Szlachtowski Feliks (1820–1896), adwokat, profesor tytularny prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, prezydent Krakowa.
Ur. 20 XI we Lwowie, był synem Stefana, urzędnika sądu wojskowego, sędziego sądu szlacheckiego, następnie wiceprezesa Dyrekcji Skarbu we Lwowie, i Magdaleny (Joanny) z Białostockich; miał braci Stanisława i Jana (zob., tu informacje o bracie Stanisławie).
W l. 1832–4 uczył się S. w gimnazjum (liceum) akademickim we Lwowie. Po zdaniu matury w r. 1836 odbył na Uniw. Lwow. wstępne studia filozoficzne (do r. 1838), a następnie ukończył tam prawo, uzyskując w r. 1842 absolutorium. Dn. 22 IX t.r. podjął praktykę w lwowskim sądzie karnym. Od 3 VII 1843 pracował w sądzie szlacheckim we Lwowie jako akcesista, a od 1 VII 1845 auskultant. Równocześnie na Uniw. Lwow. po przedstawieniu tezy doktorskiej i złożeniu egzaminów ścisłych został 11 VI 1845 promowany na doktora obojga praw. W r. 1847 bezskuteczne starał się tam o habilitację (veniam legendi) w celu objęcia wakującej Katedry Polityki Racjonalnej i Umiejętności Politycznych. W r. 1848 został powołany na członka komisji ds. reorganizacji austriackiego sądownictwa; zwiedził wówczas Belgię oraz kraje niemieckie, był m.in. w Dreźnie, Frankfurcie nad Menem i Nadrenii. Sprawozdanie z wizyty opublikował wraz z Robertem Hefernem, Jakubem Krzysztofowiczem i Tomaszem Rajskim pt. Rechenschafts-Bericht der vom österr. Justizministerium nach den deutschen Rheinländern und Belgien aus Gallium abgesandten Commission (Lemberg 1849, w jęz. polskim Lw. 1851). Pracował nad komentarzami do ustawy o postępowaniu karnym z 17 I 1850; po opublikowaniu trzech zeszytów pt. Erläuterung der österreichischen Strafprozess-Ordnung vom 17 Jänner 1850 (Lemberg 1851) zaniechał ich kontynuacji, bowiem ustawa została uchylona. Dn. 17 VIII 1853 podjął pracę jako protokolant rady sądu miejsko-szlacheckiego w Czerniowcach, po czym 27 IX 1855 został mianowany radcą sądu obwodowego w Złoczowie. Następnie wrócił do Lwowa, gdzie od 6 III 1856 do 14 II 1861 pełnił funkcję adiunkta Prokuratorii Skarbu.
W r. 1861 przeniósł się S. do Krakowa i 4 III t.r. rozpoczął praktykę jako adwokat krajowy. Równocześnie był członkiem, a w l. 1866–7 i 1881–7 prezydentem krakowskiej Izby Adwokackiej. Na podstawie napisanej w r. 1860 pracy Die Reform der Gerichts-Ordnung otrzymał 13 VI 1862 na UJ veniam legendi z zakresu austriackiego postępowania cywilno-sądowego i jako docent prywatny wykładał od jesieni t.r. w języku polskim prawo cywilne. W r. 1863 ogłosił artykuły O naszej polityce sądowej co do dowodów przez świadków w sprawach karnych („Czasopismo Poświęcone Prawu i Umiejętnościom Polit.” R. 1 z. 2) oraz Uwagi nad postępowaniem cywilnym w Austrii (tamże z. 4, 6, 7). T.r. został komisarzem państw. egzaminacyjnym oddziału sądowego. Od r. 1864 był członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego. W pierwszych wyborach do Rady Miejskiej w Krakowie 1 VIII 1866 zdobył mandat; odtąd działał w miejskich komisjach: administracyjnej (akcyzowej), plantacyjnej, wodociągowej, rozwoju przemysłu, gazowej, uporządkowania miasta oraz programowej ds. przyjęcia cesarza Franciszka Józefa I. Podczas kolejnych kampanii wyborczych w l. 1867–83 był członkiem Komitetu Centralnego Przedwyborczego dla Galicji Zachodniej i W. Ks. Krakowskiego z siedzibą w Krakowie. W l. 1866–7 rozważany był jako kandydat na Katedrę Postępowania Sądowego Uniw. Lwow., ale do nominacji nie doszło. Dn. 12 IX 1867 otrzymał tytuł profesora UJ (bez katedry). Opublikował pracę Uwagi nad ustawą o upadłościach z dnia 25 grudnia 1868 („Czasopismo Poświęcone Prawu i Umiejętnościom Polit.” R. 7: 1869 z. 5), jednak coraz bardziej pochłaniała go działalność samorządowa. W czasie ponownego pogrzebu Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu 8 VII 1869 był jednym z niosących trumnę ze szczątkami króla. Dn. 11 X t.r. został przy prezydencie Krakowa Józefie Dietlu pierwszym wiceprezydentem i 1 X 1870 zrezygnował z wykładów na UJ; poświęcił się wówczas całkowicie pracy w samorządzie miejskim.
Wspólnie z Dietlem opracował S. Projekt uporządkowania miasta Krakowa w ogólnych zarysach… (Kr. 1871), który 5 I 1871 przedstawiono na posiedzeniu Rady Miejskiej. Razem z Adamem Bocheńskim, Leopoldem Jaroszem, Wiktorem Kopffem i Andrzejem Rydzowskim przygotował Projekt ustawy o księgach hipotecznych w Galicji i W. Ks. Krakowskim (Lw. 1871). Dn. 23 XII 1872 został wybrany na członka nadzwycz. AU. W r. 1873 interweniował wraz z Piotrem Moszyńskim w Min. Wyznań i Oświaty w Wiedniu, by uzyskać nominację Jana Matejki na dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. T.r. ustąpił z wiceprezydentury, kontynuował natomiast działalność samorządową w Radzie Miejskiej. Przewodniczył komisji, opracowującej t.r. projekt nowego statutu miejskiego (który jednak nie wszedł w życie). Dn. 30 VI 1874 kandydował bez powodzenia na prezydenta Krakowa (otrzymał tylko dwa głosy). Po wyborze na prezydenta Mikołaja Zyblikiewicza objął po nim 3 IX 1874 stanowisko syndyka miejskiego. Równocześnie, jako referent, opracował Sprawozdanie Komisji uporządkowania miasta o dotychczas postawionych budynkach, uczynionych wydatkach i pozostałych funduszach (Kr. 1878). W l. 1874–81 był członkiem rady nadzorczej Galicyjskiego Banku dla Handlu i Przemysłu oraz wchodził w skład Tow. Kredytowego Ziemskiego i Tow. Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego. Od r. 1879 pełnił funkcję wiceprezesa krakowskiej Kasy Oszczędności. Należał do komitetu organizującego Muz. Narodowe w Krakowie i przyczynił się do ustanowienia corocznych składek radnych na zakup dzieł sztuki. T.r. wszedł do komitetu ds. postawienia w Krakowie pomnika Adama Mickiewicza. Był członkiem zarządu zdrojów szczawnickich i opublikował Sprawozdanie Komitetu Administracyjnego dla Zakładu Zdrojowego w Szczawnicy o zarządzie tegoż Zakładu (Kr. 1882). W r. 1883 z grupą krakowskich adwokatów założył Klub Adwokacki, którego zadaniem było wystawianie kandydatów do wyborów samorządowych oraz składanie wniosków do Wydz. Krajowego w sprawach statutowych; Klub istniał kilka lat, a przewodniczył mu S.
Po dymisji kolejnego prezydenta Krakowa, Ferdynanda Weigla, S. został 17 XI 1884 wybrany na to stanowisko, wg niektórych jako kandydat «stańczyków», a przez innych określany «człowiekiem-zero». Jako prezydent dokończył wiele inwestycji i pomysłów swych poprzedników; nie obawiając się zaciągania pożyczek, realizował własne zamierzenia na polu gospodarki komunalnej, komunikacji, służby zdrowia i kultury. Dn. 1 III 1886 miasto przejęło we własny zarząd gazownię miejską. W r. 1887 przeprowadzono regulację rzeki Rudawy z Łobzowa do Zwierzyńca, wybudowano miejski zakład dezynfekcji i szkołę powszechną przy ul. Dajwór, a także założono sieć alarmów pożarowych. S. przyczynił się do zorganizowania w Krakowie t.r. Wystawy Krajowej Przemysłowo-Rolniczej. Rozbudował w r. 1888 istniejącą linię tramwajową od Dworca Kolejowego do Mostu Podgórskiego oraz zainicjował budowę drugiej linii prowadzącej z Rynku przez ul. Karmelicką do Parku Krakowskiego (otwarta 1 VIII 1896). W okresie jego prezydentury nastąpił rozwój sieci telefonicznej. Od 22 XII 1885 do 31 VIII 1893 działał w Komitecie ds. artystycznego nadzoru teatru krakowskiego, którego sprawozdania były podstawą przyznawania subwencji przez Wydz. Krajowy. W tym okresie, po ogłoszeniu 1 VIII 1888 konkursu na projekt, położono 2 VI 1891 kamień węgielny pod budowę gmachu Teatru Miejskiego (otwarty 21 X 1893). S. wspierał założenie w r. 1889 przez Henryka Jordana na terenach po Wystawie Krajowej na Błoniach pierwszego w Europie parku z placem zabaw dla dzieci i młodzieży; 1 VII 1891 park ten został objęty zarządem gminy. Wspomagał również S. rozwój instytucji dobroczynnych, m.in. Zakładu dla zaniedbanych moralnie dziewcząt w Łagiewnikach fundacji Aleksandra Lubomirskiego oraz Zakładu dla nieuleczalnie chorych fundacji Anny i Ludwika Helclów na Kleparzu. Przyczynił się do otwarcia ogrzewalni miejskich dla bezdomnych: męskiej przy ul. Piekarskiej 21 i żeńskiej przy ul. Skawińskiej 12 na Kazimierzu. Jako prezydent pełnił wiele funkcji honorowych, m.in. w l. 1885–92 był prezesem krakowskiej Kasy Oszczędności, a w r. 1887 objął prezesurę krakowskiego Tow. Muzycznego. Dn. 14 IV 1887 przemawiał na otwarciu Collegium Novum, nowego gmachu uniwersyteckiego, a 18 IV t.r. wygłosił mowę w czasie pogrzebu Józefa Ignacego Kraszewskiego w Krypcie Zasłużonych kościoła Paulinów na Skałce. W dn. 28–30 VI podejmował arcyks. Rudolfa z małżonką. Patronował Komitetowi Wykonawczemu Uroczystości Złożenia Zwłok Adama Mickiewicza w katedrze na Wawelu i 4 VII 1890 uczestniczył w tej uroczystości.
Dn. 3 XII 1890 został S. ponownie wybrany na prezydenta Krakowa. Przedstawił plan rozbudowy miasta, na który gmina zaciągnęła pożyczkę w wysokości 1,5 mln złr. Z powodu narastającej krytyki jego polityki finansowej nie zdołał zrealizować planu i w poł. drugiej kadencji (10 V 1893) zrezygnował ze stanowiska. Dn. 26 XI 1893 cesarz Franciszek Józef I nadał mu tytuł szlachecki oraz Order Żelaznej Korony III kl. Od Rady Miasta S. otrzymał 1 II 1894 honorowe obywatelstwo Krakowa. Jako energiczny administrator, umiejący podejmować ryzyko, dobrze zapisał się w pamięci miasta. Zmarł 11 III 1896 w Wojsławiu pod Rzochowem (obecnie dzielnica Mielca), w majątku swego zięcia, Stefana Sękowskiego (zob.), został pochowany 14 III w Rzochowie, ale na prośbę Rady Miasta ciało przewieziono 12 V do Krakowa i złożono na cmentarzu Rakowickim (kw. S.).
W zawartym ok. r. 1850 małżeństwie z Heleną Karoliną z Jankowskich (1837–1898) miał S. synów Feliksa, ożenionego w r. 1899 z Ludwiką z Lityńskich, i Stanisława Adama (1856–1927), żonatego od ok. r. 1880 z Marią z Dzwonkowskich, oraz córkę Karolinę Magdalenę (1866–1926), zamężną od 29 IV 1886 za Stefanem Sękowskim.
W r. 1928 jedna z ulic w dzielnicy Bronowice w Krakowie otrzymała imię S-ego.
Reprod. portretu, w: Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010), Kr. 2010; – Enc. Krakowa; Estreicher w. XIX, IV; Grodziska-Ożóg, Rakowice; Kronika Krakowa, W. 1996; PSB (Hefern Robert, Moszyński Piotr, Muczkowski Stefan, Rydzowski Andrzej, Sękowski Stefan); Poczet członków Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1872–2000, Kr. 2006; Słown. adwokatów, I; Stanisławska-Adamczewska T., Adamczewski J., Kraków, ulica imienia…, Kr. 2000; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; – Bar A., Dzieje teatrów krakowskich, Kr. 1932; Bąk J., Semper in altum. Z dziejów Szkół Nowodworskich, Kr. 1976; Białkiewicz Z. J., Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Roczn. Krak.” T. 49: 1993 s. 86; Bieniarzówna J., Małecki J. M., Dzieje Krakowa, Kr. 1985 III; Buszko J., Uroczystości kazimierzowskie na Wawelu w roku 1869, Kr. 1970 s. 81; Chmiel A., Ustrój miasta Krakowa w XIX wieku (w zarysie). Działalność prezydentów miasta 1866–1924, Kr. 1931 s. 66–72; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866, Wr.–Kr. 1958; Dybiec J., Krakowskie uroczystości otwarcia w r. 1887 Collegium Novum i ich ogólnopolskie echa, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 44: 1990 s. 23–38; Estreicher K., Flach J., Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krakowie 1893–1911, W. 1992; Filiński B., Park Dr Henryka Jordana. Kilka uwag o wychowaniu, Kr. 1891; Finkel–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow., cz. 1–2; Got J., Estreicher i teatr, w: Księga pamiątkowa ku czci Karola Estreichera (1827–1908). Studia i rozprawy, Kr. 1964 s. 400; Górzyński S., Nobilitacje w Galicji w latach 1771–1918, W. 1999; Historia adwokatury polskiej, Red. A. Kisza i in., W. 1995; Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Hołuj D., Rola samorządu terytorialnego w kształtowaniu procesu rozwoju Miasta Krakowa w okresie autonomii (1866–1918), „Folia Oeconomica Bocheniensia” R. 5: 2006 nr 5 s. 50, 53–4; Homola I., Kraków za prezydentury Mikołaja Zyblikiewicza (1874–1881), Kr. 1976; Homola-Skąpska I., Józef Dietl i jego Kraków, Kr. 1993; Kotliński T. J., Historia krakowskiej Izby Adwokackiej, Kr. 2011 s. 13, 98; Kraków Mickiewiczowi, Red. D. Rederowa, Kr. 1956; Michalewska K., Habilitacje w Uniwersytecie Jagiellońskim 1848–1918, „Zesz. Nauk. UJ” T. 71: 1963, Prace Hist. z. 12 s. 85, 97; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915, Kr. 1997 V cz. 1 z. 1–2; Patkaniowski M., Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego od reformy kołłątajowskiej do końca XIX stulecia, Kr. 1964 s. 273, 295–7, 318–19, 386 (fot.); Redzik A., Kotliński T., Historia adwokatury, W. 2002; Samek J., Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 2002; Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie 1893–2003, Oprac. D. Poskuta-Włodek, Kr. 2003; Wroczyński R., Henryk Jordan propagator gier i zabaw ruchowych, W. 1975; Zdrada J., Galicyjskie wybory sejmowe i parlamentarne w latach 1861–1889, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 19: 1973; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Oprac. A. Galos, Wr.–Kr. 1957; Dziennik rozporządzeń dla […] Krakowa za l. 1880, 1883–4, 1889, 1891, 1893–4, 1896 (wspomnienie pośmiertne); Juventus caesareo-regii Academici Gymnasii Leopoliensis e moribus et progressu in literis censa exeunte anno scholastico MDCCCXXXIII, Lw. [1833]; toż, anno scholastico MDCCCXXXIV, Lw. [1834]; Kraszewski J. I., Listy: do Adama i Joanny Miłaszewskich rodziny Langie Walerego Eljasza-Radzikowskiego, Oprac. W. Danek, Wr. 1966; Materiały do powstania Akademii Umiejętności w Krakowie w roku 1873, Oprac. D. Rederowa, K. Stachowska, Wr.–Kr. 1955; Mieroszewscy S. S., Wspomnienia lat ubiegłych, Oprac. M. i H. Baryczowie, Kr. 1964; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1837–93; – „Przegl. Polit., Społ. i Liter.” 1899 nr 15 (dot. syna, Feliksa); – Nekrologi z r. 1896: „Czas” nr 60, 61, 110 (opis pogrzebu), „Dzien. dla wszystkich” nr 66, „Gaz. Sąd. Warsz.” nr 1 s. 12, „Kur. Codz.” nr 78, „Tyg. Ilustr.” nr 12 s. 238, „Wiek” nr 62; – Arch. UJ: sygn. WP II 138 (teczka habilitacyjna), sygn. S II 619 (teczka osobowa), sygn. S II 804; S II 962c, S II 1027; B. Czart.: sygn. 6299 t. III; B. Jag.: sygn. 6164 IV; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 6546, 6624 t. 1 (fot.), sygn. 7391, 7898, 10425, 10558, 12424, 12429; Deržavnyj archiv L’vivskoї oblasti we Lw.: F. 26 (Uniw. Lwow.) op. 15 spr. 2 k. 49, spr. 489 k. 3, 9, 13, spr. 490 k. 14.
Przemysław Marcin Żukowski