Stamm (Sztam) Feliks, przydomek Papa (1901–1976), podoficer zawodowy Wojska Polskiego, trener, twórca polskiej szkoły boksu, działacz Polskiego Związku Bokserskiego. Ur. 14 XII w Kościanie, jako trzynaste dziecko Augustyna, murarza, pracownika cukrowni, i Antoniny z Żaków.
W r. 1916 ukończył S. katolicką szkołę ludową w Kościanie, a w r. 1919 – dwie klasy Szkoły Handlowej Teofila Preissa w Poznaniu. W tym okresie grał w drużynie piłki nożnej klubu sportowego «Naprzód» w Kościanie. Krótko pracował jako księgowy. Walczył w powstaniu wielkopolskim. Dn. 5 IX t.r. wstąpił jako ochotnik do WP (2. p. ułanów). Dn. 8 XI został skierowany do Centralnej Szkoły Podoficerskiej Jazdy w Przemyślu na półroczny kurs instruktorski. Po jego ukończeniu w r. 1920 otrzymał stopień starszego ułana i przydział do 16. p. ułanów. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej, m.in. w walkach pod Baranowiczami. Przeniesiony wkrótce do Grudziądza jako podoficer zawodowy w 7. p. strzelców konnych (od 20 VI 1921), był instruktorem jazdy konnej w Centralnej Szkole Kawalerii. Tam pierwszy raz zobaczył sportową walkę bokserską w wykonaniu amerykańskich instruktorów Young Men’s Christian Association. W r. 1923, po krótkim pobycie w Inowrocławiu, przeniesiono go do Poznania i skierowano na kurs w Centralnej Szkole Wojskowej Gimnastyki i Sportów (CSWGiS). Zainteresował się wówczas siatkówką, gimnastyką, lekkoatletyką, a w szczególności boksem. Pierwszymi jego nauczycielami boksu byli kpt. Leon Berski i kpt. Jan Baran-Bilewski, który w czasie swego pobytu we Francji i Anglii poznał angielską, klasyczną szkołę boksu, opartą na precyzyjnych ciosach prostych i wysokiej gardzie. W r. 1923 został S. członkiem klubu «Penthatlon» przy CSWGiS i do r. 1925 jako zawodnik kategorii piórkowej i lekkiej, stoczył kilkanaście oficjalnych walk bokserskich, z których jedną przegrał (z Zygfrydem Wende), jedną zremisował (z Janem Gotowałą), a pozostałe wygrał. Ponadto stoczył jeszcze ok. 30 walk pokazowych.
Po ukończeniu kursu S. pozostał w CSWGiS (17 XI 1923) jako instruktor boksu i walki wręcz w stopniu sierżanta, jednocześnie doskonalił swoje kwalifikacje, korzystając m.in. z pomocy Jana Ertmańskiego. Pod koniec 1926 Stanisław Derda, kierownik sekcji bokserskiej Klubu Sportowego «Warta» w Poznaniu, zaproponował S-owi objęcie treningów z zawodnikami tej sekcji. Pod kierunkiem S-a «Warta» zdobyła czterokrotnie drużynowe mistrzostwo Polski (w l. 1927, 1928, 1930, 1932; w l. 1929 i 1931 mistrzostwa nie odbyły się), a dwaj jej zawodnicy: Mieczysław Forlański (kategoria musza) i Witold Majchycki (kategoria półśrednia) w r. 1930 w Budapeszcie zostali pierwszymi polskimi medalistami (medale srebrne) mistrzostw Europy w boksie. Okres ten opisał S. we wspomnieniu pt. Początki mojej pracy trenerskiej w boksie („25 lat „Warty” 1912–1937”, P. 1937). W l. 1928–34 na zlecenie Polskiego Związku Bokserskiego (PZB) sprawował funkcję drugiego trenera reprezentacji narodowej. Wspomagał O. Nispela (Niemca), podczas przygotowywania jej w r. 1928 do pierwszego międzypaństwowego meczu, w którym Polacy pokonali 10:6 drużynę Austrii. W tym czasie (1 VII 1928) awansował w WP na starszego wachmistrza.
W r. 1929, po połączeniu CSWGiS z Państw. Inst. Wychowania Fizycznego w Warszawie i utworzeniu Centralnego Inst. Wychowania Fizycznego (CIWF, od r. 1938 – Akad. Wychowania Fizycznego, AWF), został S. przeniesiony służbowo do nowej uczelni, gdzie był instruktorem boksu. Nadal pozostawał na stanowisku drugiego trenera reprezentacji w PZB, współpracując od t.r. z B. Garzeną (Włochem). Przez krótki czas trenował też bokserów «Legii» (1933/4). W r. 1934, przed mistrzostwami Europy w boksie, zamierzał zorganizować zgrupowanie treningowe reprezentacji, lecz PZB nie wyraził zgody i S. zrezygnował z funkcji trenera. Powrócił jednak już w r.n., by wraz z nowym pierwszym trenerem B. Smithem z USA przygotowywać polskich bokserów do występu na igrzyskach XI Olimpiady w Berlinie w r. 1936. Po tych nieudanych dla polskiej reprezentacji igrzyskach, PZB zrezygnował z trenerów zagranicznych, powierzając funkcję pierwszego trenera S-owi. Pod jego kierunkiem polscy bokserzy w r. 1937 (Mediolan) zdobyli dwa tytuły mistrzów Europy (Aleksander Polus w kategorii piórkowej i Henryk Chmielewski w kategorii średniej) oraz dwa tytuły wicemistrzowskie, co dało im pierwsze miejsce w klasyfikacji drużynowej i Puchar Narodów. W r.n. został S. wysłany przez PZB na trzymiesięczny staż do USA, gdzie zapoznał się z metodami treningowymi najlepszych zawodowych bokserów amerykańskich. W r. 1939 w Dublinie mistrzostwo Europy w kategorii półśredniej zdobył kolejny wychowanek S-a, Antoni Kolczyński, a trzej inni tytuły wicemistrzowskie, co znowu dało Polakom pierwsze miejsce w klasyfikacji drużynowej. W okresie okupacji niemieckiej S. był pomocnikiem ogrodnika na terenie AWF w Warszawie. Jako kierownik sportowy i sędzia punktowy uczestniczył w zawodach bokserskich rozgrywanych za zezwoleniem Urzędu Propagandy Rzeszy w Teatrze Rozmaitości (3 IX 1943) i Teatrze «Melodia» (11 V 1944).
Po zakończeniu drugiej wojny światowej S. przeniósł się w r. 1945 do Poznania, gdzie podjął pracę jako referent sportu w Milicji Obywatelskiej i znów zaczął trenować pięściarzy w poznańskiej «Warcie». Pod koniec t.r. objął funkcję trenera reprezentacji Polski. W r. 1946 przeniósł się wraz z rodziną do Bydgoszczy. Od r. 1948 pracował wyłącznie z kadrą narodową polskich pięściarzy, z wyjątkiem kilku miesięcy w r. 1951, gdy trenował bokserów «Legii». Od r. 1956 na stałe zamieszkał w Warszawie. W okresie tym używał nazwiska Sztam. Na początku l. pięćdziesiątych z inicjatywy S-a powstał w Cetniewie ośrodek przygotowań dla reprezentantów Polski w boksie i tam pod jego kierunkiem prowadzili oni treningi przed najważniejszymi swymi występami. Największym sukcesem S-a jako trenera było zdobycie przez jego wychowanków w mistrzostwach Europy w r. 1953 w Warszawie pięciu tytułów mistrzowskich (Henryk Kukier w kategorii muszej, Zenon Stefaniuk w kategorii koguciej, Józef Kruża w kategorii piórkowej, Leszek Drogosz w kategorii lekkopółśredniej, Zygmunt Chychła w kategorii półśredniej), dwóch wicemistrzowskich oraz dwóch medali brązowych. Wówczas zagraniczni fachowcy zaczęli mówić o «polskiej szkole boksu». S. zindywidualizował szkolenie i formy walki, ucząc tych elementów technicznych, które danemu zawodnikowi najlepiej odpowiadały i takich form walki, do których miał on predyspozycje. Posiadał dar trafnej obserwacji i szybko zauważał u zawodnika jego największe walory i wady. Sam świetnie demonstrował różne sposoby walk, zarówno najbardziej podstawowe, jak i skomplikowane, trudne do wykonania. Starał się jednocześnie wychowywać i dawać wzorce postępowania w różnych sytuacjach życiowych, stąd przydomek Papa nadany mu przez jego wychowanków. Przemyślenia teoretyczne na temat boksu odnaleźć można w artykułach S-a, publikowanych na łamach „Ringu Wolnego” (od r. 1958 „Boks”), „Trybuny Ludu”, „Walki Młodych”, w przedmowie do polskiego tłumaczenia książki K. W. Gradopołowa „Boks” (W. 1954) oraz w Pamiętniku Sztama, opracowanym przez Kazimierza Gryżewskiego (W. 1954–51–II, wyd. 2, W. 1955, wyd. 3, W. 1965, wyd. 4, W. 1973). S. wystąpił również w szkoleniowej etiudzie filmowej Jerzego Skolimowskiego pt. „Boks” (1962). S. czternaście razy przygotowywał reprezentantów Polski do mistrzostw Europy i tyleż razy występował w roli sekundanta. Trenowani przez niego zawodnicy, w mistrzostwach Europy w l. 1937–71 zdobyli łącznie 68 medali, w tym 27 złotych, 20 srebrnych i 21 brązowych. W igrzyskach olimpijskich w roli trenera i sekundanta polskich bokserów S. wystąpił siedem razy (Berlin 1936, Londyn 1948, Helsinki 1952, Melbourne 1956, Rzym 1960, Tokio 1964 i Meksyk 1968), a jego podopieczni zdobyli na nich łącznie 24 medale, w tym 6 złotych, 7 srebrnych i 11 brązowych. Najlepszy ich występ miał miejsce w Tokio, kiedy to zdobyli 3 medale złote (Józef Grudzień w kategorii lekkiej, Marian Kasprzyk w kategorii półśredniej, Jerzy Kulej w kategorii lekkopółśredniej), 1 srebrny i 3 brązowe. Oprócz wymienionych wyżej wychowankami S-a byli: Aleksy Antkiewicz, Zbigniew Pietrzykowski, Kazimierz Paździor, Jerzy Adamski, Tadeusz Walasek, Hubert Skrzypczak, Ryszard Petek, Ryszard Tomczyk, Jan Szczepański. S. był trenerem polskiej reprezentacji do r. 1968. Po przejściu na emeryturę pełnił jeszcze w l. 1969 i 1971 rolę konsultanta podczas przygotowań polskich bokserów do mistrzostw Europy.
S. był honorowym obywatelem Poznania. Dn. 26 XI 1974 w Radomiu z inicjatywy wychowanków S-a odbył się zjazd jego dawnych współpracowników oraz medalistów igrzysk olimpijskich i mistrzostw Europy, w którym uczestniczyło ok. 70 osób. W darze od nich otrzymał wówczas statuetkę «Warszawskiej Nike». Zmarł 2 IV 1976 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I i II kl., Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej, Medalami X i XXX-lecia PRL.
Od r. 1977 corocznie (z wyjątkiem l. 1980, 1984, 1988, 1991–3, 1996 i 2000) organizowany jest w Warszawie «Turniej Bokserski im. Feliksa Stamma». W r. 1986 Szkoła Podstawowa nr 6 w Kościanie otrzymała imię S-a.
S. był żonaty od r. 1929 z Ireną Pawlik (ur. 1910), z którą miał synów: Zdzisława (ur. 1930), marynarza w flocie handlowej, Ryszarda (ur. 1933), absolwenta AWF w Warszawie, Adama (1934–1997), mechanika, oraz córkę Renatę (ur. 1940), pracownicę w Min. Komunikacji.
Bibliografia wychowania fizycznego ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb nauczyciela i szkoły za rok 1953, P. 1956 s. 91; Bibliografia zawartości czasopism za l. 1951–1976, W. 1951–76; – Iskier przewodnik sportowy, W. 1976; Mała encyklopedia sportu, W. 1987 II; Osmólski P., Leksykon boksu, W. 1989 s. 231; PWN Leksykon. Sport, Red. D. Matyja, W. 2000 s. 233; Słownik biograficzny pracowników CIWF i AWF, Red. K. Hądzelek i A. Mazur, W. 2000 I (W. Nowak, fot.); – Cmentarz Komunalny Powązki, dawny wojskowy w Warszawie, W. 1989 (błędnie podano miejsce ur. S-a); Kronika Sportu, W. 1993; – Akademia Wychowania Fizycznego w l. 1929–1959. Księga pamiątkowa, W. 1960 s. 388; Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Kr. 1982; Centralna Szkoła Wojskowa Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921–1929, Oprac. A. Pawełek, P. 1929 s. 18, 21, 31, 48, 52, 73–4, 76, 95 (fot.); Cieślak J., Molenda A., Tadeusz Pietrzykowski „Teddy” 1917–1991, Kat. 1995 s. 14, 18, 20–2; Cyganow P., Ojciec polskiego boksu, „Dzien. Łódz.” 1996 nr 293; 25 lat „Warty” 1912–1937. Jubileuszowa księga pamiątkowa, P. 1937 s. 170 (fot.); Dworecki Z., Poznań i poznaniacy w latach II Rzeczpospolitej 1918–1939, P. 1994 (fot.); Dzieje Kościana, Red. K. Zimniewicz, Kościan 2000 II; Fąfara A., Prymus ze szkoły „papy” Stamma, „Życie Warszawy” 1996 nr 131; Gaj J., Hądzelek K., Dzieje kultury fizycznej w Polsce, P. 1997; Garczarczyk S., 50 lat pięściarstwa wielkopolskiego (1924–1974), P. 1975 s. 50–1 (fot.); Gołębiewski W., Zwycięski marsz przez ringi Europy, W. 1955 s. 6–8, 11–12, 17, 19, 21, 31 (fot.); Gorczyca W., 60 lat polskiego boksu. Polski Związek Bokserski 1923–1983, [b.m.w.] 1983 s. 3, 7, 10, 12, 16, 23, 26, 43–6 (fot.); Gryżewski K., Człowiek nie rozstający się z walizą, „Polska” 1954 nr 4; Jakubowski A., Papa w kościańskich wspomnieniach, „ABC” 2000 nr 19 (fot.); Karwat J., Centralna Szkoła Wojskowa Gimnastyki i Sportów w Poznaniu. 1921–1929, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 38: 1993 nr 2 s. 35 (fot. zbiorowa), s. 44–5, 47; Karwiński T., Srebrne gody pana Feliksa, „Sportowiec” 1954 nr 41 (fot.); Legia 1916–1966. Historia, wspomnienia, fakty, W. 1966 s. 160, 291, 297, 299, 313 (fot.); Majewski R., Papa Stamm z Kościana, „Panorama Leszczyńska” 1980 nr 14 (fot.); Mrzygłód J., Polski sport przedstawia się, W. 1980 s. 167–8 (fot.); Nowak W., Stamm Feliks (1901–1976), „Wych. Fizyczne i Sport” 1977 nr 1 s. 121–3; Olszański T., Została legenda. Rzecz o Feliksie Stammie, P. 1989; Olszewski L., Boks, w: Księga sportu polskiego 1944–1974, W. 1975 s. 125, 127, 129, 138, 140 (fot.); tenże, Boks z Syrenką w herbie, W. 1986 s. 18, 25, 60 (fot.); Pindera J., Fotografował wzrokiem, „Rzeczpospolita” 2001 nr 78 (fot.); tenże, Tajemnica legendy, „Walka Młodych” 1987 nr 3 (fot.); Sieniawski S., „Papa”, czyli Feliks Stamm, „Życie Warszawy” 1968/9 nr 313/14 (fot.); Szarota T., Okupowanej Warszawy dzień powszedni, W. 1978; Wojdyga J., Siedem olimpiad Feliksa Stamma, „Boks” 1972 nr 8 (fot.); tenże, Zasłużeni dla polskiego pięściarstwa, „Boks” 1958 nr 6 (fot.); Zielonka J., Nasz Feliks Stamm, „Panorama Leszczyńska” 1987 nr 1; Zmarzlik J., Ojciec olimpijskich zwycięstw, „Polska” 1968 nr 8 (fot.); – Centralny Instytut Wychowania Fizycznego. Sprawozdanie za r. 1932/3, W. 1933 s. 4; toż za r. szk. 1935/6, W. 1936 s. 7; toż za r. szk. 1936/7, W. 1937 s. 9; Sprawozdanie z działalności Centralnej Szkoły Wojskowej Gimnastyki i Sportów w r. szk. 1926/7, P. 1927 s. 6–7 (fot. zbiorowa); – Chychła Z., Między linami ringu, Oprac. Z. Rogowski, W. 1956 s. 16, 18–19, 20–3, 26–7, 36–9, 44, 47, 52, 54, 60–1, 65–7, 71–3, 77; Jerzy Kulej – dwie strony medalu, Oprac. P. Szarama, W. 1996 s. 19–20, 22–7, 28, 36–8, 41–2, 44, 46–8, 51–6, 59–60, 63–4, 66–7, 71–6, 81–4, 99–100, 102–3, 105–6, 108–9, 110, 114, 117, 131, 138, 154, 155–6, 177 (fot.); Paździor K., A Stamm był taki jaki był, „Boks” 2001 nr 4 (fot.); – „Bokser” R. 9: 1998 nr 9 (fot.); „Głos Wpol.” 1986 nr 283; „Życie Warszawy” 1996 nr 294; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1976: „Boks” nr 5 (L. Olszewski), „Dzien. Pol.” nr 77, 80, „Stolica” nr 11, 17, „Trybuna Ludu” nr 84, „Trybuna Robota.” nr z 16 V (J. Zmarzlik), „Tyg. Powsz.” nr 23, „Życie Warszawy” nr 81 (S. Sieniarski, fot.), nr 82–84, 89; – CAW: Akta odznaczeniowe (odrzucony wniosek o Brązowy Krzyż Zasługi nr 143 z 12 VI 1935), Akta 16. p. ułanów, sygn. I. 321. 16. 1; – Informacje syna S-a, Ryszarda z Bydgoszczy, oraz mater. i fot. w jego posiadaniu; Uzupełnienia Zygmunta Kozaka z W.
Zbigniew Porada