Konopczyński Emilian, krypt. E-ski, E. K., Em. K. (1839–1911), pedagog. Ur. 10 IX we wsi Miłobędzyn (pow. sierpecki), syn Stanisława, nauczyciela ludowego w Lipnie i Rypinie, oraz Klementyny z Szulców. Po wczesnej śmierci ojca był wychowywany przez matkę i wuja I. Szulca, zarządcę cmentarza Powązkowskiego. Szkołę średnią ukończył w Warszawie w r. 1856. W tym czasie był nauczycielem domowym synów Anny Kisielnickiej, przyjaciółki Narcyzy Żmichowskiej. Ok. r. 1858 nawiązał kontakt z «białymi», brał udział w organizowaniu Tow. Pomocy Naukowej w Warszawie. Jako stypendysta władz oświatowych Król. Pol. rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniw. Moskiewskiego, a po roku przeniósł się na filologię, którą ukończył w r. 1860 ze stopniem kandydata nauk. Po powrocie do Warszawy współpracował od t. r. z Warszawskim Tow. Dobroczynności, początkowo jako kierownik kursów niedzielnych dla służących, następnie jako doradca i egzaminator w zakładach towarzystwa. Uczył w szkołach prywatnych. W l. 1861–2 pomagał w zakładaniu Szkoły Głównej. W r. 1862 został nauczycielem języków starożytnych w szkole realnej, a następnie w III gimnazjum państwowym w Warszawie (późniejsze IV gimnazjum); uczył równocześnie w niedzielnej szkole handlowej. W l. 1866–70 wykładał w I progimnazjum, a w l. 1870–92 uczył w IV gimnazjum państwowym w Warszawie. W l. 1895–6 był z ramienia Warszawskiego Tow. Dobroczynności opiekunem ochronki nr 27 przy ul. Nowy Świat w Warszawie, zaś od r. 1895 pełnił funkcję wiceprezesa Wydziału Ochron i Szwalni. Prowadził równocześnie w swym mieszkaniu stancję dla chłopców, których jednocześnie wychowywał. Na stancji K-ego przebywali m. in. późniejszy rektor UJ K. Żurawski, działacz polonii berlińskiej K. Rose i działacz z okresu pierwszej wojny światowej Z. Wielopolski. W r. 1896 K. przeszedł na emeryturę.
W r. 1897 K. uzyskał koncesję na otwarcie w Warszawie przy ul. Sewerynówka prywatnej 6-klasowej szkoły realnej, przeniesionej w r. 1900 na ul. Kopernika. W okresie strajku szkolnego 1905 r. podczas wiecu szkolnego (18 II) zdecydowano jednogłośnie przeorganizować szkołę w gimnazjum ogólnokształcące z polskim językiem wykładowym, o kierunku filologicznym i realnym. Szkołą tą kierował K. do końca życia. Po śmierci K-ego byli wychowankowie szkoły ufundowali nowy budynek szkolny (3 IX 1913). W r. 1919 szkoła została przekazana państwu i przemianowana na Gimnazjum im. A. Mickiewicza. W grudniu 1936 r. w czasie zjazdu byłych wychowanków szkoły K-ego, uchwalono przemianowanie ul. Sewerynówki na ul. E. K-ego, a nadto ufundowano pomnik z tablicą pamiątkową. Podjęto również prace nad księgą pamiątkową szkoły.
K. wchodził w skład redakcji „Przeglądu Pedagogicznego”, drukował w tym piśmie wiele artykułów (część z nich podpisywana krypt.: E-ski, E. K., Em. K.). Prace K-ego na tematy pedagogiczne ukazywały się również w „Roczniku Pedagogicznym”, „Bluszczu”, „Gazecie Polskiej” (listy o wychowaniu), „Zdrowiu”, „Miesięczniku Kuriera Polskiego” i lwowskim czasopiśmie „Eos”. Współpracował z redakcjami „Wielkiej Encyklopedii Wychowawczej” i „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”, opracowując hasła z zakresu pedagogiki i historii starożytnej. W r. 1897 w ramach Biblioteki Dzieł Filozoficznych, redagowanej przez H. Struvego, wydał tłumaczenie „Wspomnienia o Sokratesie” Ksenofonta. Opracował też Podręcznik do nauki języka łacińskiego dla klasy III (W. 1905). K. był również inicjatorem specjalnego funduszu na dokształcanie nauczycieli, na który złożył pierwszy 1000 rubli srebrnych. K. ożeniony był z Bogumiłą z Rustejków i miał dwóch synów: Stanisława, inżyniera, i Karola, chemika, oraz przybraną córkę Karolinę Ślusarską. Zmarł 10 III 1911 r. w Warszawie. Manifestacyjny pogrzeb z udziałem tłumów młodzieży odbył się 13 III na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Enc. Wych.; Podr. Enc. Pedagog.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta) na r. 1905, W. 1905; – Hełczyński J. M., W szkole w 1905 r., „Stolica” R. 20: 1965 nr 5 s. 16; Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, W. 1934 II 233; „Przegląd Pedagogiczny” 1882–1905. Dzieje wydawnictwa oraz spis rzeczy i autorów, W. 1907; Wroczyński R., Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., W. 1963; Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie. Praca zbiorowa pod red. S. Tazbira, W. 1961; Zjazd koleżeński byłych wychowanków szkoły E. K-ego w Warszawie 6 XII 1936, W. [b. r.]; – Sprawozdanie Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności…, 1892–1899; Zanowa J., W służbie oświaty. Pamiętnik z lat 1900–1946, W. 1961; – Pogrzeb śp. E. K-ego, „Kur. Warsz.” R. 91: 1911 nr 72 s. 10, nr 73 dodatek poranny s. 3; Śp. E. K., tamże nr 69 s. 12; Śp. E. K., „Wychowanie w Domu i Szkole” 1911 t. 1 z. 3 s. 319–20; „Tyg. Ilustr.” 1911 nr 11 s. 213 (fot.); – B. Jag.: rkp. Akc. 5/1960 (korespondencja H. Struvego); – Relacja pisemna Jadwigi Konopczyńskiej w materiałach Redakcji PSB; Relacja ustna Jana Wysockiego z Warszawy.
Stanisław Konarski