Skarbkowa ze Szczepańskich, 1.v. Fredrowa, Felicja Maria (1872–1963), działaczka społeczna. Ur. 12 III w Laszkach Zawiązanych w pow. rudeckim, była córką Aleksandra Szczepańskiego (1834–1918), ziemianina, c.k. podkomorzego, porucznika huzarów austriackich, i Melanii Marii z Serwatowskich (1842–1924).
Dzieciństwo spędziła w rodzinnym majątku w Laszkach Zawiązanych, gdzie odebrała staranne wykształcenie (znała języki angielski, niemiecki, francuski, włoski, umiała grać na fortepianie). Wychowywała się w patriotycznej atmosferze, w domu swych dziadków Szczepańskich w Czajkowicach spotykała powstańców 1848 r. i 1863 r. Pierwszą jej młodzieńczą miłością był Tadeusz Rychliński, który służył w 7. p. ułanów, ale z powodu braku majątku nie został zaakceptowany przez rodziców jako kandydat na męża. W r. 1891 uzyskała maturę eksternistyczną w Samborze. Wtedy też o rękę wykształconej panny bez posagu poprosił sąsiad z Beńkowej Wiszni – Andrzej Maksymilian Fredro (zob.), który po śmierci swego ojca stał się dziedzicem ogromnej fortuny. Oświadczyny starszego od narzeczonej o 13 lat hulaki, lekkoducha i alkoholika zostały przyjęte.
W półtora miesiąca po ślubie, który odbył się 30 VI 1892 w katedralnej kaplicy biskupiej Antoniego Fredry w Przemyślu, Fredrowie wyjechali w podróż poślubną, zwiedzili Londyn, Brukselę, Hagę i Amsterdam, ale ekscesy pijackie Fredry skróciły miodowy miesiąc. Po powrocie do Beńkowej Wiszni Felicja starała się pomóc mężowi w zwalczeniu nałogu. Pisywała okolicznościowe wiersze, do swojej twórczości nie przywiązywała jednak większej wagi. Natomiast wraz z mężem przygotowała do druku pierwszy tomik jego wierszy „Zbieranina. Ulotne wiersze” (Kr. 1892; tytuł pochodzi od słów: zbiera i Nina – takiego jej imienia używał Fredro). Razem też ułożyli genealogię rodziny Fredrów z l. 1410–1892 („Fredrowiana. Archiwum rodu Fredrów z Pleszowic herbu Bończa” – B. Ossol.: rkp. 7139). Jednak taka rola żony męczyła Felicję, która coraz częściej zaczynała się udzielać w pracy społecznej. Celem wielu jej przedsięwzięć było podtrzymywanie polskości w powiecie rudeckim (większość stanowili tam Ukraińcy) poprzez popieranie polskiego szkolnictwa oraz uprzemysłowienie wsi. Wraz z mężem, który w tym czasie prezesował rudeckiej Radzie Powiatowej, przyczyniła się do założenia w Rudkach w r. 1895 Tow. Gimnastycznego «Sokół» oraz ochronki z bursą dla chłopców z dalszych gmin. Wspieraniu chałupnictwa miała służyć założona przez nią Szkoła Koszykarska. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia męża w r. 1897 często wyjeżdżała z nim «na kuracje hydropatyczne» do dr. Henryka Ebersa do Krynicy. A. Fredro zmarł 28 II 1898, w testamencie uczynił swoją żonę jedyną spadkobierczynią. Felicja została właścicielką całej Fredrowszczyzny i nie zgodziła się na podział majątku z Szembekami i Szeptyckimi, z powodu – jak argumentowała później – niechęci do niej siostry męża, Marii z Fredrów Szembekowej, oraz ruszczenia się rodziny Szeptyckich, z którą Fredrowie byli spokrewnieni. W tym też czasie odmówiła przyjęcia ofiarowanego jej austriackiego «Elisabeth-Orden». W r. 1900 postanowiła wyjechać na kurs higieny ciała do Paryża.
Po powrocie do Galicji wyszła powtórnie za mąż za Aleksandra Skarbka (zob.), z którym łączyła ją pasja i zamiłowanie do pracy społecznej. Ślub ich odbył się 30 V 1901 w cerkwi w Laszkach Zawiązanych. Po krótkim pobycie we Lwowie, przenieśli się w r. 1903 do Beńkowej Wiszni. W tym czasie S. zajęła się porządkowaniem spuścizny po Fredrach i jej podziałem. W r. 1906 przesłała Marii Szembekowej do Siemianic w Poznańskiem papiery Fredrów i różne po nich pamiątki. Natomiast bibliotekę, liczącą ok. 10 tys. tomów, przekazała do Ossolineum (dopiero w r. 1922 została uporządkowana i ułożona wg alfabetu jako «biblioteka Fredrów – dar hr. Skarbkowej»; A. Grzymała-Siedlecki błędnie utrzymywał, iż uległa ona spaleniu w r. 1919).
S. nie miała cierpliwości i talentu do zajmowania się interesami i dlatego prowadzenie ich powierzyła mężowi. Wraz z nim lub sama inicjowała wiele społecznych przedsięwzięć w Rudkach i w powiecie rudeckim (niektóre jej pomysły były przypisywane mężowi: «Mnie zawsze przypadały role cichej pomocnicy, nawet nieraz gdy byłam inicjatorką, zawsze byłam tą muchą w karecie» – pisała 30 VI 1958 do Józefa Zielińskiego). Przyczyniła się w r. 1908 do założenia Szkoły Koronkarstwa Klockowego dla dziewcząt, ponadto niższej Szkoły Rolniczej. W gminach, gdzie ludność polska stanowiła mniejszość, prowadziła szkółki Tow. Szkół Ludowych. Ofiarowała również Uniw. Lwow. parcelę – Fredrówkę – przy ul. Łozińskiego 7 pod budowę pierwszego we Lwowie Domu Akademickiego im. Adama Mickiewicza (4 XI 1906 nastąpiło poświęcenie kamienia węgielnego; w akcie fundacyjnym zastrzegła sobie 12 miejsc dla ubogich studentów Polaków). We Lwowie była członkiem wydziału Ligi Pomocy Przemysłowej (w l. 1906–8), a w l. 1906–10 honorowym członkiem Tow. Czytelni Akademickiej. W Ciśnie, w pow. liskim, S. ufundowała kościół.
W r. 1908, kiedy A. Skarbek wybrany został na posła na Sejm Krajowy, zamieszkali u wujostwa Serwatowskich we Lwowie. W okresie parlamentarnej aktywności męża S. pomagała mu w pisaniu przemówień. W r. 1909, w związku z wyborem męża na posła do Rady Państwa, zamieszkała na krótko w Wiedniu. Wolała jednak pracę społeczną i wiejskie życie w Beńkowej Wiszni. Ok. 1914 r. przeprowadził się do niej ojciec po sprzedaży Laszek Zawiązanych, ale po wybuchu pierwszej wojny światowej, kiedy do Beńkowej Wiszni zbliżyła się armia rosyjska, wyjechała z nim do Care-Braciata pod Ankoną, gdzie wcześniej zamieszkała matka. Wróciwszy z Włoch zatrzymała się na dłużej w Wiedniu. W tym czasie wspierała finansowo swoją rodzinę.
S. nie miała ambicji politycznych. W wydarzenia polityczne została wciągnięta pośrednio przez męża, który po burzy wywołanej rozwiązaniem Legionu Wschodniego, wyjechał w lutym 1915 do Szwajcarii; otrzymywała wówczas od niego szyfrowane listy. Wg H. Florkowskiej-Frančić S. służyła też jako kurierka w kontaktach między środowiskiem prokoalicyjnym w Lozannie i Galicją. Podczas pobytów w Lozannie w r. 1916 pozostawała pod stałą obserwacją policji szwajcarskiej oraz agentów austriackich, którym podejrzane wydały się jej podróże między Lozanną, Wiedniem i Włochami. W czasie jednej z nich, do Wiednia, S. została na krótko zatrzymana na granicy. Po wyparciu wojsk rosyjskich w r. 1917 wróciła do Lwowa i tam przez jakiś czas przebywała w sanatorium dr. Majewskiego, udając przed policją chorobę psychiczną. W r. 1918 S. przekazała «Bibliotekę hr. Skarbków» Ossolineum.
Po powrocie męża z emigracji mieszkanie Skarbków przy ul. Dwernickiego 11 stało się placówką konspirującą przeciw władzom austriackim. W czasie obrony Lwowa S. wspierała finansowo werbunek żołnierzy ochotników. We wrześniu 1919 działała w Komitecie Kwesty «Ratujcie Dzieci». Na rzecz Polaków inwalidów z okresu pierwszej wojny światowej wraz z mężem ofiarowała w r. 1919 dwa majątki: Nikłowice i Orchowice. W t.r. Skarbkowie sprzedali Tow. Gospodarskiemu Wschodniej Małopolski obszar dworski z ogrodem i pałac w Beńkowej Wiszni (powstały tam zakłady ogrodnicze, szkoła dla młodzieży oraz fabryka konserw) i przenieśli się do dworku w Podhajczykach. Na tle sprzedaży Beńkowej Wiszni, nazwanej przez nowych właścicieli Fredrowem, doszło do konfliktu z rodziną Fredrów, która o fakcie tym dowiedziała się z gazet i której nie udało się odkupić majątku od Towarzystwa. Przekazany Uniwersytetowi im. Jana Kazimierza 16 I 1922 dom przy ul. Słodowej 10 dla niezamożnych studentów medycyny Polaków został nazwany «Domem Medyków im. Aleksandra i Felicji Skarbków». Śmierć męża (31 V 1922) była dla S-ej dużym ciosem. Ciężar zarządzania majątkami okazał się dla niej za duży. Z winy nieuczciwych plenipotentów i adwokatów wpadła w olbrzymie długi i liczne procesy sądowe. Znaczna część majątku została rozkradziona. Z kłopotów finansowych wyciągnął ją dopiero płk Ryszard Waniczek, który w r. 1931 został administratorem zadłużonych majątków.
W okresie międzywojennym S. działała w Tow. Przyjaciół Francji we Lwowie (w r. 1921 została przewodniczącą oddziału). Na początku l. dwudziestych zaprzyjaźniła się serdecznie z literatką francuską R. Bailly, która zafascynowana Polską i jej historią rokrocznie przyjeżdżała do S-ej. Do francuskich przyjaciół S-ej należał też pisarz P. Cazin. Jej aktywność społeczna z tego czasu wyrażała się również w przynależności do Polskiego Czerwonego Krzyża, Polskiego Komitetu Opieki nad Dzieckiem (była członkiem honorowym), Polskiego Tow. Tatrzańskiego. W czerwcu 1938 przewodniczyła Komitetowi Obywatelskiemu «Zlotu Sokolego Dzielnicy Małopolskiej», którego celem było uczczenie 20-tej rocznicy obrony Lwowa.
W r. 1939, po wybuchu drugiej wojny światowej, kiedy S. dowiedziała się, że jest poszukiwana przez władze radzieckie, pospiesznie przeprawiła się na drugi brzeg Sanu, dźwigając «żółtą wsypę do poduszki, w której ulokowała cały swój dobytek». W grudniu 1939 znalazła się w Krakowie, w domu swojego plenipotenta. U Waniczków spędziła okupację niemiecką i mieszkała tam do śmierci. Była zdana na łaskę przyjaciół i krewnych z zagranicy. W Polsce Ludowej, w wyniku interwencji Marii z Paygertów Bobrzyńskiej u premiera Józefa Cyrankiewicza (1958 ?), otrzymywała rentę dla zasłużonych. W ostatnich latach życia nie chciała pisać wspomnień, a przechowywane w Bibliotece Jagiellońskiej i w Bibliotece Ossolineum maszynopisy: Z opowiadań i ze wspomnień Felicji Skarbkowej. Niedoszłe pamiętniki… zredagowane przez M. Bobrzyńską na podstawie rozmów ze S-ą, nie zostały przez nią autoryzowane (złożony przez nią wcześniej do Ossolineum we Lwowie pamiętnik z l. 1914–23 zaginął). S. zmarła 29 XI 1963 w Krakowie, została pochowana 3 XII t.r. w grobowcu rodziny Ebersów na cmentarzu Rakowickim. Była odznaczona Krzyżem Obrony Lwowa z r. 1918–19 i Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta (1923) oraz francuskim Médaille de la Reconaissance Française (1921).
Małżeństwa S-ej z Andrzejem Maksymilianem Fredrą i Aleksandrem Skarbkiem były bezdzietne.
Portrety S-ej, pędzla M. Wodzickiej i G. Gajewskiej, w posiadaniu rodziny Serwatowskich w W.; Popiersie S-ej z ok. 1897 r., dłuta Mieczysława Zawiejskiego, znajdowało się przed II wojną światową w Domu Medyków we Lw.; Fot. S-ej w Mater. Red. PSB; – Estreicher, Bibliografia Polska XIX stulecia, VII (Andrzej Maksymilian Fredro); Słown. Geogr. (Laszki Zawiązane); Borkowski, Almanach, s. 852; Żychliński, XV 141, XVII 93, XXV 101, 116; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1991 VIII; Florkowska-Frančić H., Między Lozanną, Fryburgiem i Vevey, Kr. 1997; Łongiewska A., Korespondencja Paul Cazina z Felicją Skarbkową z lat 1928–1960, „Ze skarbca kultury” 1977 z. 22 s. 73–164; taż, Korespondencja Rosy Bailly z Felicją Skarbkową z lat 1946–1959, tamże 1970 z. 21 s. 88–91; Rolnik. 1867–1937, Lw. 1938 s. 72; Triller E., Losy archiwum rodzinnego Fredrów z Beńkowej Wiszni, „Ze skarbca kultury” 1978 z. 30 s. 149–50, 153–7, 160; – Bailly R., Au coeur de la Pologne. Petites villes, châteaux, campagnes, Paris 1936 s. 176, 177; taż, Polka ze Lwowa: hrabina Felicja Skarbkową, przeł. T. Terlecki, „Wiadomości” (Londyn) 1964 nr 959/960; Bogdanowicz M. Rosco, Wspomnienia, Kr. 1959 I 90–2; Chajes W., Semper fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926–1939, Wyd. P. Pierzchała, Kr. 1997; Chłędowski K., Pamiętniki, Wr. 1951 I 224; Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974; Kirkor-Kiedroniowa z Grabskich Z., Wspomnienia, Oprac. A. Szklarska-Lohmannowa, Kr. 1989 III; Kronika Uniwersyteu Jana Kazimierza we Lwowie za r. akad. 1921/22, Lw. 1922 s. 40; Sprawozdanie Powiatowego Komitetu Narodowego w Rudkach za lata 1909–1911, Lw. 1912 s. 20, 22, 32, 40; Siedlecki A. Grzymała, Na orbicie Melpomeny, W. 1966 s. 21, 31; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1905–8; Szembekowa z Fredrów M., Niegdyś… Wspomnienia moje o Aleksandrze Fredrze, Lw. 1927 s. 96–7; Szeptycka z Fredrów Z., Wspomnienia z lat ubiegłych, Wr. 1967 s. 297–8, 313, 315; – „Tyg. Powsz.” 1964 nr 3, 7; – B. Jag.: rkp. 9812 III (Z opowiadań i ze wspomnień Felicji Skarbkowej. Niedoszłe pamiętniki…, Kr. 1 III 1959, fot. S-ej z okresu młodości); B. Ossol.: rkp. 194/78 (życiorys S-ej pióra E. Triller), 7183 II; B. PAN w Kr.: rkp. 4056 k. 116, rkp. 7785 t. 6 (Materiały J. Zielińskiego); Mater. Red. PSB: Życiorysy S-ej oprac. przez Eugenię Triller z Wr. i Jana Serwatowskiego z W., Życiorys do Okólnika 124/S przysłanego 27 VI 47, klepsydra S-ej; Arch. rodzinnne Szeptyckich w W.: Listy Zofii z Fredrów Szeptyckiej 1885–1904, (mszp.) s. 153, 154, 303; – Notatki i listy S-ej ze zbiorów Heleny z Waniczków Wereszyckiej z Kr. w posiadaniu autorki.
Elżbieta Orman