Natanson (Szeliga-Natanson) Edward, pseud. Szeliga Edward (1861–1940), przemysłowiec i finansista, działacz gospodarczy. Ur. 4 VII w Warszawie, był jednym z 6 dzieci doktora medycyny Ludwika (zob.) i Natalii z Epsteinów, bratem Władysława (zob.). Po ukończeniu III Gimnazjum w Warszawie wyjechał na studia do Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Po uzyskaniu w r. 1885 tytułu inżyniera technologa kontynuował uzupełniające roczne studia z zakresu fizyki na Uniwersytecie w Strasburgu, gdzie doktoryzował się u prof. A. Kundta. Po studiach odbył praktykę papierniczą w Chorwacji. Już w czasie nauki w szkole średniej – podobnie jak jego młodszy brat Władysław – wykazywał wybitne zainteresowanie naukami ścisłymi. Rezultatem tego było ogłoszenie wspólnie przez obu braci kilku opracowań naukowych i popularyzatorskich. W r. 1879 opublikowali w piśmie „Przyroda i Słońce” rozprawkę Słońce i węgiel, w r. 1880 przedstawili na posiedzeniu Tow. Nauk Ścisłych w Paryżu obszerną pracę o wartościowości chemicznej i jej zmienności, w r. 1881 złożyli w Akademii Umiejętności w Krakowie pracę o ruchu atomów w cząsteczkach gazów („Pam. AU Wydz. Mat. Przyr.”, Kr. 1882 VIII); w r. 1885 ogłosili w „Kosmosie” Badania nad dysocjacją dwutlenku azotu (odb. Kr. 1885), a w r. 1886 w „Kosmosie” i w „Wiedemann’s Annales” (1885/6) Dalsze badania nad dysocjacją dwutlenku azotu (odb. Lw. 1886). W r. 1889 razem z bratem Władysławem, Stanisławem Dicksteinem i Władysławem Gosiewskim założyli pismo „Prace Matematyczno-Fizyczne”.
Gdy po praktyce w Chorwacji N. wrócił do Warszawy, został przez stryja Jakuba Natansona wciągnięty do pracy w przedsiębiorstwach należących do sfery zainteresowania rodziny Natansonów, ściśle współdziałających wówczas z Kronenbergami. Równocześnie N. przejściowo podjął wykłady w Szkole Technicznej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. Już od ok. r. 1890 wszedł do władz Tow. Akcyjnego Mirkowskiej Fabryki Papieru (później zmieniła nazwę na Mirkowska Fabryka Papieru SA), którą przez długie lata kierował. Następnie w zasięgu jego zainteresowań znalazły się: Warszawskie Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych, które kierowało kopalniami «Juliusz» i «Kazimierz» należącymi do rodzin Kronenbergów, Natansonów, Wertheimów i Toeplitzów, a nieco później Warszawskie Tow. Fabryk Cukru, grupujące interesy cukrownicze tych samych rodzin. W r. 1896 wraz z Leopoldem Kronenbergiem i Feliksem Czackim założył fabrykę chemiczną p. n. Akcyjne Tow. Elektryczność (późniejsza nazwa Tow. Elektryczność SA). Wszedł też – jako wspólnik firmowy – do rodzinnego domu bankowego «S. Natanson i Synowie», który został zlikwidowany w r. 1932. We wszystkich przedsiębiorstwach N. odgrywał poważną rolę. Równocześnie – choć w ograniczonym zakresie – zajmował się też działalnością społeczną. Był (prawdopodobnie od r. 1906) jednym z 5 członków-obywateli uzupełniających skład kolegium magistratu Warszawy. Należał też do Komitetu budowy Politechniki Warszawskiej i mostu im. ks. J. Poniatowskiego (ówcześnie zwanego III mostem).
W latach pierwszej wojny światowej N. bardzo zaktywizował się w pracy w Magistracie Warszawy. W r. 1915 przewodniczył sekcji wodociągów i kanalizacji, komisji szpitalnej, komitetowi budowy kanałów i wodociągów. Dn. 11 VIII 1916 został wybrany radnym m. Warszawy i wszedł do komisji ogólnej Rady Miejskiej. W r. 1917 był przewodniczącym Wydziału Szpitalnictwa i Dobroczynności Publicznej, przewodniczącym sekcji wodociągów i kanalizacji, członkiem rady technicznej w sekcji budownictwa miejskiego. W t. r. został też członkiem komisji budżetowo-finansowej. Z tego prawdopodobnie okresu pochodzi ogłoszony drukiem Referat radnego… dotyczący projektu ustawy podatkowej od dochodu, wniesionej na decyzję Rady przez Magistrat Warszawy (W. b. r.). Ze stanowiska radnego ustąpił 22 II 1919. Politycznie w latach pierwszej wojny światowej związany był z kierunkiem pasywistów, działał w Stronnictwie Pracy Narodowej i w Związku Niezależności Gospodarczej. Po wyzwoleniu Polski był jednym z dwóch działaczy gospodarczych, którzy na własny koszt wyjechali do Paryża, aby tam współdziałać z delegacją polską na konferencję pokojową. Pracował wspólnie ze Stanisławem Patkiem w II sekcji kongresowej komisji ekonomicznej, w podkomisji dla spraw kontraktów sprzed wojny oraz dla spraw likwidacyjnych.
Po wojnie pozycja gospodarcza N-a jeszcze się wzmocniła. W październiku 1926 uczestniczył w naradzie gospodarczej zorganizowanej w celu doprowadzenia do współpracy rządu z przemysłowcami. Został wówczas mianowany członkiem Komisji Opiniodawczej przy prezesie Komitetu Ekonomicznego Ministrów. W grudniu 1927 brał udział w Zjeździe Przemysłowców i Rolników Polski i Niemiec. Dn. 24 VI 1928 wybrany został radcą Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie. W końcowym okresie II Rzeczypospolitej N. był m. in. wiceprezesem Rady Centralnego Związku Przemysłu Polskiego (Lewiatan) i członkiem jego Rady Kartelowej, członkiem Rady Nadzorczej Związku Przemysłu Chemicznego, członkiem Rady Nadzorczej Związku Zawodowego Cukrowni byłego Królestwa Polskiego, Wołynia, Małopolski i Śląska, prezesem Zarządu Związku Papierni Polskich, radcą Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie, członkiem Zarządu Banku Cukrownictwa, członkiem Rady Nadzorczej Banku Handlowego w Warszawie, prezesem Zarządu Tow. Elektryczność, prezesem Zarządu Warszawskiego Tow. Fabryk Cukru, członkiem Rady Nadzorczej Mirkowskiej Fabryki Papieru. Uważany był wówczas za jednego z czołowych przemysłowców polskich. N. był filistrem honoris causa Polskiej Korporacji Akademickiej «Helanja» założonej w r. 1922 w Gdańsku. Ogłosił drukiem Rozwój polskiego przemysłu papierniczego (w: „Przemysł i Handel 1918–1928”, W. 1928, i pod tym samym tytułem w: „Bilans gospodarczy dziesięciolecia Polski Odrodzonej”, P. 1929 I), Przemówienie dyskusyjne p. E. N-a (w: „Narada gospodarcza rządu z Delegatami Izb Przemysłowo-Handłowych w dn. 7 i 8 X 1929”, W. 1929), O zagadnieniu kartelowym. Streszczenie odczytu wygłoszonego przez… w Kole Inżynierów Technologów (W. 1932) oraz pod pseud. Edward Szeliga Nowy kucharz doskonały… (W. 1929). Kucharstwo stanowiło bowiem – obok kolekcjonowania obrazów – hobby N-a (zbiory obrazów uległy spaleniu wraz z mieszkaniem we wrześniu 1939). Po zajęciu Warszawy przez Niemców N. musiał ustąpić ze wszystkich piastowanych dotychczas stanowisk. Zmarł 9 II 1940 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Miał za pracę społeczną rosyjskie ordery: Św. Anny i Św. Stanisława.
Ożeniony był (październik 1899) z Amelią Eiger. Miał z nią pięcioro dzieci: Marię (ur. 1901 – zamężną za Janem Wyganowskim), Halinę (ur. 1902 – nauczycielkę matematyki, zamężną za Witoldem Świerczewskim), Ludwika (ur. 1905 – profesora fizyki na Uniw. Łódz.), Krystynę (ur. 1909 – zamężną za Tomaszem Glińskim) i Stanisława (ur. 1913 – od r. 1939 za granicą), inżyniera.
Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1904–18; Chwalewik, Zbiory pol., II; – Holzer J., Molenda J., Polska w I wojnie światowej, W. 1973; Klecki L., Władysław Natanson, „Przegl. Współcz.” 1938 nr 3; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu, W. 1933 s. 73, 76, 83; Kutrzeba S., Kongres, traktat i Polska, W. 1919 s. 23, 51; Landau Z., Tomaszewski J., Bank Handlowy w Warszawie S. A. Historia i rozwój 1870–1970, W. 1970; Pierwszy i drugi Zjazd Przemysłowców i Rolników Polski i Niemiec, W. 1928 s. 4, 112; Reychman K., Szkice genealogiczne, W. 1936 I; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1974 II; Ignotus, Finansjera Warszawska (1870–1925), W. 1926 s. 80–1; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. st. Warszawy na 1916 r.; toż na 1917 r.; Magistrat m. Warszawy. Wydział Dobroczynności Publicznej. Księga pamiątkowa za l. 1908–9, W. 1911 s. 628, 630; toż, za l. 1910–11, W. 1914 s. 505, 508; Narady gospodarcze Rządu z Delegatami Izb Przemysłowo-Handłowych w dn. 7 i 8 października 1929, W. 1929 s. 169–71; Organizacja i skład Zarządu Miejskiego, W. 1917; Papiery wartościowe notowane na Giełdzie Pieniężnej w Warszawie, R. 1938/39, W. 1939 s. 267, 334, 353, 424; Rocznik Informacyjny o Spółkach Akcyjnych w Polsce 1929; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu 1938; Rozmowy pana premiera Kazimierza Bartla i pana ministra Gabriela Czechowicza z przemysłowcami i rolnikami o zagadnieniach podatkowych, W. 1929 s. 83; Sprawozdania Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów za l. 1920–36; Sprawozdania Mirkowskiej Fabryki Papieru za l. 1926–38; Sprawozdania Warszawskiego Tow. Fabryk Cukru za l. 1898–1929; Sprawozdania Warszawskiego Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych za l. 1897–1935; Sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie za l. 1928– 37; Sprawozdanie z działalności Zarządu m. st. Warszawy za l. 1918–23, W. 1925 I 9, 11, 19; Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., W. 1968 III; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 700; Współpraca Rządu ze sferami gospodarczymi Państwa, W. 1927 I 5, 67–8, 102; – Informacje syna Ludwika.
Zbigniew Landau