Nowicki Emilian O. Klemens (1791–1876), profesor kliniki oftalmiczno-chirurgicznej Uniw. Warsz. Ur. 24 XI we wsi Kożany na Podlasiu, był synem Mikołaja, właściciela ziemskiego, i Marianny z Borszów. Uzyskał staranne wychowanie w domu. Za doskonałe wyniki nauki w akademickim gimnazjum w Białymstoku otrzymał medal, a król Fryderyk Wilhelm III przez ministra W. Schrötera zapewnił mu dalszą opiekę. W r. 1810 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniw. Wil. Przetłumaczył wtedy sielankę S. Gessnera pt. „Dafnis” (Wil.–W. 1812). Gdy 18 VIII 1812 uzyskał stopień kandydata filozofii, przeniósł się 2 X t. r. na II kurs w Akademii Medyko-Chirurgicznej Warszawskiej. W tym okresie przetłumaczył Z. F. Hermbstädta „Nauka o rozbiorze roślin podług zasad fizyczno-chemicznych” (W. 1813) i tegoż współwydaną z J. B. Trommsdorffem „Chemiczny probierczy gabinet …” oraz ogłosił własną pracę Nauka o rozbieraniu wód mineralnych i sztucznem ich przysposabianiu (W. 1813). Dn. 21 IV 1815 uzyskał najwyższy w Akademii Medyko-Chirurgicznej stopień magistra medycyny i chirurgii. Polecony Dyrekcji Edukacji Narodowej przez profesorów Akademii, został 30 V 1815 wysłany na koszt rządu za granicę, by kształcić się w chirurgii, okulistyce i akuszerii. Studiował w Wiedniu, Paryżu, Londynie, Getyndze i Berlinie. Nadesłał do Komisji Oświecenia 4 rękopisy prac: o chorobach oka, o początku szpitalów, o chorobach kiszki odchodowej i anatomię patologiczną.
Do Warszawy N. wrócił w poł. 1817 r. Został 30 IX t. r. powołany na profesora przybranego do wykładu okulistyki, chorób kości i jamy ustnej Uniw. Warsz. Polecono mu również wyrabianie preparatów anatomicznych do Muzeum, za co dwukrotnie otrzymał nagrodę. Ponadto od 15 X t. r. aż do objęcia obowiązków przez Andrzeja Franciszka Ksawerego Dybka w dn. 13 XI t. r. pełnił zastępczo obowiązki profesora kliniki chirurgicznej w Szpitalu Św. Ducha. Dn. 24 IX 1818 po obronie rozprawy Tentamen medico-chirurgicum inaugurale tractatum historicum de vicaria pupilla nec non novam medelae adstruendae rationem sistens (W. 1818), w której przedstawił wiele nowych pomysłów i zastosowanie nowych narzędzi, otrzymał doktorat medycyny, chirurgii i akuszerii. W r. 1819 złożył obowiązek preparatora, przyjął zaś wykład historii medycyny i toksykologii. W r. 1821/2, gdy podzielono nauki lekarskie na wyższe i niższe, N. odstąpił Dybkowi wykład chorób oczu, kości i zębów, zatrzymując sobie historię medycyny i toksykologię, objął także katedrę instytucji chirurgicznych dla licencjatów.
W r. 1826 przyjęto nowy podział chirurgii na teoretyczną i praktyczną. Pierwszą objął w styczniu N., a w miesiąc później, po śmierci Dybka, oddał ją Andrzejowi Janikowskiemu, zajmując dla siebie katedrę chirurgii praktycznej wraz z kliniką oftalmologiczno-chirurgiczną. Profesorem stałym był już od 2 V 1823. Świetny operator, wykonał 475 operacji w klinice, a gabinet narzędzi chirurgicznych wzbogacił nowymi, w tym kilkoma własnego pomysłu. W r. 1831 z polecenia ówczesnego rządu ogłosił dla użytku lekarzy wojskowych Odejmowanie członków… (W. 1831), a następnie O złamaniu kości i sposobach leczenia ich (W. 1833). Obie te prace zostały przyjęte bardzo pozytywnie. Dopiero Stanisław Konopka wykazał, że ostatnia praca nie jest oryginalną, lecz tłumaczeniem A. L. Richtera „Theoretisch praktisches Handbuch der Lehre von den Brüchen und Verrenkungen der Knochen” (Berlin 1828). Po zamknięciu Uniw. Warsz. N. zajął się całkowicie praktyką, uzyskując sławę najbieglejszego, ale i drogiego polskiego chirurga. W r. 1832 został członkiem Komisji Egzaminacyjnej lekarskiej przy Radzie Lekarskiej Król. Pol., a w r. 1838 członkiem honorowym Rady. Zarozumiały, stronił od kolegów, uparty, intrygant, nielubiany przez młodzież i profesorów, wywoływał zatargi. Rada Lekarska zatem postanowiła jednogłośnie, na posiedzeniu 3 VI 1845 usunąć N-ego od egzaminów. W r. 1865 była Szkoła Główna wręczyła mu w uznaniu zasług naukowych dyplom. N. w r. 1866 opuścił Warszawę i osiadł na wsi w swym majątku Wola Pszczołecka pod Łaskiem i tam 4 III 1876 zmarł. Brak informacji o stosunkach rodzinnych.
Estreicher w. XIX, III; Enc. Org.; W. Enc Ilustr.; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Kośmiński, Słown. lekarzów; – Bieliński, Uniw. Warsz.; Giedroyć F., Rada Lekarska Królestwa Polskiego, W. 1913 s. 184–5, 756; Girsztowt P., Dr Emilian Klemens Nowicki, „Tyg. Illustr.” 1865 t. XI nr 291 s. 141–2 (portret); Konopka S., Emilian Klemens Nowicki i jego dzieło o złamaniu kości, „Pol. Tyg. Lek.” R. 4: 1949 nr 51, 52 i odb. W. 1950; Zembrzuski L., Stan chirurgii w pierwszej połowie XIX wieku i kilka uwag o współczesnej chirurgii polskiej, „Lekarz Wojsk.” R. 10: 1929 t. XIII nr 8 s. 386; tenże, Wykłady z historii medycyny, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 16: 1936/7 s. 118–34; – Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych, P. 1839–56 I–IV; – „Gaz. Lek.” R. 10: 1876 t. XX nr 11 s. 175–6; „Kur. Warsz.” 1876 nr 53; „Medycyna” T. 4: 1876 nr 15 s. 247–8; – Arch. Gł. B. Lek. w W.: Kartoteka Ziembickiego.
Teresa Ostrowska