Hauman Filip Wacław (zm. 1829), generał. Brat Antoniego, wychowanek Korpusu Kadetów, protegowany króla. W regimencie pieszym, późniejszym XII, został porucznikiem (1775), sztabskapitanem w regimencie pieszym Kaliksta Ponińskiego (11 X 1777), kapitanem z kompanią (25 V 1782), przy aukcji wojska podpułkownikiem (13 I 1790). Za wszystkie te rangi zapłacił, nobilitowany wraz z bratem Antonim, również oficerem, 21 II 1791 r. Spowinowacony z patrycjatem warszawskim, poślubił w r. 1779 szlachciankę Konstancję Błeszyńską; przebywał na Ukrainie, gdzie miał dom w Połonnem. W r. 1791 porzuciła Konstancja męża i troje dzieci dla generała Jana Malczewskiego. Rozwód nastąpił 22 III 1792 r.: w r. n. urodził się przyszły poeta Antoni Malczewski. W r. 1794 H. ożenił się powtórnie z Elżbietą Skalską. W kampanii ukraińskiej 1792 r. H. odznaczył się pod Zieleńcami i Boruszkowcami, za co otrzymał Krzyż Virtuti Militari. Wyróżnił się następnie pod Dubienką. Po ukończonej kampanii wrócił na Ukrainę, a po wcieleniu regimentu do wojska rosyjskiego odmówił służby, wrócił do Warszawy i 9 X 1793 r. otrzymał nominację na pułkownika regimentu X. szefostwa Działyńskiego. W czasie przygotowań powstania warszawskiego niezdecydowany, lawirował H. między królem, który żądał zobowiązania się do walki z pospólstwem przy boku Rosjan lub uchylenia się od dowództwa, a sprzysiężonymi, domagającymi się objęcia kierownictwa powstania. Kościuszko specjalnym biletem wezwał go do tego 24 III 1794 r. H. w końcu zaręczał wierność królowi i Igelströmowi. 17 V powstrzymywał wymarsz regimentu z koszar, gdy zaś w marszu do Zamku walka stała się nieunikniona, usunął się na bok pozostawiając inicjatywę sprzysiężonym, by po zniszczeniu oddziału Gagarina, zamykającego drogę pod kościołem Św. Krzyża, znów objąć dowództwo i regiment odprowadzić do rozporządzenia króla. Kościuszko, mimo to, na pierwszą wiadomość o powstaniu warszawskim 25 IV awansował go na generała majora. Otrzymał wówczas H. od Kościuszki złotą obrączkę z napisem «Ojczyzna swemu obrońcy». Stołeczna Rada Wojenna postanowiła 26 IV wyprawić H-a (z 11 działami, 2000 ludzi) nad dolną Pilicę, z poleceniem zagarnięcia taboru i artylerii rosyjskiej, która uszła z Warszawy. Z Warszawy wymaszerował H. zapewne 28 IV, ale Rosjanie przeszli kordon pruski i 8 V napadli wraz z Prusakami oddział polski w Białej. 12 V H. otrzymał pod Nadarzynem wezwanie gen. Grochowskiego, by ruszyć na południe w celu wyzwolenia Kościuszki osaczonego pod Połańcem. 14 V Kościuszko ponowił zarządzenie działań koncentrycznych Grochowskiego zza Wisły i H-a w kierunku Opatowa, ale zanim H. ruszył, Grochowski wyzwolił Kościuszkę i 19 IV Naczelnik zwrócił H-a na Chełm, by zahamować marsz nowych sił rosyjskich z Wołynia. W Chełmie 29 V zastał H. dowódcę tworzonego tu korpusu, Zajączka, i 2 VI uczestniczył w zarządzonej przezeń akcji, która jednak zawiodła. W bitwie pod Chełmem 8 VI H. dowodził lewym skrzydłem. Po przegranej bitwie H. uczestniczył w rokoszu dowódców przeciw Zajączkowi: Kościuszko podtrzymał dowódcę Korpusu, a H-a upokorzył, pozostawiając go na podrzędnym stanowisku. W bitwie na przedpolu Warszawy H. dowodził centrum grupy Zajączka pod Gołkowem 9 i 10 VII i zyskał pochwałę Naczelnika, który w odwrocie kazał mu obsadzić Rakowiec. Tu H. uczestniczył w obronie stolicy. Wobec klęski Sierakowskiego skierowany 21 IX z posiłkami do Siedlec, otrzymał 27 IX rozkaz powrotu. 19 X został powołany do sądu nad Ponińskim, w Warszawie doczekał się szturmu Pragi. 6 XI za paszportem królewskim odjechał do Lwowa. Odtąd trudnił się gospodarką rolną na dzierżawach u Czartoryskich w Turowie i Rozwadowie. Niesłuszna jest wiadomość, jakoby brał udział w Legionach. W r. 1809 20 V Poniatowski powołał go na «inspektora generalnego siły zbrojnej po cyrkułach» wyzwalanej Galicji. Zapewne jednak niejasna sytuacja pierwszego zaboru austriackiego zahamowała jego prace. Synowie H-a służyli w wojsku Księstwa, a on sam pozostał na roli. W l. 1813–8 mieszkał w Żelechowskiem, dzierżawił też Jedlanki i Uścimów pod Parczewem. Zmarł 30 I 1829 r. w Uścimowie Lubelskim.
Enc. Wojsk., III 229; Uruski, V 113; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, rkp. 4, 1468; – Dembiński B., Stanisław August i ks. Józef, Lw. 1904; Dzwonkowski W., Polacy w armii Katarzyny II, „Bibl. Warsz.” 1913 t. 1 s. 21; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 30; Herbst S., Bitwa na przedpolu Warszawy, „Przegl. Hist.” T. 44: 1953 s. 370, 374; tenże, Między Bugiem a Wisłą, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 8: 1935; tenże, Obrona Warszawy 1794 (w druku); Korzon, Wewnętrzne dzieje; Kraszewski K., Gen. F. H. i rodzina A. Malczewskiego, „Bibl. Warsz.” 1887 t. 4; Kukiel M., Maciejowice, Kr. 1929 s. 13, 15; Mościcki, Gen. Jasiński; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 r., W. 1935; Skałkowski A., J. H. Dąbrowski, Kr. 1904; tenże, J. H. Dąbrowski przed wyprawą do Wielkopolski, P. 1925; Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu XVIII w., W. 1917; Tokarz W., Insurekcja warszawska 1794 r., Lw. 1934; tenże, Warszawa przed wybuchem powstania 17 IV 1794, Kr. 1911; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Kr. 1920 I; Zahorski A., Uzbrojenie i przemysł zbrojeniowy w powstaniu kościuszkowskim, W. 1957; – Akty powstania Kościuszki; Rozkazy Kościuszki do gen. Orłowskiego, P. 1925; Kiliński J., Pamiętniki, W. 1958; Kołaczkowski K., Wspomnienia, Kr. 1900 III; Niemcewicz J., Pamiętniki czasów moich, W. 1957; Opis kampanii pod Wyszkowskim, P. 1862 s. 16–22; Zajączek J., Pamiętniki albo historia rewolucji, P. 1862 s. 107, 127, 134–5.
Stanisław Herbst