Pac Feliks (Szczęsny) Jan h. Gozdawa (po 1615 – po 1700), dworzanin królewski, poseł na sejmy, podkomorzy litewski. Był synem Piotra (zob.) i Elżbiety z Szemiotów, bratem Bonifacego (zob.), Michała Kazimierza (zob.) i Kazimierza (zob.). Uczył się prawdopodobnie w Akad. Wil. Od wczesnej młodości poświęcił się karierze dworskiej. Już podczas bezkrólewia w r. 1632 był na dworze królewicza Władysława, potem przebywał głównie na dworze królewskim, ciesząc się łaską i poparciem władcy. Jako dworzanin pokojowy w końcu 1638 r. towarzyszył królowi w podróży do Cieplic Badeńskich w Austrii. W l. n. awansował w hierarchii dworskiej, nosił bowiem tytuł «starszego pokojowego i łożniczego JKM». Ok. r. 1640 otrzymał tytularne starostwo rakiborskie (Estonia). W marcu 1643 mianowany został cześnikiem litewskim, 17 III 1645 postąpił na urząd stolnika litewskiego, a następnie 28 IV 1646 na podkomorstwo litewskie. Otrzymywał również liczne nadania królewszczyzn, z których zwłaszcza mniejsze cedował na osoby trzecie, co przynosiło mu znaczne dochody. Dn. 13 II 1644 dostał starostwo dzisieńskie i dzierżawę kuryłowską (woj. połockie). W posiadanie tych dóbr wszedł w wyniku dekretu królewskiego, krzywdzącego poprzedniego dzierżawcę Stefana Galimskiego, wojskiego orszańskiego. W listopadzie 1645 otrzymał dwór w Wilnie darowany królowi przez Janusza Kiszkę, woj. połockiego, a 19 XII t. r. mianowany został starostą grodowym brasławskim. Brał udział w marcu 1646 w uroczystościach związanych z przybyciem do Warszawy królowej Ludwiki Marii. Był posłem z pow. brasławskiego na sejm 1646 r., na którym przyczynił się do złagodzenia konfliktu między królem a izbą poselską, wrogo nastawioną do planów wojny tureckiej. Dn. 12 III 1648 otrzymał starostwo dawgieliskie (koło Święcian) z folwarkiem Rymszany (pow. brasławski), które ustąpiła mu matka. W końcu 1647 i pocz. 1648 r. towarzyszył królowi w podróży po Litwie. Był w Mereczu w chwili śmierci Władysława IV.
P. uczestniczył w sejmie elekcyjnym 1648 r., na którym popierał kandydaturę królewicza Jana Kazimierza. Podpisał jego elekcję z woj. wileńskim. W r. n. był obecny na sejmie koronacyjnym w Warszawie. W latach pięćdziesiątych XVII w. P. stopniowo wycofywał się z dworu królewskiego, zajmując się sprawami prywatnymi. W grudniu 1652 cedował starostwo dzisieńskie i dzierżawę kuryłowską na rzecz Władysława Wołłowicza, pisarza polnego lit. Po r. 1652 wyzbył się również starostwa brasławskiego. W wyniku spustoszenia dóbr P-a w czasie wojen król udzielił mu w r. 1658 moratorium od płacenia długów na trzy lata. Dn. 4 VI 1659 za zasługi i wierność królowi podczas «potopu» otrzymał przywilej na wójtostwo sudackie (część starostwa dawgieliskiego). Był posłem na sejm 1661 r. z pow. brasławskiego. W r. 1672 był podczas sejmu w Warszawie; z sejmu grodzieńskiego w r. 1678 został wyznaczony na komisarza do zrewidowania i przywrócenia funduszy kościelnych w Inflantach, a na sejmie warszawskim 1685 r. wszedł w skład komisji do zbadania zatargów między pow. piltyńskim a Kurlandią.
P-a cechował gwałtowny charakter i typowo pieniackie upodobanie do procesowania się. Drugą część swego długiego życia strawił bowiem na ciągłych procesach i zatargach z sąsiadami. Jeszcze w r. 1700 wszedł w konflikt z bratankiem Janem Krzysztofem (zob.), który próbował zagarnąć jego dobra. Pod koniec życia P. stopniowo rezygnował z urzędów i posiadanych królewszczyzn. W lutym 1693 cedował starostwo dawgieliskie z wójtostwem sudackim na bratanka Piotra Michała (zob.). W pocz. 1698 r. z powodu podeszłego wieku zrezygnował dobrowolnie z podkomorstwa litewskiego, jednakże dalej używał tego tytułu.
P. posiadał w powiatach brasławskim i oszmiańskim majętności: Dzisnę z miasteczkiem Koziany i folwarkiem Kurciszki, kupioną w r. 1644 od matki, Ostrowiec z miasteczkiem Twerecz, którego części wykupił w marcu 1648 r. za 20 000 zł od braci, Poddzisnę i Dzieszkowszczyznę, kupione w r. 1664, folwark Koszkielowszczyznę, kupiony w r. 1686, część majętności Janedzie (pow. wiłkomierski), nabytą w r. 1675, i kamienicę w Wilnie. W r. 1662 P. uposażył kościół w Twereczu i osadził tam kanoników regularnych od pokuty. P. żył jeszcze we wrześniu 1700, kiedy to otrzymał zgodę na cesję starostwa rakiborskiego Stanisławowi Sybergowi, sędziemu ziemskiemu inflanckiemu. Data jego śmierci nie jest znana.
P. trzykrotnie zawierał związki małżeńskie: jego pierwszą żoną (od 5 VI 1651) była Anna Konstancja (zm. 1652), córka Krzysztofa Zawiszy, marszałka nadwornego lit., drugą (1653) – Elżbieta Schmelling (zm. ok. 1655), trzecią – Anna Joanna von Syberg zu Wischling (zm. 1692), szlachcianka inflancka. Z trzeciego małżeństwa pozostały dwie córki: Sybilla (w zakonie Magdalena), ksieni benedyktynek wileńskich, i Anna (Marianna), zakonnica w tymże klasztorze. Zamiast posagu, który powinny były wnieść klasztorowi jego córki, P. oddał benedyktynkom wileńskim w r. 1686 w zastaw za 123 228 zł dobra dziedziczne, pod warunkiem zachowania dożywocia dla siebie i żony i z możliwością wykupienia części z nich przez sukcesorów. W rezultacie dobra te przeszły na własność benedyktynek.
Estreicher; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Hedemann O., Dzisna i Druja, Wil. 1934; tenże, Historia powiatu brasławskiego, Wil. 1930; Kubala L., Jerzy Ossoliński, W. 1924 s. 232, 459; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912; Ochmann S., Sejmy z lat 1661–1662, Wr. 1977 s. 257; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – Burniewicz Sz. K., Łabędź Konstancjej Zawiszanki, Wil. 1651; tenże, Ver nuptiale, Wil. 1651; [Chrapowicki J. A.], Diariusz wojewody witebskiego Jana Antoniego…, Wyd. J. Rusiecki, W. 1845 s. 293; Elektorów poczet; Ojczyste spominki, Oprac. A. Grabowski, Kr. 1845 I 77; Piotrowczyk A., Zawitanie trzech osób, Wil. 1652; Radziwiłł, Memoriale; Ślęski J., Decora lilieti Petri Pac, Wil. 1642; Vol. leg., IV 100, 120, V 306, 351; Vorbek-Lettow M., Skarbnica pamięci, Wr. 1968; Zerzeński P. K., Dźwięk cnoty, Wil. 1652; tenże, Melodia wieczna, Wil. 1652; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 11192, 11219, Sumariusz Metryki Lit., t. VIII k. 204v., 208v., 213v., 215v., 237v., 239v., 244, 246, 250, 252v., 257, 259, 262, 268, 277v., 285v., 290, 300a, t. IX k. 5v., 27v., 129, 132v., 237v., 244, 245v., 304, t. X k. 233v., 279, 295, t. XIV k. 103v., 173, 174, 175, 256, 264; B. Czart.: rkp. 1352 s. 240 (Herbarz litewski Wojciecha Kojałowicza z r. 1658); B. Ossol.: rkp. 223 k. 337 n.; B. PAN w Kr.: rkp. 365 k. 138 n.
Henryk Lulewicz