Majorkiewicz Feliks Jan Nepomucen, pseud. i krypt. J., J. M., J… z Płońska, M., M. z P., M. z Pł., Mazur, Mazur z Pł., Mazur z Płockiego (1820–1847), historyk literatury, krytyk literacki, filozof, prawnik. Ur. 29 V w Płońsku na Mazowszu, syn Andrzeja (zm. 1853), burmistrza, i Salomei z Milczeńskich. Uczył się najpierw w szkole reformatów w Żurominie, później w gimnazjum rządowym w Płocku; dorabiał na życie udzielaniem korepetycji. Po uzyskaniu w r. 1839 matury wyjechał do Warszawy, gdzie najpierw uczęszczał na kursy dodatkowe (pedagogiczne), a później prawne. Dużo czytał, wszechstronność jego zainteresowań i znaczna erudycja budziły już wówczas podziw. W r. 1840, będąc jeszcze na kursach dodatkowych, ogłosił w „Piśmiennictwie Krajowym” pierwsze swoje prace filozoficzne (O filozofii życia i Rozporządkowanie wiadomości ludzkich). W n. r. ukazały się jego artykuły w „Nadwiślaninie”. W większości miały one charakter sprawozdawczo-krytyczny i poświęcone były różnym nowościom na polu piśmiennictwa filozoficznego. Współcześni największe znaczenie, jeżeli chodzi o wczesne prace M-a, przywiązywali do wydanej osobno Nowej metody uczenia się jeografii (W. 1841; prospekt ukazał się w „Przegl. Warsz.” 1840). W r. 1841 M. zbliżył się do H. Skimborowicza, co w przyszłości ułatwiło mu współpracę z redagowanym przez tegoż i E. Dembowskiego „Przeglądem Naukowym”.
T. r. uzyskawszy stypendium rządowe, wyjechał M. do Moskwy, gdzie przez cztery lata studiował prawo na tamtejszym uniwersytecie, a jednocześnie uczęszczał na niektóre wykłady z zakresu filologii. Utrzymywał kontakty z postępową słowianofilską grupą studentów rosyjskich; podczas pobytu w Moskwie poznał też i zbliżył się do H. Krajewskiego, późniejszego przywódcy warszawskiej organizacji spiskowej. W r. 1842 M. był stałym współpracownikiem „Przeglądu Naukowego”; zamieścił na jego łamach w ciągu pięciu lat mnóstwo drobnych na ogół szkiców, polemik i recenzji dzieł z różnych dziedzin wiedzy: filozofii, historii, literatury, prawa, pedagogiki, geografii i in. Występował jako heglista i na wzór niemieckiej prawicy heglowskiej usiłował pogodzić założenia systemu dialektycznego z religią. Myślą przewodnią pism filozoficznych M-a było przekonanie o potrzebie syntezy dwu sprzecznych pierwiastków, uczucia i rozumu, wg znanych prawideł dialektyki G. W. F. Hegla. Poglądy swoje na ten temat najpełniej wyłożył w napisanej w czasie studiów, a opublikowanej dopiero pośmiertnie rozprawie Historia serca i rozumu. (Uczucia i wiedzy) (W. 1851). Spuścizna filozoficzna M-a nie doczekała się jeszcze wyczerpującego opracowania, nie ulega jednak wątpliwości, iż na tym polu nie osiągnął on poważniejszych rezultatów.
Po ukończeniu uniwersytetu, z końcem wiosny 1845 r. powrócił M. do kraju i został aplikantem sądowym przy trybunale płockim. W Płocku należał do tajnego spisku. Po kilku miesiącach M. został przeniesiony do Warszawy, gdzie pracował w biurze Komisji Sprawiedliwości, a jednocześnie kontynuował działalność spiskową w tajnej organizacji rewolucyjnej kierowanej przez E. Domaszewskiego. Na jesieni 1845 r. M. poznał N. Żmichowską i zbliżył się do Entuzjastek. Był częstym gościem w salonie Skimborowiczów i brał udział w odbywających się u nich sobotnich spotkaniach współpracowników „Przeglądu Naukowego”. Choć całkowicie nie zaprzestał zajmować się filozofią (kontynuował m. in. swoje Rzuty filozoficzne, „Przegl. Nauk.” 1843–6), główną uwagę skupił teraz na dziejach piśmiennictwa polskiego i współczesnej sobie literaturze polskiej. Z tego zakresu opublikował m. in. szkice: Słówko o Krasickim i duchu pism jego („Przegl. Nauk.” 1846), O literaturze polskiej od czasów saskich do najnowszych czasów (tamże), Dramata i komedie mniejsze J. Korzeniowskiego (tamże). Od Hegla i heglistów M. przejął «filozoficzny» punkt widzenia na literaturę, jej rozwój ujmował wg zasad dialektyki, zwracał również uwagę na historyczne uwarunkowanie zjawisk kultury.
Równocześnie niemal z Dembowskim podjął M. trud opracowania całości dziejów literatury polskiej, wraz z oceną współczesnego mu piśmiennictwa. Pracował szybko, tak iż w ciągu pół roku rękopis dzieła był gotowy do druku. Niektóre fragmenty oparł na własnych studiach, przy opracowaniu innych korzystał z materiałów zawartych w pracach M. Wiszniewskiego i W. A. Maciejowskiego. Od tego ostatniego przejął też pojęcie «zwrotu», z którego uczynił zasadniczą kategorię syntezy zjawisk literackich. Koncepcja M-a miała charakter triadyczny: pierwszy «zwrot» (od początku XIV w. do połowy w. XVII) charakteryzować się miał dominacją rozumu, drugi «zwrot» (od poł. XVII do poł. XVIII) – dominacją uczucia, a dopiero trzeci (od połowy XVIII w. do czasów M-owi współczesnych) – «wszechstronnością wyobrażeń», czyli harmonijnym połączeniem rozumu i uczucia. Druk swego dzieła rozpoczął M. na jesieni 1846. W nie znanych bliżej okolicznościach zaginęła znaczna partia jego rękopisu, obejmująca część «zwrotu» drugiego i cały «zwrot» trzeci. M. był już wówczas ciężko chory (gruźlica płuc), nie zważając jednak na to zaczął pisać na nowo, i z wielkim trudem – korzystając z notatek i pamięci – naszkicował brakujące fragmenty pracy. Książka ukazała się w Warszawie w r. 1847, pt. Historia, literatura i krytyka. Pomysły do dziejów piśmiennictwa krajowego, czyli Zarys obrazu historycznego literatury polskiej od najdawniejszych aż do naszych czasów. Dzieło to, mimo iż dość chaotyczne, pełne niejasności i różnego rodzaju niekonsekwencji, stanowi jedną z najwybitniejszych romantycznych syntez dziejów literatury polskiej. Była to ostatnia praca M-a.
Zmarł M. 27 III 1847 w Warszawie. Jego pogrzeb (pochowany został na Powązkach) stał się manifestacją postępowej i patriotycznej inteligencji Warszawy. M. cieszył się dużym szacunkiem; celem upamiętnienia jego wysiłków grono przyjaciół wydało jego Pisma pośmiertne (W. 1850–2 I–V). Literacki portret M-a nakreśliła N. Żmichowska we „Wstępnym obrazku” do „Poganki” (M. występuje tu jako Albert-Filozof).
Podobizna M-a w Pismach pośmiertnych, II; – Estreicher; Nowy Korbut (Romantyzm), VII, IX; Bibliografia filozofii polskiej 1831–1864, W. 1960; Filozofia w Polsce, Słownik pisarzy, W. 1971; – Maternicki J., W. A. Maciejowski i współcześni mu historycy warszawscy, „Przegl. Human.” 1972 nr 5; Minkowska A., Organizacja spiskowa 1848 r. w Królestwie Polskim, W. 1923 s. 27, 99; Straszewska M., Czasopisma literackie w Królestwie Polskim w latach 1832–1848, Wr. 1959 cz. II; – Giller, Historia powstania, IV 255; – Arch. Państw. w W. Oddz. Terenowy w Płocku: Gimnazjum Męskie w Płocku sygn. 66 (Świadectwo maturalne M-a, brudnopis); B. Ossol.: rkp. 3204/I (Świerzbiński R., Sprzysiężenie pomiędzy rokiem 1839–1849); Pozn. Tow. Przyj. Nauk.: rkp. 487 (Mańkowski B., ks., Pamiętnik); – Berghauzen J., Tajne związki patriotyczne w Królestwie Polskim 1833–1850, (mszp. w B. Uniw. Warsz.); Notaty J. Berghauzena; – Odpis metryki chrztu M-a, nadesłany przez Arch. Państw. w W. Oddz. Terenowy w Nowym Dworze, w materiałach Zakł. Dok. IH PAN w Kr.
Jerzy Maternicki