Sanguszko Eustachy Stanisław (1842–1903), marszałek krajowy i namiestnik Galicji. Ur. 13 VII w Tarnowie, był synem Władysława (zob.) i Izabeli z Lubomirskich (zob. Sanguszkowa Izabela), bratem Romana Damiana (zob.) i Pawła Romana (zob.).
Wraz ze starszym bratem Romanem dziedziczyć miał S. po dziadku część dóbr wołyńskich. Mikołaj I stawiał temu przeszkody traktując Sanguszków «jako występników, którym nic nie zostało zapomnianym». W r. 1853 matka zawiozła S-ę do Petersburga dla przedstawienia go u dworu. Car zgodził się «naznaczyć go do korpusu paziów», jednakże rodzice nie zdecydowali się zostawić najmłodszego dziecka w Rosji. W rezultacie przynależny S-ce klucz Wolica uległ konfiskacie.
S. pobierał nauki pod opieką guwernerów w Krakowie, w l. 1859–60 uczył się w Paryżu, zrobił tam bakalaureat, po czym studiował prawo na UJ (1862–4). W r. 1863 sympatyzował z ruchem powstańczym i podobno przywiózł z Wiednia do Galicji pierwszą skrzynię broni. Jeździł też do obozu Mariana Langiewicza do Goszczy. W kwietniu t. r. wyprawiony został do Paryża z poufną korespondencją dla Hotelu Lambert i wydaje się, że pozostał już tam do upadku powstania.
W r. 1867 S. przejął od ojca klucz Podhorce w pow. złoczowskim i przeprowadził gruntowną restaurację zamku. Później wszedł w posiadanie również klucza tarnowskiego (łącznie 13 400 ha). Był członkiem Rady Powiatowej w Tarnowie, w l. 1878–90 i 1899–1902 marszałkiem powiatowym w Tarnowie, ale funkcję tę sprawował raczej niedbale. W r. 1873 wybrany został z kurii gmin wiejskich okręgu tarnowskiego na posła na Sejm Krajowy i do Rady Państwa w Wiedniu, gdzie zasiadał do r. 1879, kiedy to po ojcu i bracie Pawle przejął stanowisko dziedzicznego członka Izby Panów. Należał w niej do kierowniczego komitetu «Gruppe der Rechten». W r. 1879 ponownie wybrany do Sejmu z kurii gmin wiejskich, w r. 1883 przepadł w wyborach z tej kurii, w r. 1884 wybrano go z kurii większych posiadłości ziemskich. W Sejmie działał w komisji gospodarstwa krajowego i wiele lat był referentem w sprawach melioracyjnych. Zabierał głos w sprawie subwencji dla szkoły ogrodniczej w Tarnowie (1886), dla Tow. Tatrzańskiego (1886), reformy sadownictwa w Galicji (1889), unormowania stosunków służbowych pisarzy gminnych (1889), wypowiadał się za konwersją indemnizacji i upaństwowieniem kolei Karola Ludwika. Mowy sejmowe i okolicznościowe przemówienia S-i (m. in. na pogrzebie Pawła Popiela w r. 1892, Oktawa Pietruskiego w r. 1894, Jana Tarnowskiego w r. 1894, na uroczystym jubileuszu papieża Leona XIII w r. 1893, na otwarciu III gimnazjum w Krakowie w r. 1897) ogłoszone zostały nakładem wdowy w zbiorze pt. Eustachy Sanguszko (Kr. 1907). Od r. 1872 był członkiem Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu i Galicyjskiego Tow. Parcelacji i Budowy (wchodził w skład zarządu). W r. 1890 mianowany marszałkiem krajowym (po Janie Tarnowskim), trud urzędowania w Wydziale składał przeważnie na Antoniego Chamca lub Tadeusza Romanowicza. W publicznych wystąpieniach akcentował potrzebę dojścia do porozumienia z Rusinami. Przewodniczył (dość aktywnie) jako marszałek w Komitecie budowy pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie, był też od r. 1890 członkiem Komitetu sprowadzenia zwłok Mickiewicza do kraju. Inaugurował i zamykał lwowską Wystawę Krajową 1894 r. i podejmował na niej cesarza Franciszka Józefa. Prezesował od r. 1889 w oddziale Tow. Rolniczego w Tarnowie i od r. 1889 w Tow. Tatrzańskim. Był członkiem zarządu (od r. 1884) Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Ufundował w imieniu rodziny główny ołtarz przy przebudowie katedry tarnowskiej. Zdaniem fachowców zaniedbał stadninę w Gumniskach, która za jego czasów podupadła. S. był także kuratorem szkoły ogrodniczej w Tarnowie utworzonej w r. 1881. W swoich majątkach zakładał pierwsze szkółki drzew i krzewów owocowych, parkowych oraz ozdobnych (w r. 1896).
W r. 1895 S. «wielki pan, choć w gruncie niezły człowiek[…], mający wpływy, pieniądze i drzewo i nie żałujący ich» (W. Witos) wszedł do Sejmu znowu z kurii mniejszej własności w Tarnowie. W t. r. Kazimierz Badeni stając na czele rządu austriackiego skłonił S-ę do objęcia po nim urzędu namiestnika; marszałkiem po S-ce został wówczas Stanisław Badeni. Bracia Badeniowie liczyli, że S. pozostanie bezwolnym narzędziem w ich ręku. S. podjął się funkcji tej bez przekonania, pełnił ją niechętnie, unikał podejmowania decyzji drażliwych. Zwróciło uwagę w Sejmie (28 XII 1896) jego wystąpienie przeciw «niepowołanym obrońcom» chłopów i robotników, którzy się narzucają ludowi «na opiekunów i nauczycieli». Dowcipkowano we Lwowie na temat słabej jego znajomości niemieckiego, zaniedbanego ubioru oraz skąpienia na wydatki reprezentacyjne. W marcu 1898, w momencie gdy narastała w Galicji fala strajków rolnych, uzyskał od cesarza zwolnienie z namiestnictwa. Wcześniej już (1894) odznaczony tytułem tajnego radcy i Wielką Wstęgą Orderu Leopolda, otrzymał także Order Złotego Runa (w r. 1898). Ze względu na stan zdrowia zrezygnował w r. 1901 z kandydowania do Sejmu. W r. 1900 S. założył w Tarnowie cegielnię posiadającą piec komorowy, maszynę parową o mocy 100 HP, mechaniczne urządzenia pomocnicze: walce, prasy, ceglarki, zatrudniającą 110–150 robotników. Miała ona własną bocznicę kolejową i słynęła z doskonałej jakości wyrobów; cegła, dachówki i piece kaflowe rozpowszechniane były w Galicji Wschodniej. S. był też właścicielem drugiej cegielni na Rudach, wyrabiającej wyłącznie cegły, oraz tartaku. S. zmarł 2 IV 1903 w Bozen Gries w Tyrolu na chorobę płuc, pochowany został 25 IV t. r. w grobach rodzinnych na Starym Cmentarzu w Tarnowie.
S. poślubił w r. 1895 Konstancję Zamoyską, znaną z zamiłowań bibliofilskich (jej powierzył opiekę nad przejętym po zmarłym w r. 1876 bracie Pawle księgozbiorem i archiwum w Gumniskach); z małżeństwa tego pozostawił jedynego syna Romana Władysława (zob.).
Portret S-i przez Kazimierza Pochwalskiego (olej., wł. Muz. Narod. w Krakowie, reprod. m. in. w: „Tyg. Ilustr.” R. 1: 1911 s. 331), Portret chłopięcy malowany przez markizę A. de Camaran (akwarela, kredka, gwasz), Portret S-i litografowany wg rysunku F. Würbela przez L. Schillinga (w Wiedniu, reprod. w: Chrzanowska P., Sanguszkowie, Tarnów 1989), Portret rysowany przez Władysława Czechowicza (1891) wykonany w heliograwiurze (w krakowskim zakładzie «Zorza») – wszystkie w Muz. Okręgowym w Tarnowie; – Estreicher w. XIX (dopełnienia); Öster. Biogr. Lexikon, Lf. 45 (bibliogr.); Słown. Geogr. (Gumniska); Słown. Pracowników Książki Pol., s. 787; Borkowski, Almanach; Żychliński, V 30, XXI 189, XXIV 171, XXVI 135–40; Katalog korespondencji Działyńskich, Zamoyskich; Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik, Tarnów 1991 s. 59–62 (fot.); – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1990 VII; Jaśkiewicz B., Potępa S., Tarnów pod zaborem austriackim, Tarnów 1975 s. 12; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; Kraków Mickiewiczowi. Kr. 1956; Łazuga W., Rządy polskie w Austrii. Gabinet Kazimierza hr. Badeniego, P. 1991; Najdus W., Ignacy Daszyński, W. 1988; taż, Szkice z historii Galicji, W. 1958 I; Potępa S., Cmentarz stary na Zabłociu w Tarnowie, Tarnów 1986; Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Galicji, Wr. 1975; Stachowska K., Dzieje budowy domu Tow. Naukowego Krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 12: 1966; Tokarz W., Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów, Kr. 1914 I; – Bogdanowicz M., Wspomnienia, Kr. 1959; Chłędowski K., Pamiętniki, Wr. 1951; Galicja w powstaniu styczniowym; Koźmian A. E., Listy, Lw. 1894–6 III 201, IV 33, 550; Koźmian S., Rok 1863, W. 1907 I 63; Polska działalność dyplomatyczna 1863–1864, W. 1962 II; Szczepanowski S., Pisma, Lw. 1912 III; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1872–1903; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964; Ziemiałkowski F., Pamiętniki, Kr. 1904 III 84; – „Gaz. Lwow.” 1903 nr 77; Kalendarz J. Czecha 1904 s. 112; „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 15 s. 284 (podob.); – AP w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Rodzinne Sanguszków, rkp 43, 63, 119; B. Jag.: rkp. 8699, akc. 72/72, 95/56, 123/56 t. 10, 254/73; B. Ossol.: rkp. 6825, 12186; B. PAN w Kr.: rkp. 1993, 3154, 3893.
Stefan Kieniewicz