyzn’” (premiera 1958, reż. L. Łukow).
W r. 1946, wraz z matką i rodzeństwem, dołączył S. do przebywającego w Warszawie ojca; potem rodzina zamieszkała w Łodzi. S. został zatrudniony 22 XI t.r. na stanowisku asystenta scenografa Działu Produkcji Przedsiębiorstwa Państw. «Film Polski». W r. 1947 asystował Zenonowi Wasilewskiemu przy realizacji „Za króla Krakusa”, jednego z pierwszych polskich filmów lalkowych. W r. 1949 był animatorem i asystentem przy kolejnych jego filmach: „Lis i bocian” oraz „Pan Piórko śni”. W l. 1950–3 odbył służbę wojskową we Wrocławiu, którą ukończył jako plutonowy. Następnie kontynuował w Łodzi współpracę z Wasilewskim, realizując także samodzielnie niektóre sceny w jego „Opowieści Michałkowickiej” (1954). W r. 1955 zadebiutował S. filmem lalkowym dla dzieci Kocmołuszek i do początku l. sześćdziesiątych był jednym z nielicznych w Polsce reżyserów, zajmujących się tego rodzaju animacją. Współtworzył z Wasilewskim w r. 1955 Studio Filmów Kukiełkowych (Lalkowych) w Łodzi (faktycznie w podłódzkim Tuszynie), będące oddziałem Wytwórni Filmów Fabularnych, otwarte 1 I 1956 (od r. 1961 Studio Małych Form Filmowych «Se-Ma-For» w Łodzi). O zrealizowanym w r. 1958 filmie Damon, zainspirowanym balladą F. Schillera „Rękojmia”, Maria Dąbrowska napisała, że «pomysłowość balladowych pejzaży, fantastycznie trafione fizjonomie lalek» wywołują «czyste jak destylowana woda wzruszenie artystyczne»; t.r. film otrzymał wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym (MFF) w Cork w Irlandii. W r. 1959 nakręcił S. film Bellerofon, oparty na micie greckim; w r. 1960 otrzymał za niego wyróżnienie specjalne na MFF dla Dzieci i Młodzieży w Cannes (1960). Do tematyki mitologicznej wrócił Orfeuszem i Eurydyką (1961). Jako scenograf współpracował przy filmach m.in. Marka Kononowicza „Dwa pieski” (1960) i Lidii Hornickiej „Olimpiada” (1961).
W l. sześćdziesiątych był S. najbardziej znanym twórcą filmów kukiełkowych w Polsce, przypisywano mu nobilitację tego gatunku oraz pokonanie jego ograniczeń formalnych. W r. 1962 w studiu Triglav w Lublanie (Jugosławia, obecnie w Słowenii) zrealizował film Klativitez. W r. 1964 odbyła się premiera trikowego, pierwszego w Polsce filmu aktorsko-rysunkowego Plaża, z udziałem Piotra Skrzyneckiego; został on nagrodzony za rozwiązania techniczne na kongresie Międzynarodowej Unii Stow. Techników Filmowych w Mediolanie, ponadto na Festiwalu Filmów Krótkometrażowych (FFK) w Kordowie. Na Ogólnopolskim FFK w Krakowie otrzymał Brązowego Lajkonika. W r. 1965 odniósł S. kolejne sukcesy filmami: Kwartecik (nagrody w Wiedniu, Mamai, Locarno i La Placie) oraz adresowanym do widza dorosłego pt. Miejsce (nagroda w Mamai). W l. 1964–5 współpracował sporadycznie z łódzkim Teatrem Lalek «Arlekin», przygotowując scenografię m.in. do „Błękitnogrzywego lwa” Henryka Ryla w reżyserii autora. Podczas Ogólnopolskiego FFK w Krakowie, w czerwcu 1966, odbył się nieoficjalny przegląd kilku jego filmów. T.r. przebywał S. na miesięcznym stypendium w ZSRR: Moskwie, Rydze i Leningradzie, a na zaproszenie reżysera N. McLarena także w Kanadzie w Montrealu. Realizował kolejne filmy, także aktorsko-rysunkowe, m.in. Cudowny urlop (1967) oraz lalkowe, m.in. Cudowne źródło (1967) i nawiązujący do tematyki mitologicznej Danae (1969). Często w l. 1963–9 współpracował ze scenarzystą Ryszardem Brudzyńskim, dyrektorem «Se-Ma-Fora» (m.in. Maskotki z r. 1963, a także Kwartecik i Danae). Otrzymał w r. 1969 Dyplom Złotego Grona za całokształt twórczości na Wystawie i Sympozjum Plastyki „Złote Grono” w Zielonej Górze. W kolejnych filmach dla dorosłych sięgnął po satyrę (m.in. w Rozbitku z r. 1970 i Kochajmy maszyny, 1973). W r. 1973 zrealizował film Colargol i express (jedyny film S-a z tej serii). W r. 1974 nawiązał współpracę z Radio Canada w Montrealu, gdzie od grudnia 1975 do czerwca 1976 przebywał z żoną na zaproszenie «Cine-Mundo». W Montrealu S. zrealizował dwadzieścia trzyminutowych filmów animowanych (m.in. L’homme primitif, Le somnambul). Po powrocie powstały m.in. trzy odcinki filmu dla dzieci Przygody skrzatów (1977–8). S. był także autorem scenariuszy oraz twórcą scenografii do większości swoich filmów; najsilniejszą ich stroną, obok wyrazistej i charakterystycznej plastyki, była sprawna i pomysłowa animacja oraz wyborny humor.
Od r. 1977 malował S. obrazy realistyczne, pejzaże, m.in. Kościół na trasie warszawskiej (1979), martwe natury oraz portrety, m.in. Autoportret przy sztalugach (1980) i Portret St.[anisława] Prószyńskiego (1980), kompozytora współpracującego z S-em (m.in. przy filmach Boruta, 1970, O pięknej Parysadzie, 1978); zajmował się także rzeźbą w glinie (m.in. Głowa Żony) – jego dzieła pozostają w zbiorach rodzinnych. Ostatnim filmem realizowanym przez S-a był Ptak nie ptak, opowieść o kanarku wychowanym w klatce, który zapragnął żyć na wolności (premiera w r. 1981). S. należał do Stow. Filmowców Polskich, ZPAP oraz Międzynarodowego Stow. Twórców Filmu Animowanego. Był przewodniczącym Rady Artystycznej w «Se-Ma-Forze», a od r. 1969 członkiem Głównej Komisji Oceny Kwalifikacji Zawodowych Pracowników Twórczych Kinematografii przy Naczelnym Zarządzie Kinematografii Min. Kultury i Sztuki. Należał do NSZZ „Solidarność”. Był odznaczony Medalem 30-lecia Polski Ludowej (1974) i Srebrnym Krzyżem Zasługi (1975). Zmarł 13 XII 1980 w Łodzi, został pochowany 17 XII na Cmentarzu na Dołach. Pośmiertnie otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980).
Zawarte w r. 1956 małżeństwo z Teresą z Puchowskich (Puchowska-Sturlis) (ur. 1931), córką Bronisława Puchowskiego (zob.), w l. 1964–80 asystentką m.in. S-a, także reżyserką filmów animowanych, pozostało bezdzietne.
Projekty scenograficzne S-a były pokazywane m.in. na wystawach w Tampere (1980), Koszalinie (1981) i Łodzi (1981, 1982 i 1988) oraz Sofii i Burgas (1988). Część prac scenograficznych i lalek znajduje się w Muzeach Kinematografii oraz Etnograficznym w Łodzi, a także Cinématheque canadienne – musée du Cinéma w Kanadzie.
Autoportrety w: Wystawa Scenografii Okręgu Łódzkiego ZPAP (katalog), Ł.–Koszalin 1981 (fot.); – Encyklopedia kina, Kr. 2003; – Edward Sturlis 1927–1980. Scenografia (katalog wystawy), Ł. 1982 (fot.); – Iskierko A., Znajomi z kina. Szkice o polskim filmie krótkometrażowym, W. 1982 s. 156; Janicki S., Film polski od a do z, W. 1973; Kossakowski A., Polski film animowany 1945–1974, Wr. 1977; – Dąbrowska M., Recenzja bez pełnomocnictw, „Nowa Kult.” 1958 nr 43; – „Film” 1961 nr 22 (wywiad ze S-em, ilustr.), 1965 nr 2 (ilustr.), 1966 nr 9, 15 (ilustr.), nr 31, 42 (wywiad); „Filmowy Serwis Prasowy” 1976 nr 1, 1982 nr 6 (filmogr.); „Kamera” 1966 nr 12 (wywiad); „Magazyn Filmowy” 1970 nr 32, 1971 nr 5, 12, 14; – Nekrologi: „Dzien. Popularny” 1980 nr 273, 274, „Filmowy Serwis Prasowy” 1981 nr 2, „Życie Warszawy” 1980 nr 298; – Arch. Min. Kult. i Dziedzictwa Narod. w W.: Dok. ze studia «Se-Ma-For», m.in. życiorys, ankieta personalna, umowy o pracę S-a; – Informacje Teresy Puchowskiej-Sturlis z Ł.
Bartosz Kazana