Szopski Felicjan (1865–1939), kompozytor, pedagog, krytyk muzyczny.
Ur. 5 VI w Krzeszowicach pod Krakowem, był synem Ludwika (zm. 1888), uczestnika powstania styczniowego, w r. 1867 członka Rady Gminy w Krzeszowicach, oraz Wiktorii z Karnkowskich (1824–1912).
S. uczęszczał od r. 1876 do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, a w l. 1883–4 do nowo powstałego Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego. W r. 1884 podjął studia na UJ na Wydz. Prawniczym, ale po półtora roku przeniósł się na Wydz. Filozoficzny, gdzie do r. 1904 (z przerwami) słuchał wykładów z literatury i sztuki. Pod koniec r. 1885 zapisał się także do Konserwatorium Tow. Muzycznego; studiował w klasie fortepianu i teorii muzyki u Władysława Żeleńskiego. Równocześnie w r. 1887 uczył się rysunku w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Od r. 1890 był w klasie fortepianu u Bolesława Domaniewskiego. Wyjeżdżał w tym czasie do Warszawy na lekcje kompozycji u Zygmunta Noskowskiego. W r. 1892 ukończył krakowskie Konserwatorium, po czym kontynuował edukację w zakresie kompozycji w Akad. Muzycznej w Berlinie u H. Urbana. Do Krakowa wrócił w r. 1893 i objął posadę nauczyciela fortepianu oraz przedmiotów teoretycznych w Konserwatorium Tow. Muzycznego; uczył m.in. Bolesława Wallek-Walewskiego. Był czynny w życiu muzycznym miasta, m.in. w grudniu t.r. wystąpił obok Żeleńskiego na koncercie, z którego dochód przeznaczono na ufundowanie pomnika Oskara Kolberga na cmentarzu Rakowickim. W l. 1896–1907 pisał recenzje muzyczne do „Czasu”. Dla krakowskiego Chóru Akademickiego skomponował w r. 1896 pieśń do słów Edwarda Leszczyńskiego Hasło (inc. Leć, pieśni, w dal, Lw. [b.r.w.], P. 1949), która zdobyła znaczną popularność. Ułożył muzykę do dramatu „Zaczarowane koło” Lucjana Rydla (premiera 15 IV 1899 w Teatrze Miejskim w Krakowie, wyd. pt. Melodia Maciusia, na fortepian, Kr. [1910]). Z tego czasu pochodzą wydane ok. r. 1900 w Krakowie utwory na fortepian: Oberek, Moment musical, Deux morceaux i Thème varié oraz Do „Preludiów” Kazimierza Tetmajera trzy melodie. Do słów Tetmajera skomponował ponadto pieśń Melodia mgieł nocnych na czterogłosowy chór męski. W r. 1903 Stanisław Wyspiański zaproponował mu wspólne napisanie opery, opartej na balladzie „Lilije” Adama Mickiewicza, jednak do rozpoczęcia pracy nie doszło; po śmierci poety S. opublikował na ten temat artykuł Wyspiański a opera polska („Tyg. Ilustr.” 1907 nr 50). Latem 1904 Wyspiański korespondował z S-m w sprawie napisania muzyki do swej sztuki „Noc listopadowa”, ale i tym razem nie doszło do realizacji tego pomysłu. Ok. r. 1905 wydał S. w Krakowie cykl miniatur fortepianowych 9 Bagatelles oraz pieśń na głos z fortepianem Barkarola, do słów Józefa Nowińskiego. Wspólnie z Józefem Tretiakiem i Stanisławem Fischerem pracował wówczas nad dokończeniem dzieła Kolberga „Wołyń. Obrzędy, melodie, pieśni” (Kr. 1907).
W r. 1907 przeniósł się S. do Warszawy, gdzie do r. 1919 wykładał harmonię, kontrapunkt i kompozycję w Inst. Muzycznym. Do grona jego uczniów należeli m.in. Kazimierz Sikorski, Bolesław Woytowicz, Jan Maklakiewicz i Konstanty Regamey. W r. 1910 wziął udział w I Zjeździe Muzyków Polskich we Lwowie; skrytykował wtedy niski poziom nauczania w szkołach muzycznych, a refleksje na ten temat zawarł też w artykule Z naszej pedagogiki muzycznej („Kwart. Muzycz.” 1911 nr 1). Popularnością cieszył się opracowany muzycznie przez S-ego zbiór, dedykowany Helenie Rogoszównie, „Pieśni ludowe (Dziesięć pieśni ludowych polskich)” (W. [1910], wyd. 2 po angielsku „Ten Polish Folk Songs”, Glasgow 1944) oraz jego kompozycja do słów Leszczyńskiego Drei Lieder für eine Singstimme und Klavier (W. [1910], w jęz. polskim Trzy pieśni na jeden głos z fortepianem: Ahaswer, Zwierciadło, Prelud, W. [1925]). Zapewne z tego czasu pochodzi cykl trzech pieśni, do których napisał też słowa, Z marzeń moich (Lw.), nawiązujący do języka muzycznego Żeleńskiego i Noskowskiego. W l. 1911–14 był recenzentem muzycznym „Gazety Warszawskiej”. W r. 1912 został jurorem Konkursu Muzycznego im. Mieczysława Karłowicza, zorganizowanego przez Warszawskie Tow. Muzyczne.
W styczniu 1915 uczestniczył S. w „Wieczorze polskim” w Narodnim Divadle w Pradze, podczas którego wykonano jego Preludium symfoniczne na orkiestrę. Gdy nie zdobyła uznania skomponowana t.r. opera Eros i Psyche (partytura niezachowana) oparta na dramacie Jerzego Żuławskiego, powrócił S. do idei stworzenia opery wg „Lilii” Mickiewicza i wspólnie z Henrykiem Zbierzchowskim napisał libretto. Dn. 2 X 1916 odbyła się w Teatrze Wielkim w Warszawie premiera 3-aktowej opery Lilie (W. 1916, wyd. osobne pieśni: Sobótki, W. [1925], Pieśń rycerza do wianka i Pieśń sieroty, W. [1929]). Krytycy muzyczni widzieli w niej inspiracje dziełami Wagnera oraz nawiązanie do polskiej muzyki ludowej. Franciszek Brzeziński krytykował instrumentację utworu, ale podkreślał «talent dramatyczny» S-ego („Kur. Warsz.” 1916 nr 274, 286). Z kolei Józef Rosenzweig, doceniając warstwę harmoniczną opery, wytykał S-emu brak inwencji tematycznej („Kur. Pol.” 1916 nr 274). Lilie nie utrzymały się długo w repertuarze Teatru i szybko zostały zapomniane. W tym czasie S. opracował muzykę do zbioru pieśni narodowych różnych autorów pt. „Śpiewnik polski” (W. 1917).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości objął S. w r. 1919 posadę naczelnika Wydz. Muzyki Dep. Sztuki Min. WRiOP. W maju t.r. został członkiem jury Konkursu im. Ignacego Paderewskiego, zorganizowanego przez Komitet Tow. Muzycznego w Lublinie. Po śmierci Żeleńskiego uczestniczył 6 X 1921 w koncercie poświęconym muzykowi i wygłosił o nim prelekcję. Wziął także udział w Konkursie im. Żeleńskiego (na pieśń polską), zorganizowanym t.r. przez Tow. Muzyczne w Lublinie i został laureatem pierwszej nagrody. Wspólnie z Władysławem Zarębą opracował książkę z nutami Mały Paderewski. Łatwy zbiorek na fortepian polskich narodowych melodii i oper (W.–Kijów 1922). W r. 1923 ukazał się w Warszawie, inspirowany muzyką Wagnera, cykl 3 pieśni do słów Emila Zegadłowicza (Nad rzeką, W opustoszałym, starym sadzie i Wniosłaś wiosenny ranek); wersję francuskojęzyczną opracował Emanuel Barblan.
W okresie międzywojennym publikował S. artykuły i recenzje w „Kurierze Warszawskim” (1921–37) oraz „Tygodniku Ilustrowanym” (dod. „Chwila bieżąca”, rubryka „Z opery i filharmonii”). Należał do najbardziej wpływowych i opiniotwórczych recenzentów muzycznych. Uważano go za krytyka «solidnego i zrównoważonego» (R. Jasiński); jego recenzje Józef W. Reiss oceniał jako «stawiające wysoką miarę krytyczną wobec wykonawców i kładące nacisk na wartości czysto muzyczne». S. był zwolennikiem muzyki modernistycznej, propagatorem działalności kompozytorów Młodej Polski, w szczególności Karola Szymanowskiego. Nadmierne przywiązanie kadry profesorskiej do muzyki dawnej krytykował w artykule Smutne refleksje („Muzyka” 1925 nr 2). Na łamach „Muzyki” ogłosił ponadto artykuły: Czy istnieje w Polsce hymn narodowy (1927 nr 2), Myśli o muzyce Beethovena (1927 nr 4) i Moniuszko a nasza epoka (1932 nr 5/6) oraz wspomnienia o Henryku Melcerze (1926 nr 1), Żeleńskim (1926 nr 4), Józefie Śliwińskim (1929 nr 6) i Henryku Opieńskim (1931 nr 1).
W dn. 23–30 I 1927 zasiadał S. w jury I Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. W r. 1928 ukazała się jego monografia Władysław Żeleński (W.). T.r. przestał pracować w Min. WRiOP i objął funkcję kierownika działu estetycznego w „Kwartalniku Muzycznym” (był nim do r. 1933). Na zamówienie warszawskiej wytwórni płyt gramofonowych Syrena Record w r. 1929 opracował (oraz kierował stroną muzyczną przedsięwzięcia) cykl sześciu pieśni ludowych z ziemi krakowskiej; kolejne pieśni ukazały się tamże w r. 1931. Podczas inauguracji Wyższej Szkoły Muzycznej otrzymał 7 XI 1930 tytuł profesora honorowego. W r. 1933 wydał w Warszawie Dwie pieśni (Zawód do słów Tetmajera oraz Choć pól i łąk do słów Adama Asnyka; wersję w jęz. francuskim oprac. Zofia Szymanowska). Na temat muzyki współczesnej wypowiedział się w artykule Moje credo artystyczne („Muzyka” 1934 nr 5). W maju 1934 otrzymał nagrodę m. stoł. Warszawy w dziedzinie muzyki za całokształt działalności. Z okazji 70. rocznicy jego urodzin, staraniem dyrektorki Opery warszawskiej Janiny Korolewicz-Waydowej, wystawiono 17 VI 1935 operę Lilie, transmitowaną przez Polskie Radio (nie wzbudziła zainteresowania). S. napisał artykuł poświęcony Korolewicz-Waydowej pt. Wielka śpiewaczka („Janina Korolewicz-Waydowa. 35-lecie działalności”, Red. S. Niewiadomski, W. 1935). Mieszkał z żoną w willi przy ul. Filtrowej 25. Zmarł, bądź zginął w Warszawie 28 IX 1939 (wg Bolesława Olszewicza zginął w październiku 1939), został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym. Był odznaczony Orderem Odrodzenia Polski IV kl.
S. był dwukrotnie żonaty. Po rozwodzie z Heleną Rogoszówną ożenił się 11 VIII 1918 z Zofią Kurowską (1883–1944), która zginęła 8 VIII w powstaniu warszawskim. Dzieci nie pozostawił.
Bratankiem S-ego był Michał Szopski (1915–2011), tenor, artysta Opery Warszawskiej, w l. 1966–72 dyrektor Państw. Opery Objazdowej.
Reprod. portretu w: „Świat” 1907 nr 36 s. 23; Fot. w B. Jag., sygn. I.F. 1153, 2208, 6800; – Bibliogr. dramatu pol.; Enc. Muzycz.; Grodziska-Ożóg, Rakowice (dot. ojca); Kompozytorzy polscy 1918–2000. Biogramy, Gd.–W. 2005 II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Muzyków Pol., II; Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; – Chylińska T., Karol Szymanowski i jego epoka, Kr. 2008 I, II; Kalendarz życia i twórczości […] Stanisława Wyspiańskiego, Kr. 1971–95 XVI cz. 1, 3; Kraków muzyczny 1918–1939, Red. M. Drobner, T. Przybylski, Kr. 1980; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Niewiarowska B., Kronika Międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. Fryderyka Chopina 1927–1995, Gd. 2000; Przybylski T., Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie, Kr. 1994; Stoiński S. M., Felicjan Szopski, laureat nagrody m. st. Warszawy, „Śpiewak” (Kat.) 1934 nr 5; Z dziejów polskiej kultury muzycznej, Kr. 1964 II; – Drzewiecki Z., Wspomnienia muzyka, Kr. 2010 s. 65–6; Jasiński R., Koniec epoki. Muzyka w Warszawie (1927–1939), W. 1986; tenże, Na przełomie epok. Muzyka w Warszawie (1910–1927), W. 1979; Korolewicz-W aydowa J., Sztuka i życie. Mój pamiętnik, Oprac. A. Gozdawa-Reutt, Wr. 1969; Raczyński B., Stanisław Wyspiański. Wspomnienia na tle osobistych przeżyć, „Głos plastyka” 1930/1 z. 11 s. 10; Reiss J. W., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939 I, II; Zalewski T., Pół wieku wśród muzyków 1920–1970, Kr. 1977; – „Bluszcz” 1935 nr 25/26 s. 800, nr 28 s. 846; „Głos Narodu” 1912 nr 134 (nekrolog matki); „Muzyka” 1934 nr 5; „Scena i Sztuka” 1907 nr 4 s. 12, 1912 nr 7 s. 8, nr 49 s. 9; „Świat” 1914 nr 10 s. 17, 1921 nr 29 s. 14, 1934 nr 20 s. 12–13; „Tydzień Pol.” 1935 nr 25 s. 7; „Tyg. Ilustr.” 1896 nr 45 s. 892, 1907 nr 39 s. 799, 1909 nr 50 s. 1058–9, 1917 nr 3 s. 46, 1919 nr 33 s. 525, 1927 nr 4 s. 78, 1934 nr 18 s. 367; – B. Jag.: rkp. 7532 III k. 152–7 (informacje biogr.), rkp. Przyb. 195/74 (Oddz. Muzycz.); B. Narod.: rkp. 3353; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1995 k. 186–7, rkp. 3249 k. 27.
Tomasz M. Lerski