Poreda Eugeniusz, pseud. Dąbrowa (1905–1972), aktor, reżyser, scenograf, dyrektor teatrów, działacz społeczny. Ur. 13 IX w Warszawie, był synem Jana, rzemieślnika, i Natalii z Rostkowskich. Po ukończeniu gimnazjum Wojciecha Górskiego związał się z Jędrzejem Cierniakiem, organizatorem teatru ludowego. Od r. 1923 należał do Instytutu «Reduty». Tutaj grał m. in. w „Turoniu” Stefana Żeromskiego i „Pastorałce” Leona Schillera. Stąd przeszedł w sezonie 1924/5 r. do zespołu Teatru im. W. Bogusławskiego w Warszawie, kierowanego przez L. Schillera i Wilama Horzycę, a w następnym sezonie teatralnym także przez Aleksandra Zelwerowicza. W sezonie 1926/7 występował w Płocku. Po odbyciu służby wojskowej wyjechał w r. 1928 na jeden sezon do teatru katowickiego. Następnie zaangażował się do Teatru Związku Zawodowego Kolejarzy «Ateneum» (początkowo pod dyrekcją M. Strońskiej, a od r. 1930 S. Jaracza). Na tej scenie grał i wykonywał scenografie, in. in. do przedstawień „Turandot” C. Gozziego, „Gołębiego serca” J. Galsworthy’ego, „Śmierci Dantona” A. Tołstoja i P. Szczegolewa wg G. Büchnera. Równocześnie współpracował z Centralną Sceną Robotniczą i innymi zespołami Tow. Uniwersytetu Robotniczego, realizując ideę upowszechniania sztuki teatralnej wśród robotników. W r. 1932 nawiązał współpracę z Ireną Solską w Teatrze im. S. Żeromskiego na Żoliborzu w Warszawie. Był tutaj aktorem, reżyserem (m. in. „Daniel” Stanisława Wyspiańskiego, „Róża” S. Żeromskiego), scenografem. W tym samym roku przedstawił władzom memoriał o upowszechnianiu kultury i organizowaniu ruchomych teatrów dzielnicowych «Teatrów Przedmieść». Po kilku miesiącach pracy w teatrze toruńskim został w r. 1934 dyrektorem warszawskiego teatru «Comoedia». Wystawił tu m. in. „Kordiana i chama” Leona Kruczkowskiego i „Bohatera naszych czasów” M. Lermontowa (prapremiery), „Heroda” Stanisława Młodożeńca, „Przepióreczkę” S. Żeromskiego, „Rekrutów” Kazimierza Gołby. Teatr ten był przeznaczony szczególnie dla robotników i młodzieży studiującej, w związku z tym ceny biletów były niskie. W kwietniu 1935 P. przeprowadził tutaj pierwszy w Polsce teatralny strajk okupacyjny, wskutek którego «Comoedia» otrzymała w końcu od państwa subwencję, lecz tylko na trzy miesiące. Brak funduszy wkrótce uniemożliwił działalność teatru. P. rozpoczął wówczas organizować i reżyserować widowiska plenerowe („Lilla Weneda” Juliusza Słowackiego – na Narodowym Zlocie Harcerstwa w Spale w r. 1935, „Gody weselne” L. Schillera, „Pieśń o ziemi i chlebie” i in.). Szczególnie silne wrażenie wywołała inscenizacja II cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza na kursie nauczycielskim teatrów ludowych w Brześciu nad Bugiem w r. 1933. P. był również organizatorem wielu widowisk na Rynku Starego Miasta w Warszawie, sam opracował tekst utworu tego rodzaju, związanego z 20 rocznicą odzyskania niepodległości, pt. O roku ów… (wyd. W. 1938), a także oparte na tekstach ludowych „Betlejki”. Ponadto w okresie międzywojennym wydawał materiały inscenizacyjne dla teatrów ochotniczych i szkolnych. Swoją ideę teatru ludowego realizował od r. 1936 w Stołecznym Teatrze Powszechnym, podległym Tow. Krzewienia Kultury Teatralnej. Prowadzona przez niego placówka obejmowała swym zasięgiem najbardziej peryferyjne dzielnice Warszawy: Bródno, Pelcowiznę, Targówek i in. Sztuki wystawiano w remizach tramwajowych, świetlicach robotniczych, szkołach. W repertuarze teatru były m. in.: „Wesele” S. Wyspiańskiego, „Wróg ludu” H. Ibsena. W owych latach P. wiele grał, reżyserował, projektował dekoracje i kostiumy. Współpracował także z Zakładem Dzieci Ociemniałych w Laskach, organizując przedstawienia grane przez niewidome dzieci.
W r. 1939, po kapitulacji Warszawy, jako żołnierz Batalionu Obrony Narodowej P. dostał się do niewoli, z której udało mu się zbiec. Szczególnie czynny w Organizacji Małego Sabotażu «Wawer», współpracującej ściśle ze Związkiem Walki Zbrojnej – Armią Krajową (ZWZ–AK), był pierwszym komendantem (co najmniej do jesieni 1942) obwodu Stare Miasto (wchodzącego w skład okręgu Centrum) i wykonawcą wielu akcji, wykorzystywał też w działalności «wawerskiej» swe umiejętności artystyczne. Współpracował z komórką teatralną Biura Informacji i Propagandy (BIP) Okręgu Warszawskiego AK. Prawdopodobnie od listopada 1942 stał przez pewien czas na czele komórki «Sztuka», działającej w ramach BIP, której zadaniem było organizowanie środowiska artystycznego dla tworzenia dzieł przeznaczonych do rozpowszechniania. Organizował podziemną działalność kulturalną (np. konspiracyjne wieczory poetyckie, na których także sam recytował). Prowadził również tajne zespoły teatralne (m. in. teatr kukiełkowy o charakterze szopki politycznej). W r. 1942 P. podjął się reżyserii „Kordiana” Słowackiego; część akcji sztuki miała się rozgrywać w katakumbach pod katedrą Św. Jana w Warszawie. To konspiracyjne przedstawienie nie doszło jednak do skutku. Pracując jako referent w Zarządzie Miejskim m. st. Warszawy i mając dostęp do personalnych kartotek, P. pomagał przy wystawianiu fałszywych dokumentów osobom narażonym na represje ze strony Niemców. Chory poważnie na płuca już na jakiś czas przed wybuchem powstania warszawskiego 1944 r., leczył się w Otwocku, tam też przebywał w czasie powstania.
Po wyzwoleniu P. został powołany w r. 1945 na stanowisko dyrektora Miejskich Teatrów Dramatycznych (MTD) w Warszawie. Wkrótce obok istniejących już teatrów: Powszechnego i Małego uruchomił kolejno: «Comoedię», «Rozmaitości», Operę, «Jaskółkę». W sierpniu 1945 został wybrany w skład Zarządu Głównego Związku Artystów Scen Polskich (ZASP). Jeszcze przed r. 1939 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W r. 1949 P. został usunięty ze stanowiska dyrektora MTD i wykluczony z szeregów PZPR (zrehabilitowany w r. 1957). We wrześniu 1949 przeniósł się do Częstochowy, gdzie objął dyrekcję teatru (do r. 1951). Organizował w tym mieście przedstawienia w zakładach przemysłowych i widowiska plenerowe. Ponadto rozwinął żywą akcję objazdową i obok scen Dużej i Kameralnej zorganizował trzecią, a mianowicie Teatr Powszechny. W okresie pobytu w Częstochowie wiele reżyserował: „Nowego don Kiszota” Aleksandra Fredry, „Zaczęło się w raju” J. B. Priestleya, „Króla włóczęgów” M. Carthy’ego i in. Potem krótko, bo tylko połowę sezonu 1951/2, kierował Teatrem Nowym w Warszawie, gdzie reżyserował m. in. „Milionowe jajko” M. Domańskiego, następnie w okresie 1953–4 był dyrektorem warszawskiego oddziału Artosu. W l. 1954–5 był kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego im. A. Węgierki w Białymstoku. Tutaj reżyserował „Dom otwarty” Michała Bałuckiego, „Intrygę i miłość” F. Schillera i inne sztuki. W l. 1957–8 był reżyserem w Teatrze Powszechnym Woj. Gdańskiego, a wiosną 1959 Teatru Popularnego w Grudziądzu, dokąd zabrał grupę młodych aktorów, ucząc ich rzemiosła scenicznego. Reżyserował w tych miastach m. in. „Męża i żonę” oraz „Zemstę” A. Fredry, „Radców pana radcy” M. Bałuckiego. Jednocześnie organizował kursy dla reżyserów teatrów ochotniczych w Zalesiu koło Warszawy. Pod patronatem Związku Teatrów Amatorskich wystawił w plenerze „Lillę Wenedę” Słowackiego i „Zemstę” Fredry. Dn. 6 XI 1959 Państwowa Komisja Weryfikacyjno-Egzaminacyjna nadała P-dzie uprawnienia reżysera dramatu. W r. 1960 P. wrócił do Warszawy i zaangażował się jako aktor do Teatru Współczesnego, na tej scenie pozostał do końca życia. Zagrał m. in. Ojca w „Dwóch teatrach” Jerzego Szaniawskiego, Świętego Józefa w „Po górach, po chmurach” Ernesta Brylla. P. zmarł w Warszawie 17 VI 1972 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był (1969) odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie (od r. 1948) z Hanną Bielską, aktorką, miał jednego syna, który osiadł w Anglii.
Almanach Sceny Polskiej 1971/2 s. 181; – Bartoszewski W., Organizacja Małego Sabotażu Wawer w Warszawie (1940–1944), w: Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej, W. 1966 X 82; tenże, Z lat wojennej służby Aleksandra Kamieńskiego, w: Doświadczenia lat wojny 1939–1945, Kr. 1982 (przedruk z „Tyg. Powsz.” 1978 nr 17–18); Frankowska B., Teatr im. Żeromskiego w Warszawie, „Pam. Teatr.” 1962 z. 2; Górecka E., W służbie polskiej sceny, „WTK” 1979 nr 11; Kazimierczyk B., Pierwszy dyrektor, „Kierunki” 1975 nr 3 (fot.); Krasiński E., Teatr Jaracza, W. 1970; tenże, Warszawskie sceny 1918–1939, W. 1976; Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny, W. 1967; Michalski Cz., Wojna warszawsko-niemiecka, W. 1974; Natanson W., Stefana Żeromskiego droga do teatru, Wyd. 2., W. 1976; Pięć studiów z dziejów scenicznych dramatów Mickiewicza, Wr. 1968; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, Kr. 1968 (w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, XV vol. 3–4); Szczepkowska M., 20 lat teatru na Wybrzeżu, Gdynia 1968; Szczublewski J., Pierwsza Reduta Osterwy, W. 1965; [zew], Sylwetka (nie tylko) aktora, „Kur. Pol.” 1979 nr 195 (fot.); – [l. j.], W 30-lecie „polskiego strajku” aktorów w „Comoedii”. Rozmowa z E. Poredą, „Teatr” 1965 nr 14 (fot); Maliszewski A., Spotkania z E. Poredą, „Teatr” 1972 nr 15 (fot.); Solska I., Pamiętnik, W. 1978; Wodnarowie E. i M., Polskie sceny robotnicze 1918–1939, W. 1974; [W. N.], Rozmowa z E. Poredą, „Scena i Widownia” 1948 nr 5 (fot); – „Dzien. Lud.” 1945 nr 117; – Nekrologi z r. 1972: „Nad Wartą” nr 8; „Poglądy” nr 18 s. 8; „Słowo Powsz.” nr 154 (Wernic S., E. Poreda nie żyje); „Tyg. Kult.” nr 29 (Kawiecki Z., E. Poreda, fot.); „Życie Warszawy” nr 146–9; – Arch. Stow. Pol. Artystów Teatru i Filmu (obecnie Związek Artystów Scen Pol.); Arch. Teatru Rozmaitości w W.; Arch. Teatru Współczesnego w W.; – Arch. prywatne H. Bielskiej-Poredowej: m. in. Relacja Jana Koechera.
Temida Longina Stankiewiczówna