Młynarski Feliks, pseud. Jan Brzoza (1884–1972), działacz polityczny, ekonomista, wiceprezes Banku Polskiego, profesor Szkoły Głównej Handlowej, prezydent Banku Emisyjnego w Polsce. Ur. 20 XI w Gniewczynie koło Przeworska, był synem Jana, nauczyciela, potem organisty, i Honoraty z Jędrzejowskich. Uczęszczał do c. k. Gimnazjum w Jarosławiu. Już wówczas związał się z ruchem narodowym w organizacji p. n. Czerwona Róża, kierowanym przez Związek Młodzieży Polskiej («Zet»), był m. in. jednym z założycieli tajnego kółka uczniowskiego. Jako inicjator różnych akcji patriotycznych został zmuszony przez władze do przerwania nauki w ostatniej klasie. Maturę eksternistyczną zdał z odznaczeniem w czerwcu 1903 w Sanoku i t. r. zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ. W czasie studiów M. był bardzo czynny w ruchu politycznym związanym z obozem narodowym. W październiku 1903 został przyjęty do «Zet»-u. Z jego ramienia brał udział w przemycaniu nielegalnych wydawnictw z Galicji do Królestwa. Następnie wybrano M-ego sekretarzem (w r. 1906) Centralizacji będącej instancją kierowniczą «Zet»-u i przyjęto (1907) do tajnej Ligi Narodowej. W okresie rewolucji 1905 r. M. został wysłany do Królestwa, aby bronić kierunku narodowego na wiecach. Od jubileuszowego zjazdu «Zet»-u w lipcu 1907 w Krakowie, na skutek różnic ideologicznych z obozem narodowym, a głównie w wyniku zwrotu Romana Dmowskiego w kierunku prorosyjskim, M. stopniowo zaczął oddalać się od endecji i zbliżać do tzw. obozu narodowo-niepodległościowego. Od września 1908 pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. Doktoryzował się 9 XII 1909 na podstawie pracy Socjologia wobec teorii poznania (Jarosław 1910).
W r. 1909 M. stał się współorganizatorem, jednym z przywódców i ideologów Związku Niepodległości, grupującego ośrodki rozłamowe warszawskiej inteligencji, tzw. Frondy, i należał do głównych rozłamowców w Kole Braterskim «Zet»-u w Krakowie. Współpracował też blisko z «Zarzewiem». Na zjeździe zarzewiackich grup zetowych krakowskiej i lwowskiej w październiku 1910, na którym utworzono akademicką organizację Legię Niepodległości, wszedł do jej najwyższej władzy Delegacji Naczelnej. Brał udział w utworzeniu Polskich Drużyn Strzeleckich (PDS), organizacji o charakterze paramilitarnym, i był jej prezesem w r. 1913/14. Po rezygnacji z pracy w Gimnazjum Św. Anny (styczeń 1911) przeniósł się do Lwowa, gdzie mieściła się naczelna komenda PDS, i 1 XI t. r. podjął pracę w „Kurierze Lwowskim” (redakcję opuścił w r. 1913). Jako reprezentant ruchu narodowo-niepodległościowego brał w l. 1911–12 udział w naradach zmierzających do powołania do życia Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KTSSN) i wszedł 10 XI 1912 do jej władz jako przedstawiciel Związku Niepodległości (z KTSSN ustąpił 10 V 1914). Równocześnie dużo publikował. Jego prace, a głównie broszura wydana pod pseud. Jan Brzoza, pt. Zagadnienie polityki niepodległości (Kr. 1911), miały istotne znaczenie dla kształtowania się programu ruchu narodowo-niepodległościowego, sam zaś M. odgrywał wybitną rolę w tym ruchu. W r. 1913 M. rozpoczął pisanie pracy (zamierzonej początkowo jako habilitacyjna) pt. Zasady filozofii społecznej (W. 1919). W styczniu 1914, ze względu na potrzeby działalności politycznej, przeniósł się do Warszawy. W maju t. r. wrócił do Krakowa. Po wybuchu pierwszej wojny światowej PDS zostały podporządkowane J. Piłsudskiemu, a M. jako szeregowiec wstąpił do Legionów. Następnie został oddelegowany do pracy w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), a 8 XI t. r. wysłany do Stanów Zjednoczonych razem z socjalistą Arturem Hausnerem w celu poinformowania Polonii amerykańskiej o celach Legionów. W czasie pobytu w Stanach Zjednoczonych wydał kilka broszur, m. in. Do broni (Nowy Jork 1915), The Future of Warsaw (tamże 1916), The Problem of Coming Peace (New York 1916, to samo po polsku – Chicago 1916). Akcja ta nie dała oczekiwanych rezultatów i M. w listopadzie 1916 powrócił do Krakowa, a następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie związał się z ruchem aktywistycznym. W końcu 1916 r. spowodował oderwanie się Narodowego Związku Robotniczego od lewicy skupionej dookoła Centralnego Komitetu Narodowego; zorganizował Stronnictwo Polskiej Demokracji i opracował jego program. Stronnictwo nie odegrało żadnej roli i w czerwcu 1917 weszło w skład Centrum Narodowego. M. został wówczas naczelnym redaktorem organu prasowego Centrum „Głosu Stolicy”. Na wiosnę 1918 – na skutek coraz widoczniejszego załamywania się koncepcji aktywistycznej – M. wycofał się z działalności politycznej oraz publicystycznej (m. in. odszedł z „Głosu Stolicy”). Podjął natomiast pracę jako kierownik wydziału spółdzielczego w Królewsko-Polskim Min. Pracy. wówczas opracował szkic reformy społecznej opartej na systemie spółdzielczym. Zaczął się też interesować zagadnieniami ekonomicznymi, a przede wszystkim walutowymi. Z tego zakresu wydał kilka broszur (Siła nabywcza pieniądza, W. 1918, Reforma ustroju pieniężnego, W. 1921, Zasady reformy walutowej, W. 1921, Na przełomie kwestii walutowej, W. 1922). W listopadzie 1918 pracował jako zastępca naczelnika Wydziału Emigracji w Min. Pracy i Opieki Społecznej (w początku 1919 r. został naczelnikiem wydziału), a następnie od r. 1921 jako dyrektor Urzędu Emigracyjnego. W początku 1922 r. podał się do dymisji i przeniósł do Wydziału Ustawodawstwa Społecznego w tymże Ministerstwie. Na jesieni 1922 wstąpił do Narodowej Partii Robotniczej i z jej ramienia – bez powodzenia – ubiegał się o mandat do Sejmu z ziemi piotrkowskiej. Na wiosnę 1923 premier Władysław Sikorski zaproponował M-emu objęcie teki ministra poczt, ale do nominacji nie doszło.
Dn. 13 IV 1923 minister skarbu Władysław Grabski powołał M-ego na stanowisko wicedyrektora departamentu kredytowego w Min. Skarbu oraz powierzył mu kierowanie działem finansów w oficjalnym organie resortów gospodarczych „Przemysł i Handel”. Grabski zwrócił uwagę na M-ego ze względu na głoszenie przez niego, zbieżnych z koncepcjami ministra skarbu, poglądów na temat kierunków reform finansowych. M. stał się jednym z najbliższych współpracowników Grabskiego w Ministerstwie. Wobec odejścia Grabskiego z resortu, również M. 1 IX 1923 podał się do dymisji. Przeniósł się do jednego z banków prywatnych na stanowisko członka zarządu. Już jednak w styczniu 1924 wrócił do Min. Skarbu na stanowisko dyrektora departamentu obiegu pieniężnego i stał się jednym z współtwórców reformy walutowej oraz Banku Polskiego. Dn. 16 VIII 1924 odszedł z Ministerstwa na stanowisko wiceprezesa Banku Polskiego, które objął 19 IX t. r. Zmiana miejsca pracy miała na celu wzmocnienie wpływów Grabskiego w Banku. W Banku Polskim M. zwrócił uwagę na konieczność włączenia Polski do międzynarodowej współpracy centralnych instytucji emisyjnych. W sierpniu 1925 udało mu się uzyskać kredyt dla Banku Polskiego w Federal Reserve Bank of New York, co miało istotne znaczenie dla przełamania organizowanej przez Anglię izolacji kredytowej Polski. W drodze powrotnej ze Stanów Zjednoczonych spotkał się w Londynie z gubernatorami Banku Anglii i Federal Reserve Bank. Tam zrodziła się koncepcja podjęcia przez Polskę starań o międzynarodową pożyczkę na stabilizację waluty. Grabski koncepcję tę odrzucił i zlecił M-emu poinformowanie o tym obu gubernatorów. W tym celu M. udał się w październiku 1925 w drugą podróż na Zachód. W momencie gdy w r. 1926 rząd polski zdecydował się na rozpoczęcie starań o pożyczkę stabilizacyjną, prowadzenie rokowań powierzono Adamowi Krzyżanowskiemu i M-emu. Podstawę rozmów miał stanowić zarys planu stabilizacyjnego opracowany przez rząd polski przy wykorzystaniu zaleceń amerykańskiej misji ekspertów finansowych. M. i Krzyżanowski udali się do Paryża, aby pozyskać poparcie władz Banku Francji dla polskiej koncepcji pożyczki. Następnie w Stanach Zjednoczonych uzgodnili z bankierami warunki transakcji. Po powrocie do Warszawy w marcu 1927 obaj delegaci napotkali na niechęć ze strony J. Piłsudskiego i prezydenta I. Mościckiego, którzy uważali wynegocjowane warunki za niekorzystne. Mimo to po dalszych rokowaniach, w których M. odgrywał istotną rolę zakulisową, doszło do podpisania w październiku 1927 umowy o pożyczkę stabilizacyjną połączoną z przyjęciem przez Polskę specjalnego planu stabilizacyjnego. Mościcki, niechętny M-emu, odmówił mianowania go prezesem Banku Polskiego, gdy wygasła kadencja poprzedniego prezesa. M. zraził sobie też wpływowe koła pułkowników, gdy bez uzgodnienia z nimi i ministrem skarbu podniósł w kwietniu 1929 stopę dyskontową w Banku Polskim. To spowodowało, że po wygaśnięciu we wrześniu t. r. pięcioletniej kadencji musiał odejść ze swego stanowiska. W r. 1930 M. podjął wykłady zlecone z zakresu bankowości w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie (później: Szkoła Główna Handlowa), a w kwietniu 1933 został mianowany jej profesorem nadzwycz. (z uczelnią był związany do wybuchu drugiej wojny światowej). Wszedł też do Rady Banku Handlowego w Warszawie, zarządu Tow. Kredytowego Przemysłu Polskiego, został prezesem Rady Polskiej Spółki Powierniczej, prezesem w Polskim Banku Komercyjnym oraz w Polskim Instytucie Rozrachunkowym (PIR).
Już w końcu lat dwudziestych osoba M-ego jako teoretyka kwestii walutowych stawała się coraz bardziej znana w międzynarodowych kołach finansowych. Wiązało się to m. in. z wydaniem książki Gold and Central Banks (New York 1929, wyd. polskie pt. Złoto i banki biletowe, W. 1928, japońskie – Tokio 1931), w której zaatakował pewne obowiązujące poglądy na temat roli złota w polityce banków emisyjnych, wysuwając postulat oszczędności w posługiwaniu się złotem przez banki i współdziałania banków. W marcu 1929 został przez Radę Ligi Narodów powołany ad personam na członka Komitetu Finansowego Ligi. Rola M-ego w Komitecie szybko rosła. W r. 1933 został wysłany jako ekspert finansowy do Grecji. W t. r. wybrano go też na 2 lata przewodniczącym Komitetu. W r. 1937 wobec reorganizacji Komitetu już do niego nie wszedł. Działał natomiast w Międzynarodowej Izbie Handlowej i Komitecie Złota Ligi Narodów. W końcowym okresie II Rzeczypospolitej M. zbliżył się do Frontu Morges. Z inspiracji Władysława Sikorskiego wydał książki o nastawieniu antytotalistycznym: Człowiek w dziejach (W. 1935) i Totalitaryzm czy demokracja w Polsce (W. 1938) oraz wykład swych koncepcji ekonomicznych Proporcjonalizm ekonomiczny (W. 1937). Jako ekonomista M. był zwolennikiem teorii ilościowej pieniądza oraz systemu waluty dewizowo-złotej. Łącznie do 1939 r. M. ogłosił prawie 40 książek i broszur oraz wiele artykułów w prasie polskiej i obcej.
W drugiej połowie października 1939 M. złożył prezydentowi Warszawy Stefanowi Starzyńskiemu projekt uruchomienia instytucji zastępującej ewakuowany Bank Polski. W listopadzie t. r. doszło do pierwszych rozmów z władzami okupacyjnymi na temat powołania banku emisyjnego w Guberni. Brał w nich m. in. udział M. W grudniu t. r. Niemcy zaproponowali mu objęcie prezydentury Banku Emisyjnego w Polsce. M. wyraził zgodę dopiero po licznych konsultacjach z polskimi sferami gospodarczymi i społecznymi. W połowie stycznia 1940 nastąpiła formalna nominacja M-ego na prezydenta Banku, którego siedziba mieściła się w Krakowie. Praca na tym stanowisku była niezwykle trudna, gdyż M. musiał stale lawirować między naciskami niemieckimi a interesem polskim. Jego działalność w Banku pozytywnie ocenił delegat rządu londyńskiego na kraj, Cyryl Ratajski. Pieniądze emitowane przez Bank były popularnie nazywane «młynarkami».
Po wyzwoleniu kraju M. zgłosił chęć współpracy z nowymi władzami. Nie została ona jednak przyjęta. W niektórych pismach wysunięto wobec M-ego zarzut współpracy z Niemcami. Stały się one podstawą wszczęcia dochodzenia przez Prokuraturę Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie. Szczegółowe dochodzenia i zeznania wielu świadków zaprzeczyły wysuwanym zarzutom. W dn. 15 XI 1946 prokurator umorzył sprawę. Mimo to w niektórych kołach istniała nadal wobec M-ego pewna rezerwa. Jednak już 20 VII 1945 został wybrany czynnym członkiem Wydziału Historyczno-Filozoficznego PAU, objął też przejściowo wykłady zlecone z polityki ekonomicznej w krakowskiej Akademii Handlowej oraz w l. 1945–9 wykłady na Wydziale Prawa UJ. W r. 1951 przeszedł na stanowisko dyrektora Biblioteki Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Krakowie, a w r. 1961 na emeryturę. W okresie powojennym nadal pisał, ale wydał tylko część swych prac, m. in. Pieniądz i gospodarstwo pieniężne (Kr. 1947). Do najważniejszych należały Wspomnienia (W. 1971) stanowiące skróconą wersję pamiętnika przechowywanego w Bibliotece Jagiellońskiej (drugi egzemplarz znajduje się w dziale rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu). Obok problematyki finansowej w coraz większym stopniu interesował się kwestiami filozoficznymi. Główna praca z tej tematyki Filozofia śmierci nie doczekała się druku. Zmarł w Krakowie 13 IV 1972, pochowany został na cmentarzu Salwatorskim. M. odznaczony był orderem Polonia Restituta, 2 i 3 kl., Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i greckim orderem Feniksa 1 kl.
M. ożeniony był (5 XI 1917) z Marią Eyssymont, 1. v. Zajączkowską. Miał z nią syna Mariana, profesora zoologii, oraz córkę Janinę. Miał też dwie pasierbice (Wandę Krasuską oraz Zofię, 1. v. Jabłońską, a 2. v. Nowakową).

Bibliogr. prac M-ego (niekompletna) w B. WSE w Kr.; Enc. Nauk Polit. (artykuł J. Swidrowskiego); Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit.; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Album ekonomistów polskich, „Ruch Prawn. Ekon. i Socjol.” 1930 półr. 2. (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, W. 1935; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Garlicki A., Geneza Legionów, W. 1964; tenże, Przedmowa do „Wspomnień” F. M-ego, W. 1972 s. 5–14 (fot.); Holzer J., Molenda J., Polska w I wojnie światowej, Wyd. 3., W. 1973; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Krzyżanowski A., Polityka i gospodarstwo, Kr. 1931; Landau Z., Plan stabilizacyjny 1927–30, W. 1963; tenże, Polskie zagraniczne pożyczki państwowe 1918–26; W. 1960; Madajczyk Cz., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, W. 1970 I; Nasza walka o szkołę polską 1907–1917, W. 1934 II (Hulewicz J., Udział Galicji w walce o szkołę polską 1899–1914); Pamiętnik trzydziestolecia Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie 1906–1936, W. 1938 s. 257–9, 310, 311; Przybylski H., Front Morges w okresie II Rzeczypospolitej, W. 1972; Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 r., W. 1966; Skalniak F., Bank Emisyjny w Polsce 1939–1945, W. 1966; Srokowski K., NKN, Kr. 1923; Taylor E., Inflacja polska, P. 1926; Tomaszewski J., Stabilizacja waluty w Polsce, W. 1961; Zieliński J., Od Ligi Narodowej do Ligi Narodów, „Tyg. Powsz.” 1972 nr 14 s. 4–5 (recenzja Wspomnień M-ego); – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; 25 lat „Zarzewia”, W. 1936; Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej, W. 1927; Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Karpiński Z., O Wielkopolsce, złocie i dalekich podróżach, W. 1971; Landau L., Kronika lat wojny i okupacji, W. 1962 I; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Sprawozdania Banku Polskiego za l. 1924–29; Sprawozdania PIR za l. 1936–39; [Szembek J.], Diariusz i teki… (1935–1945), Londyn 1965 II; Zarzewie 1909–1920. Wspomnienia i materiały, W. 1973 (fot.); – Bezzasadne zarzuty, „Przem. i Handel” 1924 s. 876; „Dzien. Pol.” 1972 nr 89, 90 (nekrolog); Jemioła skarbowa, „Kur. Pozn.” 1924 nr 142; Landau Z., F. Młynarski (1884–1972). Zarys życia i działalności na polu finansów, „Finanse” 1973 nr 11; Lechicki Cz., Recenzja ze „Wspomnień” F. Młynarskiego, „Studia Hist.” 1972 nr 4; „Roczn. PAU” 1939/1945 s. VIII–IX (bibliogr. prac); – AAN: Zespół akt szczątkowych – akta K. Świtalskiego (notatki z 29 IV, 26 VIII 1929 i z marca 1930); Arch. SGPS: Akta personalne F. M-ego; Arch. UJ: W. F. II 478, s. III teczka personalna; B. PAN w Kr.: Zbiory Józefa Zielińskiego nr 7793 (fot.); – Dokumenty udostępnione przez syna M-ego Mariana i jego informacje.
Zbigniew Landau