Świderski Edward, pseud. Doktor (1890—1972), lekarz analityk i bakteriolog, działacz społeczny.
Ur. 11 III w Bucułanówce koło Krasnego (pow. jampolski) na Podolu, pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Ludwika oraz Wandy z Jastrzębiec-Jurkowskich, współorganizatorki i działaczki Polskiej Macierzy Szkolnej na Podolu. Miał młodszego brata Władysława Włodzimierza (zob.).
Ś. studiował na Wydz. Lekarskim uniw. w Kijowie i już podczas studiów został asystentem w Inst. Patologii i Bakteriologii. Specjalizował się z mikrobiologii i 21 VII 1916 otrzymał dyplom lekarski. Zmobilizowany jako lekarz do armii rosyjskiej, przeszedł do zorganizowanej wiosną 1917 Dyw. Strzelców Polskich, a potem od lipca t.r. służył w I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W walkach z siłami bolszewickimi był kilkakrotnie ranny; podczas rekonwalescencji kontynuował pracę naukową dotyczącą m.in. działania środków bakteriobójczych in vivo i in vitro.
Ś. wziął udział w powstaniu wielkopolskim 1918/19 r. Pozostając w czynnej służbie wojskowej w stopniu kapitana (ze starszeństwem z 1 VI 1919), organizował służbę przeciwepidemiczną na Pomorzu oraz w rejonie kowelskim na Wołyniu. Jako pracownik Wojskowej Służby Zdrowia (do r. 1926) kierował Działem Patofizjologii w Inst. Broni Chemicznej, m.in. uczestniczył w szkoleniu pielęgniarek i laborantów w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego WP. Równocześnie od r. 1922 współpracował z kierowaną przez Michała Michałowicza Kliniką Pediatryczną Wydz. Lekarskiego Uniw. Warsz. Prowadził tam zajęcia dydaktyczne z zakresu analityki lekarskiej i bakteriologii. Interesując się zastosowaniem metod analitycznych w pediatrii, jako pierwszy lekarz w Polsce opracował i zastosował w praktyce wiele laboratoryjnych metod mikrometrycznych. Artykuły ogłaszał na łamach „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego” (m.in. O byt lekarzy analityków, 1936 nr 39, 40, 41, wyd. osobne, W. 1936), „Lekarza Polskiego” (m.in. Niedomagania naszej analityki lekarskiej, 1937 nr 5, wyd. osobne, W. 1937) oraz w „Przeglądzie Lekarskim”, „Nowinach Społeczno-Lekarskich” i „Pediatrii Polskiej”. Współpracował z ZHP, m.in. należał do organizatorów Harcerskiej Służby Zdrowia, dla której przygotowywał i prowadził szkolenia sanitarne. W 2. poł. l. trzydziestych przewodniczył Kołu Przyjaciół Harcerstwa przy Szczepie 23. Warsz. Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. Interesował się entomologią i badał owady południowo-wschodniej Polski oraz okolic Warszawy. Należał do Polskiego Tow. Entomologicznego, współpracował z Państw. Muz. Zoologicznym w Warszawie i kilkakrotnie reprezentował naukę polską na międzynarodowych zjazdach i kongresach entomologów.
W sierpniu 1939 został Ś. zmobilizowany i podczas kampanii wrześniowej kierował Zespołem Laboratoriów Szpitala Ujazdowskiego i Szpitala Nowowiejskiego, stanowiących Centralny Szpital Kliniczny WP. W okresie okupacji niemieckiej działał w ZWZ/AK; jako kapitan lekarz Oddz. Dyspozycyjnego C (Kolegium C) Kierownictwa Dywersji (Kedyw) Okręgu Warszawskiego AK organizował produkcję środków lekarskich i materiałów opatrunkowych oraz służbę krwiodawstwa, a także pomoc dla rannych uczestników akcji bojowych Kedywu. Szkolił personel sanitarny AK i Szarych Szeregów, wykładał na tajnym Wydz. Medycznym, działającym oficjalnie jako Zawodowa Szkoła dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego. Współpracował z Sekcją Pomocy Dzieciom i Ofiarom Wojny PCK oraz Radą Pomocy Żydom «Żegota», m.in. ukrywał uciekinierów z getta. Podczas powstania warszawskiego 1944 r. służył pod pseud. Doktor w Sanitariacie Okręgu Warszawskiego AK «Bakcyl», z przydziałem do Podobwodu «Sławbor» (Śródmieście-Południe). Po upadku powstania zajmował się rannymi i chorymi powstańcami w prowizorycznych szpitalach w Podkowie Leśnej i Milanówku.
Po wyzwoleniu Warszawy Ś. już w lutym 1945 zorganizował zniszczony przez Niemców Miejski Inst. Higieny, któremu przekazał ocalałe resztki swego prywatnego laboratorium analitycznego i bakteriologicznego; był dyrektorem tej placówki do r. 1948. T.r. przeszedł do Ubezpieczalni Społecznej i Zakładu Lecznictwa Pracowniczego m. stoł. Warszawy, gdzie kierował kolejno laboratorium analitycznym i laboratorium badań specjalnych. Równocześnie w l. 1951—4 jako adiunkt Zespołu Klinik Pediatrycznych kierował laboratorium Państw. Szpitala Klinicznego Nr 4 przy ul. Litewskiej 16, a od r. 1952 pełnił też funkcję Krajowego Konsultanta ds. Diagnostyki Laboratoryjnej, następnie konsultanta Komisji Szkolenia Podyplomowego. Był autorem części analitycznej (Poradnik analityczny) podręcznika „Pediatria kliniczna” (W. 1955 III). Należał do założycieli powstałego w r. 1951 Polskiego Tow. Lekarskiego i zorganizował w nim Sekcję Diagnostyki Laboratoryjnej, której przewodniczył (w r. 1964 sekcję przekształcono w Polskie Tow. Diagnostyki Laboratoryjnej). Kontynuując zainteresowania entomologiczne, współpracował z Muz. i Inst. Zoologii PAN, któremu przekazał swoje zbiory motyli i chrząszczy. W r. 1964 przeszedł na emeryturę. Zmarł 21 III 1972 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. Dowborczyków). Był odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem «Za zasługi dla ZHP».
W małżeństwie z Marią z domu Karsz (1900—1968), sanitariuszką (pseud. Maniuta) w powstaniu warszawskim, miał Ś. synów Bohdana, pseud. Zaskroniec (1919—1944), studenta Politechn. Warsz., podporucznika broni panc. AK, poległego w pierwszym dniu powstania warszawskiego podczas walk na Okęciu, oraz Jerzego Tomasza, pseud. Lubicz (ur. 1929), uczestnika (harcerz-łącznik) powstania warszawskiego, w l. 1945—8 więźnia politycznego, lekarza pediatrę kardiologa, profesora Inst. Matki i Dziecka w Warszawie, autora m.in. „Dziennika harcerza powstańca” (W. 2004) i pracy „Harcerze 1944—1956. Najmłodsi w Powstaniu warszawskim” (W. 2005).
Kto jest kim w Polsce, W. 2001 (dot. syna, Jerzego Tomasza); Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, W. 1987 (dot. tenże); Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 347; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 354; — Borkowski J., Powstańcza prasa Szarych Szeregów i wybrane zagadnienia służb harcerskich w czasopismach walczącej Warszawy, w: Prasa powstania warszawskiego. Materiały z konferencji naukowej, Red. T. Skoczek, W. 2014 s. 182; Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944—1960, W. 1968 s. 145; Powstanie Warszawskie 1 sierpnia — 2 października 1944. Służby w walce, Red. R. Śreniawa-Szypiowski, W. 1994; Świderska W., Polska Macierz Szkolna na Podolu, „Pam. Kijowski” (Londyn) T. 3: 1966 s. 139—48 (dot. matki Ś-ego); — Rocznik lekarski RP na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949; Rocznik oficerski 1923, W. 1923; toż 1924, W. 1924; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej, lekarzy-dentystów, dyplomowanych farmaceutów oraz aptek w RP, W. 1931 s. 212; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1972: „Służba Zdrowia” nr 40, „Życie Warszawy” nr 76; — Mater. Red. PSB: Noty biogr. Ś-ego i jego syna, Jerzego Tomasza przekazane przez rodzinę w l. 1979 i 1982.
Stanisław Tadeusz Sroka