Sobański Feliks Hilary Michał Ludwik (1833–1913), ziemianin, działacz społeczny i charytatywny. Ur. 11 I w Ładyżynie w pobliżu Hajsyna na Podolu, był synem Ludwika (zob.) i Róży z Łubieńskich (zob. Sobańska Róża).

Szkołę średnią ukończył S. w Odessie. W r. 1852 był w Warszawie w okresie, gdy wybuchła epidemia cholery. Wraz z Michałem Ogińskim założył wówczas i utrzymywał szpitalik dla chorych, a także sam pielęgnował zarażonych. W l. pięćdziesiątych administrował rodzinnymi dobrami, m. in. Obodówką i Wasylówką na Podolu. Brał udział w komitecie działającym w sprawie uwłaszczenia włościan. Od r. 1857 administrował też ogromnymi dobrami Guzów (ponad 6 tys. ha) na Mazowszu, odziedziczonymi po rodzinie żony.

S. został wybrany na marszałka szlachty pow. bracławskiego. Gdy w październiku 1862 w Kamieńcu Podolskim obradowano w kole marszałków gub. podolskiej nad wysłaniem adresu szlachty podolskiej domagającego się przyłączenia Podola i Wołynia do Król. Pol., S. był przeciwny tej manifestacji. Został jednak przegłosowany, a adres wysłany do Petersburga. Rząd rosyjski zawiesił w urzędowaniu wszystkich marszałków. S. wraz z innymi został wywieziony do Petersburga i był więziony w Twierdzy Pietropawłowskiej pod zarzutem «dążenia do oderwania od Cesarstwa części jego prowincji». Dekretem rosyjskiego Senatu podobnie jak inni, został usunięty z urzędu marszałka i skazany na osiedlenie w głębi Rosji. Po pewnym czasie otrzymał pozwolenie na zamieszkanie w Odessie, a w końcu na powrót na Podole. W r. 1870 w czasie wojny francusko-pruskiej S. przebywał w Paryżu. W porozumieniu z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem wynajął własnym kosztem ambulans i wraz z lekarzami i pielęgniarzami francuskimi zbierał rannych z pól bitewnych.

S. był współzałożycielem, a następnie wiceprezesem (1872–81) i prezesem (1882–5) Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych. W l. 1875–80 był członkiem komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie, w l. 1879–80 pełnił obowiązki wiceprezesa, a od r. 1881 był członkiem honorowym. W r. 1878 współfinansował konkurs TZSP na projekt kościoła w Żyrardowie, wygrany przez Władysława Marconiego (S. ofiarował także plac pod budowę kościoła). W l. 1881–3 ufundował zasiłki i stypendia dla dwunastu artystów, przydzielane przez TZSP. Równocześnie S. był w r. 1875 współzałożycielem Muz. Przemysłu i Rolnictwa i wiceprezesem komitetu tego Muzeum w l. 1875–1913. Był też w l. 1879–81 prezesem Warszawskiego Tow. Muzycznego im. Stanisława Moniuszki. Łożył ogromne sumy na budowę i restaurację obiektów sakralnych: m.in. na kościół w Radziwiłłowie oraz kaplicę w Guzowie, odnowienie kościołów w Obodówce i Wiskitkach. Kościół św. Augustyna w Warszawie otrzymał od S-ego trzy marmurowe ołtarze, wykonane we Włoszech. Corocznie kilku lub kilkunastu wychowanków seminarium duchownego w Warszawie dostawało od S-ego stypendia na studia zagraniczne. W r. 1880 S. otrzymał od papieża Leona XIII dziedziczny tytuł hrabiowski.

Napoważniejszym czynem filantropijnym S-ego było wzniesienie w końcu l. siedemdziesiątych w Warszawie budynku na siedzibę przytułku dla paralityków przy ul. Nowowiejskiej 32 (nadano mu imię S-ego). Po rozbudowie tego gmachu w r. 1897 znalazły tam również miejsce – dom dla kobiet samotnych i schronisko dla sierot. S. założył także ochronkę katolicką «Nazaret» w Kijowie, szpitalik w Guzowie, w którym bezpłatnie leczyli się okoliczni włościanie i pracownicy dworscy. W początku XX w. wraz z synem Michałem otworzył w Obodówce średnią szkołę rolniczą, podległą Podolskiemu Stow. Rolniczemu, a w r. 1908 współfinansował założenie w Ursynowie (obecnie dzielnica Warszawy) seminarium nauczycielskiego. S. wspomagał też finansowo znaczną liczbę instytucji społecznych tak w kraju, jak i polonijnych w Paryżu, gdzie mieszkał przez ostatnie kilkanaście lat życia. Był m.in. członkiem Tow. Polskiego Literacko-Artystycznego, założonego w r. 1910 w Paryżu. Ostatnimi darowiznami S-ego było przekazanie 100 tys. rb dla Kasy emerytalnej pracowników rolnych w Król. Pol., a także 30 tys. rb na zakup ziemniaków dla ludności galicyjskiej, nękanej klęską głodu. S. zmarł 29 XI 1913 w Paryżu i pochowany został tamże w podziemiach kościoła św. Augustyna. Nie wiadomo, czy ciało zostało później, jak zamierzano, przewiezione do grobu rodzinnego w Obodówce.

W małżeństwie (ślub 30 IX 1857) z Emilią z Łubieńskich (ur. 11 VIII 1837) S. miał dwóch synów: Michała (15 VII 1858–1934) i Kazimierza (zob.), a także córkę Wiktorię (ur. 1861), żonę (17 VI 1879) Feliksa Plater-Zyberka, właściciela dóbr w Inflantach.

Portret konny S-ego (w wieku dziecięcym) przez Ignacego (?) Kochanowskiego (1836, olej, wł. Muz. Narod. w W.); Portret olej przez Kazimierza Pochwalskiego znajduje się w posiadaniu rodziny; Portret pędzla Karola Millera (1870, olej, wł. Muz. Okręgowe w Żyrardowie), reprod. w: Szustakiewicz I. M., Portrety Sobańskich w zbiorach Muzeum Okręgowego w Żyrardowie, „Żyrardowski Roczn. Muz.” R. 4: 1996; – Bibliogr. Warszawy za l. 1864–1903; Koperska T., Łukomska E., Bibliografia do dziejów Muzeum Przemysłu i Rolnictwa za l. 1875–1939, W. 1973; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1978 I; Borkowski, Genealogie; Drzewo genealogiczne 64-herbowe po mieczu i kądzieli Sobańskich, Łubieńskich, Jełowickich, Drohojowskich, W. 1912 s. 9–10, 47–8; Konarski S., Armorial de la noblesse Polonaise titrée, Paris 1958 s. 314; Kosiński A. A., Przewodnik heraldyczny, W. 1880–1 II 549, III 460–1; Pułaski, Kronika, II; Żychliński, XIX 292; – Borejsza J., Emigracja polska we Francji po powstaniu styczniowym, W. 1966; Gajewski M., Urządzenia komunalne Warszawy, W. 1979; Jaroszewski T. S., Baraniewski W., Pałace i dwory w okolicach Warszawy, W. 1992 s. 43; Rychlikowa I., Ziemiaństwo polskie 1789–1864, W. 1983; S.Z., Z karty zasłużonych. Feliks hr. Sobański, „Kron. Rodzinna” 1901 nr 20 s. 390–2 (fot.); Ś.p. Feliks hr. Sobański, Kalendarz J. Ungra 1914 s. VI; Zgon dobroczyńcy, „Biesiada Liter.” 1914 nr 1 s. 15–16 (fot.); – Bobrowski T., Pamiętniki, Lw. 1900 I–II; Lipkowski L., Moje wspomnienia, Kr. 1913 s. 99; Roczniki Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych za r. 1874 s. 98 (W.); toż za l. 1875–85; – „Bulletin Polonais Littéraire, Scientifique et Artistique” 1913 nr 305 s. 404; „Kur. Warsz.” 1897 nr 191 s. 4, 1913 nr 332 s. 5, 8, nr 333 s. 8, nr 334 s. 8; „Nadwiślanin” 1862 nr 108 s. 1; „Przegl. Lek.” 1876 nr 35 s. 393; „Świat” 1913 nr 49 s. 25 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1913 nr 49 s. 973 (fot.); „Warsz. Gaz. Policyjna” 1876 nr 118, 120; – B. Jag.: rkp. 6479 IV, 7655 II, 7812 IV; B. Narod.: rkp. 8390, 8792/VII, 9806/X, 10059; B. Ossol.: rkp. 13809/III, 14100/II, 15068/II, 15119/II, 15121/II, 15180/II, 15298/II, 15320/II.

Stanisław Konarski