Szelążek Eustazy Wacław (1888–1945), księgarz, wydawca, literat.
Ur. 29 III w Warszawie, był synem Władysława Ludwika i Natalii Anny z Biernackich.
Po ukończeniu czteroklasowego gimnazjum realnego w Warszawie odbył S. w l. 1902–6 praktykę w księgarni «Gebethnera i Wolffa» przy Krakowskim Przedmieściu 15; w tym samym czasie na kursach wieczorowych ukończył czteroletnią Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców m. Warszawy. Po praktyce został w r. 1907 przeniesiony do ekspedycji księgarskiej w centrali firmy «Gebethnera i Wolffa», gdzie pracował do r. 1913. Następnie był zatrudniony w księgarni «M. Kuhnke i S-ka» przy ul. Marszałkowskiej 74; zamierzał nabyć ją na własność, lecz uniemożliwił to wybuch pierwszej wojny światowej. Do r. 1914 był członkiem Kasy Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich. Nakładem «Gebethnera i Wolffa» opublikował zbiory wierszy Kłosy i kąkole. Poezje (W. 1914) oraz Ojczystym szlakiem. Wędrówki i myśli. Poezji seria 2 (Kr. 1915). Od r. 1915 wygłaszał okazjonalne odczyty, które stały się podstawą jego szkiców literackich i historycznych, m.in.: Artur Grottger na tle powstania styczniowego (W. 1917, wyd. 2, W. 1923) oraz Maria Konopnicka, pieśniarka ludu ziemi (W. 1917, wyd. 2, W. 1918). Należał do Polskiego Tow. Krajoznawczego (PTK) i 11 III 1916 został wybrany na jego sekretarza.
W r. 1916 wrócił S. do «Gebethnera i Wolffa», ale rok później objął posadę w warszawskiej firmie Michała Arcta. Zajmował się sprawami wydawniczymi i drukarniami oraz zawieraniem umów, a wkrótce objął obowiązki zastępcy kierownika firmy Zygmunta Arcta. W r. 1918 brał udział w I Zjeździe Księgarzy Polskich i odtąd działał w kole warszawskim Związku Księgarzy Polskich. T.r. opublikował trzeci zbiór wierszy O miłości, o wiośnie i jesieni życia. Poezji seria 3 (W. 1918), opatrzony przedmową Artura Górskiego. Rozszerzoną formą odczytu, wygłoszonego na posiedzeniu PTK w styczniu 1915, była broszura Warszawa w poezji polskiej (L. 1918). S. opublikował ponadto dwa szkice historyczne: Powstanie styczniowe (L. 1918, wyd. 2, W. 1925) oraz Trzeci Maj 1791 (W. 1918). W r. 1919 wydał w Warszawie szkic literacki Krajobraz w poezji polskiej. Jako człowiek pomysłowy i ambitny, «o bardzo otwartej głowie i solidnym charakterze» (Arct S., „Okruchy wspomnień”, W. 1962), założył i zorganizował oddziały firmy Arcta w Lublinie, Poznaniu, Wilnie, Łodzi, Lwowie i Krakowie; od r. 1926 wydawnictwo to miało już zasięg ogólnopolski.
W r. 1921 został S. członkiem Zarządu firmy «M. Arct i Ska» w Lublinie. T.r. związał się ze spółką akcyjną «Dom Książki Polskiej. Hurtownia dla Księgarzy i Wydawców» (DKP) w Warszawie, której akcjonariuszami było 196 firm księgarskich; został wiceprezesem jej Zarządu. W l. 1922–4 redagował bezpłatny dwutygodnik „Przegląd Wydawniczy Księgarni M. Arcta w Warszawie”. W r. 1923 był równocześnie redaktorem „Przeglądu Wydawniczego Głównej Księgarni Wojskowej” oraz „Przeglądu Wydawniczego Księgarni Jagiellońskiej”. Jako poeta współpracował w l. 1922–4 z „Tygodnikiem Ilustrowanym”; wiersze tam ogłaszane opublikował w swym ostatnim tomiku Kwiat jabłoni. Poezji zbiór 4 (W. 1925). Utwory poetyckie S-a, opiewające w konwencji młodopolskiej miłość do ojczyzny, kobiety i przyrody, nie wzbudziły zainteresowania krytyki.
W r. 1925 nabył S. 50% akcji spółki DKP i odtąd był jej prezesem oraz jednym z dyrektorów. Współpracował z wydawcami z całego kraju, zaopatrywał w książki DKP biblioteki, wypożyczalnie i instytucje. Spółka stała się szybko jedną z największych polskich hurtowni księgarskich, a księgarnia DKP przy pl. Trzech Krzyży 8 – największym w Warszawie magazynem wydawanych wówczas książek; pisał o niej Karol Irzykowski w felietonie „Vademecum wśród warszawskiej kniei literackiej” („Jesteśmy w Warszawie. Przewodnik literacki po stolicy”, W. 1938). Jako wydawca publikował S. głównie współczesną literaturę polską (ok. 120 tytułów), w tym „Nienasycenie” Stanisława Ignacego Witkiewicza (W. 1930), a ponadto siedemnastotomowe „Pisma zbiorowe” Josepha Conrada, z przedmową Stefana Żeromskiego (W. 1928). Zainicjował «Tydzień Taniej Książki» pod hasłem: Tania Książka u Szelążka. W l. 1926–38 redagował i wydawał bezpłatny organ DKP „Kurier Księgarski. Czasopismo Poświęcone Książce i Księgarstwu”; pisał też do niego artykuły i notki informacyjne.
Od 1 XII 1925 do r. 1927 był S. jednocześnie członkiem Zarządu i głównym akcjonariuszem «Księgarni Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego, Spółka Akc.» w Wilnie; upadłość Spółki w r. 1929 pogorszyła jego sytuację materialną. Od r. 1930 redagował równocześnie przez rok bezpłatny organ DKP „Kurier Księgarski dla Wszystkich. Miesięczny Przegląd Nowości Literackich i Naukowych”. W l. 1930–2 był członkiem Zarządu Głównego Związku Księgarzy Polskich; 22 V 1932 został wybrany na jego prezesa oraz zastępcę prezesa Rady Zjednoczonych Organizacji Księgarskich, łączącej Związek Księgarzy Polskich z Polskim Tow. Wydawców Książek (z obu tych funkcji zrezygnował w r. 1934). W r. 1933 był głównym organizatorem ogólnopolskich obchodów 25-lecia Związku Księgarzy Polskich. Publikował artykuły branżowe w „Przeglądzie Księgarskim”, organie Związku, m.in. w r. 1933 Organizacja księgarstwa (nr 16) i Księgarstwo polskie (nr 25). Za pracę w księgarstwie otrzymał w r. 1933 Złoty Krzyż Zasługi, a w r. 1935 – Srebrny Wawrzyn PAL. W r. 1937 odszedł z redakcji „Kuriera Księgarskiego dla Wszystkich”. Na początku r. 1938 ogłoszono upadłość DKP; podczas licytacji jej majątku w sierpniu 1939 odkupił S. po niskich cenach książki z hurtowni i założył antykwariat, najpierw w dawnym lokalu księgarni przy pl. Trzech Krzyży 8, a od r. 1941 przy Krakowskim Przedmieściu 5, który prowadził wspólnie z żoną. W czasie okupacji niemieckiej był członkiem konspiracyjnej Rady Księgarstwa Polskiego oraz przewodniczącym Komisji Historii Księgarstwa, gromadzącej dokumenty i opracowania dotyczące księgarstwa okresu wojny. Za działalność konspiracyjną został odznaczony Krzyżem Walecznych. Uczestniczył w powstaniu warszawskim 1944 r., a jego antykwariat uległ w tym czasie zniszczeniu. Po upadku powstania S. został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie przebywał do lutego 1945. Przewieziony do obozu w Bergen-Belsen, zginął tam 20 IV 1945 (informacja żony S-a).
S. był żonaty z Janiną z Koźmińskich (1895–1971), księgarzem, w l. 1928–38 zatrudnioną w DKP, w r. 1936 członkinią jego Zarządu, kapitanem AK (pseud. Justyna), uczestniczką powstania warszawskiego 1944 r., odznaczoną Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Walecznych; w l. 1947–50 kierowała ona w Warszawie księgarnią Spółdzielni Księgarsko-Wydawniczej «Światowid» (w l. 1950–61 księgarnią «Domu Książki») przy ul. Mickiewicza; była odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi i Odznaką Wzorowego Księgarza. Z tego małżeństwa miał S. córkę Annę.
Jako poeta S. został przypomniany przez Ludwika B. Grzeniewskiego, który ustalił, że był on autorem anonimowego wiersza z r. 1914 pt. Listopad i utwór ten opublikował w „Argumentach” (1988 nr 48).
Enc. Wiedzy o Książce; Gedenkbuch Häftlinge des Konzentrationslagers Bergen-Belsen, Bergen-Belsen 2005 II (jako Szelazek Hustachy Waclaw); Ilustr. Enc. Trzaski, V; Lam S., Współcześni pisarze polscy. Literatura piękna, krytyka literacka, W. 1923; Słown. Pracowników Książki Pol.; – Dippel S., O księgarzach, którzy przeminęli, Wr. 1976 (fot.); Klukowski B., Księgarstwo i zawód księgarza w Polsce, W. 2008; Muszkowski J., Dom Książki Polskiej. Hurtownia dla wydawców i księgarzy, W. 1922; Pazyra S., Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej, W. 1970 (data śmierci S-a: 17 V 1945); – Arct Z., Gawędy o księgarzach, Wr. 1972; Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6, 7; Rozkwitały pąki białych róż... Wiersze i pieśni z lat 1908–1918 o Polsce, o wojnie i o żołnierzach, Oprac. A. Romanowski, W. 1990 II; – „Księgarz” R. 14: 1970 nr 2 (M. Wełna-Adrianek), R. 16: 1972 nr 4 (M. Fuksiewicz, dot. żony S-a); „Przegl. Księgar.” 1930 nr 18 (rozmowa z S-m), za l. 1932–4 (wg rocznych indeksów osobowych), 1933 nr 25 (fot.), 1946 (nekrolog S-a); – AP m. stoł. W.: sygn. 94 poz. 211 (akt ur. S-a z r. 1888, akta paraf. rzymskokatol. św. Andrzeja w W.); Muz. Powstania Warsz. w W.: Biogramy powstańców; – Mater. Red. PSB: Skowron W. Mimo wojny PTK 1914–1918 (Kom. Hist. i Tradycji ZG PTTK kod dostępu, podany skład osobowy ZG PTK), wydruk z internetu www.khit.pttk.pl/index.php?co= tx-m-wojny-08.
Bogdan Klukowski