Minkowski Eugeniusz (1885–1972), lekarz psychiatra i filozof, współtwórca kierunku fenomenologicznego w psychiatrii. Ur. 17 IV w Petersburgu, był synem Augusta i Tekli Lichtenbaum, bratem Mieczysława (zob.), Pawła (zob.) i Anatola (zob.). Dzieciństwo spędził w Petersburgu. Gdy miał lat 7, rodzina przeniosła się do Warszawy. W r. 1903 ukończył V Gimnazjum Humanistyczne ze świadectwem dojrzałości i rozpoczął studia lekarskie. W r. 1905 będąc na drugim roku studiów, przerwał naukę wobec zamknięcia uniwersytetu i kontynuował ją kolejno we Wrocławiu (3 semestry), Getyndze (2 semestry) i Monachium (3 semestry), gdzie w r. 1909 uzyskał doktorat medycyny na podstawie rozprawy Ueber das Verhalten einiger aromatischer Essigsäure- und Glykokolderivative tierischen Fermenten gegenüber (München 1909). Jako poddany rosyjski zweryfikował dyplom w Kazaniu. Następnie, myśląc o porzuceniu medycyny, która wydawała mu się zbyt «materialna», zajął się studiami w zakresie matematyki, psychologii (A. Pfänder), estetyki (A. Fischer) i filozofii (M. Geiger) w Monachium i Getyndze. Stykał się wtedy z kierunkiem fenomenologicznym w filozofii, co później znalazło swój wyraz w jego działalności naukowej. Ogłaszał prace z zakresu psychologii i filozofii: Zur Müllerschen Lehre von den spezifischen Sinnesenergien („Zeitschr. f. Sinnesphysiologie” 1911), Die Zenkersche Theorie der Farbenperception (tamże 1913), Betrachtungen im Anschluss an das Prinzip des psychologischen Parallelismus („Archiv. f. die gesamte Psychologie” 1914), Inhalt, symbolische Darstellung und Begründung des Grundsatzes unseren Vorstellens („Archiv. f. systematische Philosophie” 1914). W r. 1913 poślubił Franciszkę z Brokmanów, która wywarła wielki wpływ na późniejszy rozwój naukowy M-ego.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej M. jako obywatel rosyjski musiał opuścić Niemcy. Osiadł w Zurychu, gdzie doktoryzował się z filozofii w r. 1914 lub 1915. Ulegając namowom żony został wolontariuszem, później asystentem w klinice psychiatrycznej u E. Bleulera. Ten okres zadecydował o pozostaniu M-ego przy medycynie i rozbudził jego zainteresowania psychiatrią. Nie bez znaczenia był wpływ żony, która wciągała M-ego do swoich prac naukowych. W czasie pierwszej wojny światowej w marcu 1915 M. udał się do Francji, wstąpił do armii francuskiej jako lekarz wojskowy, przez 2 lata był na 1 linii frontu nad rzeką Somme i pod Verdun. Pod koniec wojny uzyskał obywatelstwo francuskie. Po wojnie objął posadę zastępcy lekarza w lecznicy dla nerwowo chorych pod Paryżem. Nie mając jeszcze własnej problematyki badawczej ani dużego doświadczenia w zakresie psychiatrii, postanowił przedstawić koncepcje Bleulera dotyczące schizofrenii, mało znane we Francji. Ta praca La Schizophrenie et la notion de maladie mentale („Encephale” 1921) wzbudziła duże zainteresowanie, zwróciła uwagę na M-ego i zachęciła go do dalszych prac. Dyplom weryfikował w Paryżu w r. 1926. Pracował w wielu paryskich instytucjach psychiatrycznych. Był wieloletnim konsultantem w szpitalu psychiatrycznym H. Rouselle’a w Paryżu (do r. 1950), jednocześnie naczelnym lekarzem w Foyer de Soulins w Brunoy dla dzieci trudnych (1928–54), honorowym lekarzem w szpitalu Rothschilda, pracował też w lecznicy St. Mandé, w Dispensaire de Prophylaxie Mentale i in. Podczas okupacji hitlerowskiej przebywał w Paryżu. Na kształtowanie się poglądów M-ego wpłynęli w zakresie filozofii Bergson i fenomenologowie, w szczególności Max Scheler. Stosując ich metodę i aparaturę pojęciową w zakresie psychopatologii M. stał się w tej dziedzinie jednym z głównych przedstawicieli fenomenologii egzystencjalnej. W dziedzinie psychiatrii wywarł na M-ego wpływ E. Bleuler. W oryginalny sposób rozwinął koncepcję autyzmu z punktu widzenia fenomenologii, twierdząc, że pierwotnymi objawami procesu schizofrenicznego są zaburzenia życia uczuciowego, a istotą procesu nie jest rozszczepienie, ale autyzm rozumiany jako cofanie się w siebie. Dał znaczny wkład do analizy zaburzeń myślenia w schizofrenii i poznania mechanizmów rozszczepienia schizofrenicznego. Wyróżnił się nową metodą badania psychiatrycznego nie przez analizę objawów, lecz przez «pénétration», aby w ten sposób zrozumieć charakteryzującą schizofrenika utratę kontaktu ze światem realnym. Rozwinął analizę psychiatryczną, wykorzystywał ikonografię chorych dla diagnostyki, oceny przebiegu choroby i wyboru środków terapeutycznych.
M. był autorem ok. 250 publikacji, w których zajmował się głównie schizofrenią, autyzmem, mechanizmami schizofrenicznymi, psychoanalizą, analizą fenomenologiczną, psychopatologią i zagadnieniami konstytucjonalnymi w psychopatologii. Należał do wybitniejszych psychiatrów. Wspólnie z żoną, włączając się do prowadzonych przez nią prac, ogłaszał badania nad dziedziczeniem chorób psychicznych, sterylizacją w chorobach psychicznych i testem Rorschacha. Do ważniejszych publikacji należą: La notion de perte de contact vital avec la réalité et ses applications en psychopathologie (Paris 1926), La schizophrénie (Paris? 1927, 2. wyd. 1951; praca ta została przetłumaczona na wiele języków), Le temps vécu. Études phénoménologiques et psychopathologiques (Paris 1933, 2. wyd. Neuchâtel 1968); praca ta dotyczy nie tylko psychopatologii, ale jest rozprawą filozoficzną na temat czasu pojętego jako istotna struktura życia; nad książką tą pracował M. 20 lat, a bodźcem do jej napisania była – jak sam wspomina w Zum Problem der erlebten Zeit. Aus meinen Erinnerungen und Gedankenwanderungen („Studium Generale”, 8, 1955 s. 601 n.) – lektura dzieła Bergsona i Schelera, Vers une cosmologie. Fragmentes philosophiques (Paris 1936, w serii: Philosophie de 1’Esprit, 2. wyd. Paris, Aubier–Montagne 1967, książka tłumaczona na różne języki, m. in. na holenderski i japoński; jest też gotowy – dotąd nie wydany – przekład polski), Sur le chemin d’une psychologie formelle („Tijdschrift voor Philosophie” 1950), Traité de psychopathologie (Paris 1966), gdzie podsumował i wyłożył swoje poglądy. Po śmierci żony nadał tytuł przygotowanej do druku jej książce o metodzie psychodiagnostycznej Rorschacha: „A la recherche du monde des formes” (Paris 1956) i opatrzył wstępem, który był zarazem «pénétration» fenomenologiczną świata form. Druga książka Franciszki Minkowskiej, wydana pośmiertnie również z przedmową M-ego, to „Van Gogh, sa vie, sa maladie et son oeuvre” (Paris? 1963). Pisywał przedmowy także do książek innych autorów. W ostatnim okresie życia pisał autobiografię i pracę o «metafizyce powstawania człowieka», których nie ukończył. Imieniem Minkowskiego został nazwany zespół «znieczulenia uczuciowego» występujący masowo w obozach koncentracyjnych na skutek długo trwającego cierpienia moralnego i fizycznego, które powoduje destrukcję osobowości. Ceniony i przez wielu tytułowany profesorem, w rzeczywistości stopni akademickich nie posiadał.
M. utrzymywał żywe kontakty z krajem, brał udział w zjazdach, m. in. na XIII Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Wilnie w r. 1929 wygłosił referat o psychopatii konstytucjonalnej, a na zjeździe psychiatrów polskich w Krakowie w r. 1961 mówił o podstawach humanistycznych psychiatrii. Ogłaszał też prace w polskich czasopismach, m. in.: Psychopatologia i psychologia („Neurologia, Neurochirurgia i Psychiatria Pol.” 1956), Z zagadnień schizofrenii (tamże 1957), a także prace z zakresu filozofii, jak Przyroda, zwierzęcość, człowieczeństwo, bestializm („Przegl. Filoz.” R. 44: 1948) oraz Prostota (w: „Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze”, W.–Kr. 1964). Był współzałożycielem i pierwszym prezesem grupy l’Évolution Psychiatrique oraz redaktorem naczelnym pisma tejże nazwy, prezesem i członkiem Francuskiego Tow. Psychiatrycznego, członkiem Tow. Francuskiego Filozoficznego, Tow. Medyko-Psychologicznego, honorowym przewodniczącym Société de Psychologie Médicale, członkiem honorowym towarzystw psychiatrycznych belgijskiego, szwajcarskiego, polskiego (1956), członkiem towarzystw psychiatrycznych i filozoficznych włoskich, holenderskich i in. Był członkiem Wyższego Komitetu dla Chorób Umysłowych przy ministrze zdrowia we Francji. Był doktorem honoris causa wydziału lekarskiego uniwersytetu w Zurychu i Akademii Medycznej w Warszawie (1965). Był też członkiem wielu komitetów redakcyjnych czasopism psychiatrycznych, m.in. „Nowin Psychiatrycznych” (1934–8). Zmarł 15 XI 1972 w Paryżu, pochowany został 20 XI na cmentarzu «Bagneux» pod Paryżem. Był oficerem Legii Honorowej, miał Croix de guerre i Croix de Combattant Volontaire.
Od r. 1913 był M. żonaty z Franciszką z Brokmanów (ur. 22 I 1882 w Moskwie), która ukończyła gimnazjum w Warszawie. Była doktorem medycyny, psychiatrą i psychoanalitykiem, autorką prac w językach francuskim i niemieckim oraz prac wspólnych z mężem; zmarła w Paryżu 15 XI 1950. Minkowscy pozostawili syna Aleksandra, doktora medycyny, profesora neonatologii w uniwersytecie René Descartes w Paryżu i dyrektora Instytutu Neonatologii w szpitalu Port-Royal w Paryżu, oraz córkę Jeannine, absolwentkę prawa i psychologii wydziału prawno-ekonomicznego, zamężną za Jean-Pierre Pilliardem.
Who’s who in France 1965–1966, Paris 1965 s. 1983; Leksykon zespołów i objawów chorobowych, W. 1959 s. 165; – Dąmbska I., Garść uwag o filozofii Eugeniusza Minkowskiego, „Ruch Filoz.” T. 32: 1974 nr 1 s. 1–5; Gozzano M., Eugène Minkowski, „Totus Homo” T. 4: 1972 nr 3 s. 118–19; Herman E., Neurolodzy polscy, W. 1958 s. 69; Korzeniowski L., Zarys psychiatrii, W. 1969 s. 19; Meissner R., Über den Begriff der erlebten Zeit bei Eugène Minkowski, Tübingen 1972; Minkowski M., Eugène Minkowski 1885–1972, „Actualités Psychiatriques” 1972 nr 6 s. 6–7 (fot.); – Minkowski E., Ueber das Verhalten einiger aromatischer Essigsäure…, München 1909 (tu autobiografia); – „Neurologia, Neurochirurgia i Psychiatria Pol.” R. 16: 1966 nr 2 s. 200, 209; „Służba Zdrowia” 1961 nr 41 s. 4 (fot.), 1965 nr 23 s. 2 (fot.), nr 26 s. 6 (fot.); „Życie Warsz.” 1973 nr 3, 34; – Informacje Ireny Minkowskiej i Edy Ridnik; – Bibliogr. dotycząca Franciszki Minkowskiej: Who’s who in France 1965–1966, Paris 1965 s. 1983; – Dr Françoise Minkowska in memoriam, Paris [1951] (fot., spis prac); Minkowski M., Frau dr Franziska Minkowska, Paris (1882–1950), „Schweizer Archiv f. Neurologie u. Psychiatrie” Bd 69: 1952 nr 1/2 s. 407–17; – Informacje Edy Ridnik; – Życiorys Franciszki Minkowskiej oprac. przez Teresę Ostrowską w materiałach Redakcji PSB.
Teresa Ostrowska