Sakowicz Fabian (1742 – zm. po 1787), poeta, tłumacz, jezuita. Ur. 6 XI na Białorusi.
Po ukończeniu jezuickiego kolegium w Witebsku (do retoryki włącznie), S. w r. 1759 (6 IX) wstąpił do jezuitów. Nowicjat zakonny odbył w Witebsku (1759/60) pod kierunkiem Stanisława Żaby i w Nieświeżu (1760/1) pod kierunkiem Marcina Kurzenieckiego, po czym uczył gramatyki w kolegium nieświeskim. W l. 1763/4–1765/6 studiował w tamtejszym seminarium zakonnym filozofię i matematykę (pod kierunkiem Jana Hercyka). Następnie przeniesiony do Warszawy, gdzie uczył gramatyki (1766/7) i poetyki (1767/8) w kolegium na Starym Mieście, uzyskując w lecie 1767 od władz zakonnych dobrą ocenę w zakresie prac literackich i określenie charakterologiczne «complexionis melancholico-sanquineae». W l. 1768/9–1771/2 odbył w Warszawie studia teologiczne (m. in. pod kierunkiem Jana Bohomolca), przyjmując w r. 1771 święcenia kapłańskie. W tym czasie w imieniu warszawskich jezuitów witał dwoma wierszami łacińskimi odwiedzającego ich podmiejską posiadłość nuncjusza papieskiego i poetę A. M. Duriniego. W jesieni 1772 rozpoczął pracę drugiego, obok Adama Naruszewicza, profesora retoryki w Collegium Nobilium. Był już wówczas sprawnym poetą, publikującym na łamach „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych” wiersze pisane pod wyraźnym wpływem Naruszewicza, którego dokonania poetyckie wysławiał nie bez przesady w imieninowej Odzie do Adama poety („Zabawy” 1772 t. 6 cz. 2). Już po kasacie zakonu, czcił tegoż poetę z okazji jego konsekracji na koadiutorię smoleńską („Zabawy” 1775 t. 12 cz. I). Jeszcze w środowisku jezuickim wszedł S. do grona poetów przygotowujących antologię horacjańską; w wydanych w l. 1773–5 „Pieśniach wszystkich Horacjusza przekładania różnych” (t. 1–2) znalazło się bowiem 9 jego przekładów (podpisanych krypt. F. S.), udatnie spolszczających treść i formę liryków poety rzymskiego. Przekłady te chwalili i cytowali Wincenty Ogrodziński i Wacław Borowy.
Po kasacie zakonu S. pozostał profesorem w pojezuickim kolegium, funkcjonującym do jesieni 1777 pod nazwą Collegium Nobilium S. R. M. Publikowane w „Zabawach” wiersze S-a z tego okresu odzwierciedlają zaangażowanie poety w pracy pedagogicznej, jak też wielkie przywiązanie do zlikwidowanego zakonu i wypracowanej przez niego praktyki edukacyjnej. Collegium Nobilium i jego rektora, Karola Wyrwicza, sławił zresztą pod imieniem Manalki już w Wierszu pasterskim I.X.K.W.R.C.N.W.S.J. w dzień jego imienin ofiarowanym („Zabawy” 1772 t. 6 cz. 2), powołując się przy tym na opinię o uczelni i rektorze samego monarchy – Palemona. Po kasacie dały mu pochop do tego rodzaju wypowiedzi ody, którymi – jak w latach poprzednich Naruszewicz – witał na popisach uczniów odwiedzającego kolegium Stanisława Augusta („Zabawy” 1774 t. 10 cz. 1 i osobno, i 1776 t. 14 cz. 1 i osobno). Interesująca jest zwłaszcza, pisana kunsztowną sekstyną, oda z r. 1774. Obrazuje w niej poeta sytuację nauczających tam eksjezuitów («Panowie niegdyś i właśni dziedzice / Dziś tylko słudzy w tym domu najemni»), spustoszenie jezuickich szkół oraz ryzyko nowych przedsięwzięć w edukacji. Wagę działalności edukacyjnej dla państwa i narodu podnosi także imieninowa oda, składana w r. 1776 Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu w imieniu «Collegium Nobilium Warszawskiego i Rzeczypospolitej». Zupełnie inny charakter ma zamykający znaną twórczość poety rokokowy wierszyk Krótkość ludzkiego życia („Zabawy” 1777 t. 16 cz. 1), obrazujący nietrwałość ludzkiej egzystencji przez szereg różnorakich porównań. Wydaje się, że autorstwu S-a przywrócić należy dwa wiersze ogłoszone w r. 1772 w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” pod krypt. F. S. P. P. (Fabian Sakowicz Profesor Poetyki), które wydawca „Dzieł” Naruszewicza z r. 1778, Franciszek Bohomolec, włączył do jego liryków (w nieco zmienionej formie) i pozostały w nich do dzisiaj. Są to: Odjazd pasterki (t. 3 cz. 2), przynoszący zatajony przekład z „Absence de Temire” J. F. Marmontele’a oraz Pszczółka (t. 4 cz. 1), której toposy, z tytułowym łącznie, spotkać można i w innych wierszach S-a.
Po likwidacji kolegium na Nowym Mieście w lecie 1777 S. na prośbę Naruszewicza zatrudniony został przez króla jako «literacki asystent» i «kopista» Naruszewicza w jego pracy nad historią Polski, z pensją 10 dukatów miesięcznie i «stancją» na Zamku. W związku z tym jesienią 1777 oraz wiosną r. n. przebywał z Naruszewiczem u Kazimierza Jezierskiego w Powieci na Polesiu. W końcu maja 1778 otrzymał z rąk króla, za protekcją i pośrednictwem Naruszewicza, prezentę na probostwo w Czarnawczycach (Czarniewczycach) w pow. brzeskim litewskim. W l. 1779 i 1787 jako proboszcz Czarnawczyc figurował na listach subskrybentów edycji „Erotyków” i „Poezji” Franciszka Dionizego Kniaźnina, swego przyjaciela, który zarówno w tych zbiorach, jak też w „Carmina” (1781) dedykował mu kilka pieśni i elegii, pisząc m. in. o S-u jako o poecie, któremu «Muzy swe laury zawczasu / Przynieść radośnie musiały z Parnasu». Na r. 1787 urywają się wszelkie ślady o życiu i twórczości S-a.
Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), VI cz. 1–2; Aleksandrowska E., „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1770–1777. Monografia bibliograficzna, Wr. 1959; Brown, Bibl. pisarzów; – Borowy W., O poezji polskiej w wieku XVIII, Wyd. 2, W. 1978; Graciotti S., Od renesansu do oświecenia, W. 1991 II; Ogrodziński W., Polskie przekłady Horacego „Commentationes Horatianae”, Kr. 1935 II i odb.; Platt J., „Zabawy Przyjemnei Pożyteczne” 1770–1777. Zarys monografii pierwszego polskiego czasopisma literackiego, Zesz. Nauk. Rozprawy i Monografie, Nr 63, Gd. 1986; Poplatek J., Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej, Kr. 1973; Turowska-Barowa I., „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (1770–1777), Kr. 1933; – Janocki J.D.A., Musarum sarmaticarum specimina nova, Wr. 1771 I 7–9; Korespondencja A. Naruszewicza, 1762–96, Oprac. J. Platt, Wr. 1959; – Wypisy Bronisława Natońskiego z Arch. Rom. SI: Catalogus personarum et officiorum provinciae Masoviae ex a. 1759 in a. 1773, Lithuanica 60, Catalogus triennalis primus Collegii Varsaviensis a. 1767, Lithuanica 32 A k. 15 nr 48.
Elżbieta Aleksandrowska