Sokulski (Sokólski) Eugeniusz (1839–1924), uczestnik powstania 1863 r., lekarz. Ur. w Grabowcu w pow. hrubieszowskim, był synem Konstantego i Anny z Koczorowskich.
W r. 1858 rozpoczął S. studia w Akad. Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (od r. 1862 Wydz. Lekarski nowo otwartej Szkoły Głównej Warszawskiej), gdzie słuchał wykładów m.in. Tytusa Chałubińskiego. Od jesieni 1859 należał do zakonspirowanego Stow. Bratniej Pomocy i współorganizował spotkania dokształcające z dziedziny literatury i historii polskiej. Aktywność w tym zakresie godził z nauką, za dobre postępy otrzymał w r. 1860 nagrodę. W l. 1861–2 zasiadał z wyboru w sądzie koleżeńskim. W lutym 1861 włączył się do prac Komitetu Akademickiego, u boku Karola Majewskiego. Był w delegacjach studentów zasięgających opinii o sytuacji politycznej: w lutym 1862 u arcybpa Zygmunta Felińskiego i w styczniu 1863, na kilka dni przed wybuchem powstania, u członka Komitetu Centralnego Narodowego Oskara Awejdego. Współcześni przekazali sprzeczne opinie o jego ówczesnej postawie. Znany był z impulsywnych i ostrych wypowiedzi, wg Aleksandra Kraushara na spotkaniu 21 I 1863 w amfiteatrze anatomicznym «krzyczał głośno» przeciw wybuchowi powstania. Wg innych relacji, w długim wystąpieniu tłumaczył, że wobec branki Komitet Centralny Narodowy zmuszony będzie ogłosić powstanie, ale uważał, że jest ono niedostatecznie przygotowane. Władysław Daniłowski wspominał, że był jednym «z najzagorzalszych oratorów i powag partii białej młodzieży». Podobnie oceniał go Zdzisław Janczewski, który zeznał w czasie śledztwa, że S. namawiał studentów, aby rozjechali się po prowincji i powstrzymali powstanie.
Nie ma też pewnych informacji o działalności S-ego w pierwszych miesiącach powstania. Być może, był wymienionym tylko z nazwiska Sokulskim, który został ranny w bitwie pod Chruśliną w woj. lubelskim (30 V 1863). Wg Kraushara dotrzymał «hasła abstynencji» i do powstania nie przystąpił. Od jesieni 1863 przebywał w Krakowie pod przybranym nazwiskiem Romana Zagórskiego. Tam zapewne napisał anonimową broszurę Co nam w tej chwili głównie czynić należy? (datowana: W., 1 XII 1863, ukazała się w Kr.), którą zadedykował «cieniom» poległych powstańców: Edwarda Jurgensa i Ignacego Troszyńskiego. Skrytykował w niej «białych» za bezczynność i brak koncepcji walki, a przede wszystkim za złudną wiarę w pomoc zagraniczną. Ubolewał, że w walkach ginie «kwiat wykształconej młodzieży, najdroższy skarb kraju». Z końcem 1863 został S. mianowany przez dyktatora Romualda Traugutta prokuratorem Rządu Narodowego przy powstańczym sądzie najwyższym w Galicji. Od początku źle układały się jego stosunki z Władysławem Majewskim, komisarzem pełnomocnym Rządu Narodowego w zaborze austriackim, który sprzeciwiał się rozszerzeniu tam tajnego sądownictwa, lekceważył S-ego, oraz samowolnie kontrolował jego prywatną i służbową korespondencję. Majewski został za to listownie upomniany przez Rząd Narodowy, który argumentował, że choć «wiek i temperament [S-ego] jest niepożądany», to jest on «dobrym Polakiem i najgorliwszym urzędnikiem». Po ogłoszeniu stanu oblężenia w Galicji S. udał się na emigrację.
W lutym 1864 przebywał S. w Dreźnie, gdzie jako rządowy oskarżyciel publiczny uczestniczył w procesie przeciwko Zdzisławowi Janczewskiemu, oskarżonemu o sprzeniewierzenie pieniędzy na zakup broni i przyczynił się do jego uniewinnienia. W marcu t.r. wyjechał do Paryża. W liście do Józefa I. Kraszewskiego donosił o swoich zabiegach «o fundusze niezbędne dla prac dalszych na ojczystym gruncie» i o rozczarowaniu atmosferą «polskiego» Paryża. Wg Daniłowskiego czas jakiś przebywał na emigracji w Szwajcarii i zbierał tam podpisy pod manifestem do cara Aleksandra II z prośbą o zezwolenie na powrót do kraju. Nie wiadomo, kiedy wrócił do Warszawy, gdzie na nowo podjął studia medyczne w Szkole Głównej. Ukończył je w r. 1868 uzyskując dyplom lekarza. Przeniósł się na prowincję i poświęcił pracy lekarskiej. Od r. 1877 mieszkał w Złoczewie w gub. kaliskiej, od r. 1890 wykazywany był w spisach lekarzy w Wieluniu, gdzie prowadził praktykę lekarską. Należał do Tow. Lekarskiego Kaliskiego (1902). Zmarł 8 VIII 1924 w Wieluniu.
Żoną S-ego była Eugenia Rembowska (1860 – 28 VI 1929), córka Alfonsa i Marii z Doruchowskich; synem, lub bliskim krewnym, S-ego był Witold Sokolski (ur. ok. r. 1886), sędzia Sądu Okręgowego w Sosnowcu.
Estreicher, w. XIX; Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX w., W. 1997 IV 356 (bibliogr.); Rossijskij medicinskij spisok izdannyj Medicinskim departamentom Ministerstva vnutrennych del na 1878 god, S.-Pet. 1878 s. 277; – Beiersdorf O., Walka polityczna czerwonych i białych na terenie Krakowa w okresie powstania styczniowego, „Mpol. Studia Hist.” 1964 z. 3/4 s. 45; Dubiecki M., Traugutt, Kr. 1913 s. 145; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; tenże, Szkoła Główna wobec wybuchu powstania styczniowego, w: Polska w świecie. Księga pamiątkowa ku czci Tadeusza Manteuffela, W. 1972; Petrozolin B., Przed tą nocą, W. 1997; Rudzka W., Karol Majewski w latach 1859–1864, W. 1937; Sawicki Stella J. [Struś], Galicja w powstaniu styczniowym, Lw. 1909; Tyrowicz M., Organizacja władz powstańczych w Krakowie w 1863/64 r., w: Kraków w powstaniu styczniowym, Kr. 1968; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Raperswil 1913; – Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Kr. 1908; Dok. Rządu Narod.; Dok. Wydz. Wojny; – Galicja w powstaniu styczniowym; Kraushar A., Pamiętniki Alkara, Kr. 1910 I 68; [Przyborowski W.] Z. L. S., Historia dwóch lat 1861–1862, Kr. 1895 IV 89; Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1967; Zarys powstania styczniowego; Zeznania śledcze o powstaniu; – B. Czart.: rkp. 5740; B. Jag.: rkp. 6532 t. 72 s. 357–359 (listy S-ego do J. I. Kraszewskiego); – Mater. Red. PSB: Kopie aktów zgonów S-ego i jego żony Eugenii z Arch. rzymskokatol. paraf. Nawiedzenia Najśw. Marii Panny w Wieluniu.
Janusz Pezda