Straszewski Florian (1767–1847), ziemianin, przedsiębiorca, współtwórca Plant krakowskich.
Ur. 2 IX w Kocmyrzowie (Kosmerzowie, pow. krakowski), ochrzczony 13 VI 1768 w paraf. Luborzyca, był wnukiem Floriana (1694–1768), marsz. konfederacji woj. krakowskiego przeciw królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu i skarbnika krakowskiego, synem Anny z Korneckich (zm. 1781) i Antoniego (1726–1791), dziedzica znacznych dóbr w pow. krakowskim, powtórnie ożenionego z Teklą Chomętowską (zm. 1825). S. miał siostry: Antoninę (1752–1783), zamężną za Stanisławem Koźmińskim, Kunegundę (1753–1775), Konstancję (1759–1817), żonę Teodora Szymonowicza, i Teklę (1761–1786), żonę Franciszka Borowskiego, oraz braci: Wincentego (1756–1783), porucznika p. huzarów we Francji, i Feliksa (1774–1794), który zaciągnął się do WP i zginął w czasie powstania kościuszkowskiego w Warszawie. Przyrodnimi braćmi S-ego byli: Michał (zob.), Teodor Stanisław (1783–1861), Józef (1784–1865), właściciel dóbr Zgłobień i Wola Zgłobieńska w cyrkule rzeszowskim, członek Stanów Galicyjskich, oraz Franciszek Antoni (1790–1812), porucznik w p. artylerii konnej wojska Ks. Warsz., który odznaczył się w kampanii 1812 r. pod Mirem, a ciężko ranny w czasie odwrotu przez Berezynę, zmarł 26 XII 1812. Przyrodnia siostra S-ego, Anna (1788–1880) była żoną Antoniego Łempickiego.
Dzieciństwo spędził S. prawdopodobnie w Kocmyrzowie, gdzie odebrał staranne wychowanie i wykształcenie. Po śmierci ojca odziedziczył wieś Lutoryż. W r. 1797 ożenił się z Józefą Misiewską, «kobietą piękną, wykształconą i majętną», która wniosła mu w posagu dobra Irządze pod Częstochową oraz dominium Raków z m. Raków w woj. sandomierskim. W r. 1803 Straszewscy sprzedali Irządze i kupili za 1 500 000 złp. majątek Boguchwała w cyrkule rzeszowskim w Galicji, gdzie zamieszkali. W r.n. żona S-ego odziedziczyła po swej babce Jełowickiej Ruszczę Górną i Dolną pod Połańcem; S. sprzedał wówczas dominium Rakowskie i w r. 1806 kupił od Stanisława Dembińskiego graniczącą z Ruszczą wieś Rybitwy. Dn. 16 IV 1810 zapisał przyrodniemu bratu, Michałowi 30 tys. złp. w celu utrzymania Kocmyrzowa i Łuczyc w rękach rodziny. Po śmierci żony na «nerwową febrę», 15 VII t.r., jej majątek ruchomy i nieruchomy przeszedł na S-ego, z wyłączeniem wsi: Ruszcza i Rybitwy, zapisanych jej podopiecznym, Mariannie i Romanowi Rupniewskim (zob.). S. zajmował się odtąd wychowaniem i edukacją młodych Rupniewskich.
Po zawarciu kolejnego małżeństwa, z Marianną z Dembińskich, w r. 1817 przeprowadził się S. do Krakowa, gdzie zamieszkał z żoną w kamienicy przy ul. Brackiej 252 (obecnie 9), kupionej 7 VII t.r. od Wincentego Wielopolskiego za 2 500 dukatów holenderskich w złocie (45 tys. złp.). T.r. otrzymał od przyrodniego brata, Michała, który również osiedlił się w Krakowie, zapis 150 tys. złp. S. włączył się w działalność społeczną i towarzyską miasta; w r. 1818 został obrany wiceprezesem Tow. Agronomicznego, a 20 VIII t.r. wszedł w skład Komisji Włościańskiej Wolnego M. Krakowa, która w dobrach narodowych i kościelnych miała zamienić pańszczyznę na czynsze. Za gorliwe pełnienie obowiązków w Komisji car Aleksander I odznaczył go w r. 1820 Orderem św. Stanisława III kl. S. został również członkiem ustanowionego 20 XI t.r. Komitetu Budowania Pomnika Tadeusza Kościuszki. W r. 1821, po publicznej licytacji, ogłoszonej przez Senat Wolnego M. Krakowa uzyskał S. dzierżawę (z roczną opłatą 24 tys. złp.) państw. Loterii Liczbowej na sześć lat. W tym celu wynajął od Anzelma Dzwonkowskiego lokal na pierwszym piętrze kamienicy «Hetmańskiej» (Rynek Główny 17); jego wspólnikiem został brat żony, Henryk Dembiński. S. okazał się zdolnym organizatorem i obrotnym finansistą, wg Ambrożego Grabowskiego «Przedsiębiorstwo to poszło mu szczęśliwie – stawki wpływały mu ogromne co tydzień, […] wszyscy tracili, a on zyskiwał krocie».
Równocześnie z dzierżawą loterii włączył się S. w prace nad założeniem w Krakowie ogrodu w miejsce likwidowanych murów obronnych. Kontynuując realizację idei senatora Wolnego M. Krakowa Feliksa Radwańskiego, przygotował w l. 1821–2 wraz z Pawłem Florkiewiczem szczegółowe plany niwelowania wertepów, osuszania i zasypywania dołów oraz fos, sadzenia drzew na wyrównanych, czyli splantowanych terenach, a następnie wyznaczania alei na «promenady» publiczne. Często sam kierował pracami, dozorując robotników i czasem dopłacając im z własnych funduszy. Sprawozdania o stanie plantacji (plant) były w l. 1822–46 sygnowane jego nazwiskiem. Założył w r. 1822 Komitet Upiększenia Krakowa, w którym aktywnie działał. T.r. został członkiem Komitetu Ekonomicznego, pełniącego rolę doradczą w Urzędzie Budownictwa przy Senacie Wolnego M. Krakowa. Dn. 5 XI 1823 sprzedał majątek Boguchwała przyrodniemu bratu Stanisławowi Straszewskiemu, a dobra Zgłobień i Wola Zgłobieńska w cyrkule rzeszowskim drugiemu bratu przyrodniemu, Józefowi Straszewskiemu. W tym czasie ukazał się w „Gazecie Krakowskiej” (1824 dod. do nr 36) „Wiersz na cześć Straszewskiego…” z wyrazami uznania za jego pracę przy zakładaniu Plant. Po śmierci Radwańskiego (1826) kierował S. z ramienia Komitetu Ekonomicznego pracami na Plantach; zrealizował projekt ich przedłużenia wokół wzgórza wawelskiego przez Stradom, Rybaki i Podzamcze do wylotu ul. Kanoniczej. Ponieważ wzgórze «osypane gruzem, śmieciskiem, porosłe dzikim zielskiem, niemiły czyniły widok» (K. Girtler), S. podmurował wawelskie mury i baszty, a stoki przyozdobił darnią. Z inicjatywy prezesa Senatu Stanisława Wodzickiego, zamiłowanego botanika, urządzono wtedy na południowych stokach Wawelu winnice i sady brzoskwiniowe (zniszczone przez armię austriacką po r. 1848, podczas przekształcania Wawelu w cytadelę i koszary).
W r. 1826 wydzierżawił S. Krakowską Loterię Liczbową na kolejne sześć lat. Tym razem opłata za dzierżawę wynosiła pięć razy więcej niż przy pierwszym kontrakcie – 102 400 złp.; z tak dużymi kosztami poradził sobie, m.in. przez zwiększenie liczby kantorów i kolektur, a zwłaszcza naganiaczy ulicznych. Za zgodą rządu przekształcił loterię liczbową w klasyczną loterię losową złożoną z pięciu klas; losów jednak nie sprzedano i S. stracił ok. 100 tys. złp. Zwrócił się wtedy do Senatu o przywrócenie loterii liczbowej, na co otrzymał zgodę. Prawą ręką S-ego i kierownikiem gry liczbowej był Michał Louis. Zyski z loterii przeznaczał S. na cele społeczne, a przede wszystkim na rozbudowę i upiększenie Plant. W r. 1827 został reprezentantem okręgu gminy Pisary do Sejmu Wolnego M. Krakowa; współdziałał wówczas blisko z Wodzickim. Kiedy na prezesa Senatu został wybrany większością jednego głosu prezes sądu apelacyjnego Józef Nikorowicz, S. z grupą kilkunastu posłów należących do tzw. partii szlacheckiej popierającej kandydaturę Wodzickiego, zakwestionował ten wynik. Z jego inicjatywy 18 XII t.r. grupa posłów opuściła salę obrad, bojkotując kolejne posiedzenia; secesjoniści spotykali się w mieszkaniu S-ego. Kryzys w Senacie doprowadził do interwencji rezydentów państw zaborczych, którzy 25 II 1828 zażądali przywrócenia stanu sprzed wyborów i utrzymania prezesury Wodzickiego.
S. był wpływowym, majętnym i powszechnie lubianym obywatelem; zarzucano mu jednak czasem nieczyste źródła dochodu. Na początku r. 1830 szantażował go poeta krakowski Józef Łapsiński, który przegrał wszystko na loterii; S. nie wręczył żądanego okupu i powiadomił policję, która zaaresztowała szantażystę. W r. 1830 zapisał fundusz w wysokości 3 tys. dukatów holenderskich w złocie na «utrzymanie plantacji i spacerów miejskich» („Gaz. Krak.” 1830 nr 29), który zabezpieczył na dobrach tenczyńskich i krzeszowickich Artura Potockiego. Po wybuchu powstania listopadowego w Król. Pol. i utworzeniu w Krakowie gwardii narodowej został S. wytypowany na jednego z czterech dowódców; godności tej jednak nie przyjął, toteż na jego miejsce wybrano Macieja Mączeńskiego.
W l. trzydziestych S. przyczynił się do nadania Plantom ostatecznego kształtu ogrodu – parku miejskiego, obejmującego całe Stare Miasto. W r. 1834 dołączono do Plant teren wzdłuż ul. Nowy Świat (obecnie ul. Straszewskiego). W r. 1838 prace nad plantacjami zakończono. Senat Wolnego M. Krakowa uchwalił wybicie wtedy medalu na cześć S-ego, wg projektu Józefa Dan Böhema, opatrzonego popiersiem i napisem «Florianowi Straszewskiemu /za ofiarę i trudy/ w upiększaniu miasta/ Senat i lud Krakowa». W r. 1841 kierował S. pracami nad wyrównaniem terenu naprzeciw Ogrodu Botanicznego i obsadzeniem go drzewami. Przyczynił się w tym czasie do rekonstrukcji Smoczej Jamy (którą w r. 1830 z jego polecenia zasypano), wykładając na ten cel m.in. swoje pieniądze; 4 VI 1842 udostępniono jaskinię turystom.
Straszewscy prowadzili w Krakowie dom otwarty, przyjmowali gości, często wydawali proszone obiady. S., niemal codziennie, oddawał się z pasją grze w karty. «Poczciwy, ale sybaryta […] był powolny, ociężały, lubił dobrze zjeść, znał się na winie» – pisała o nim Helena Mieroszewska. Wspierał finansowo swą rodzinę, a także ubogich i pomagał sekretnie potrzebującym. Dn. 20 IV 1843 sporządził testament, a na jego egzekutorów wyznaczył Józefa Wodzickiego i Wincentego Siemińskiego, którzy go «szczególną swą przyjaźnią zaszczycali». Potwierdził w testamencie dożywotni zapis 3 tys. dukatów w złocie na utrzymanie w porządku Plant i «dalszego ich upiękniania» oraz poczynił nowe zapisy, m.in. 1 tys. złp. na rzecz Archikonfraterni Miłosierdzia i Banku Pobożnego oraz 1 tys. złp. na Tow. Dobroczynności. Zmarł 2 III 1847 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim; wzniesiony przez jego przyrodniego brata, Józefa, grobowiec (podane zostały na nim mylne daty ur. 1766 i śmierci 25 III 1847 S-ego), był restaurowany w l. 1916 i 1985. Dn. 4 III 1847 Józef wyznaczony został dziedzicem uniwersalnym S-ego; udzielił on plenipotencji do atestowania inwentarza po Florianie swemu najstarszemu synowi, Ludwikowi, który 9 III 1848 występował w imieniu ojca na publicznej licytacji ruchomości po S-m.
W małżeństwie z Józefą z Misiewskich (1777–1810), córką Jacka Misiewskiego, star. białogrodeckiego, i Rozalii z Jełowickich, miał S. syna, który w trzecim roku życia utonął w Wiśle, oraz córkę, zmarłą w niemowlęctwie. Z drugiego małżeństwa z Marianną (Marcjanną) z Dembińskich 1.v. Paszkowską, siostrą gen. Henryka Dembińskiego (zob.), dzieci nie pozostawił.
Postać S-ego uczczono w Krakowie pomnikiem wg projektu Edwarda Stehlika, wzniesionym 26 VI 1875 na Plantach. W r. 1881 jego imieniem nazwano dawną ulicę Nowy Świat.
Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV; Podob. S-ego i medalu w: Klein F., Planty krakowskie, Kr. 1911 s. 24–5, – Enc. Krakowa; Estreicher w. XIX, (Radwański Jan); Grodziska-Ożóg, Rakowice; Parki i ogrody Krakowa w obrębie Plant z Plantami i Wawelem. Katalog parków i ogrodów w Polsce, Red. J. Bogdanowski, W. 1997 I; PSB, (Dembiński Henryk, Łapsiński Józef, Radwański Feliks, Rupniewski Roman, Stehlik Edward); Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, W.–Kr. 2000 s. 39–40, 174; – Bieńkowski W., Anna Libera „Krakowianka” 1805–1886, Kr. 1968; Borowiejska-Birkenmajerowa M., Demel J., Działalność urbanistyczna i architektoniczna Senatu Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815–1846, „Studia i Mater. do Teorii i Hist. Architektury i Urban.” T. 14: 1963 s. 48, 82, 84, 86; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1846–1853, Kr. 1951; Dobrzycki J., O krakowskich plantach, w: Zieleń Krakowa, Kr. 1955 s. 13, 15–17; Klein F., Planty krakowskie, Kr. 1911 s. 22, 28–9; Kraków jego dzieje i sztuka, Red. J. Dąbrowski, H. Blum, A. Bochnak, W. 1965 s. 415; Kraków, ulica imienia…, Oprac. T. Stanisławska-Adamczewska, J. Adamczewski, Kr. 2000 s. 223–4; Pachoński J., Generał Franciszek Paszkowski 1778–1856, W. 1982; Palarczykowa A., Artur Potocki i jego pałac «Pod Baranami» w Krakowie, Kr. 1995; Pałace miejskie Krakowa. Materiały sesji naukowej odbytej 18 V 2002, Red. J. M. Małecki, Kr. 2003; Schönborn B., Planty – ozdobą starego miasta, „Dzien. Pol.” 1953 nr 136; Stetkiewicz S., Rzeczpospolita krakowska w dobie powstania listopadowego, Kr. 1912 s. 35; Stępniewska B., Ogrody Krakowa, „Cracoviana”, S. 1: Zabytki, 1977 s. 153, 156; taż, Tendencje i kształtowanie zieleni w wiekach XIX i XX w Europie, Wr. 1996 s. 165–6; Wachholz S., Rzeczypospolita Krakowska. Okres od 1815 do 1830, W. 1957 s. 67, 107, 223–5, 385–7, 395–6; Żeleńska-Chełkowska A., Feliks Radwański senator Rzeczypospolitej Krakowskiej (1756–1826), Kr. 1982; – Dębicki L., Trzy pokolenia w Krakowie, Kr. 1896 s. 38; Diariusz Sejmu Rzeczypospolitej Krakowskiej, Kr. 1827; Diariusz Sejmu wolnego, niepodległego i ściśle neutralnego miasta Krakowa i jego okręgu na rok 1837/8, Kr.; Dropsy J., Wspomnienia z czasów Rzeczypospolitej Krakowskiej, Wyd. H. Mościcki, W. 1914 s. 26–7; Dzwonkowski T. A., Pamiętniki czyli pamiątka po ojcu dla Józefy z Dzwonkowskich Komornickiej, Wyd. S. i T. Komorniccy, W. 1985 s. 18; Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848–1863, Kr. 1968; Gawroński F. S., Pamiętnik r. 1830/31 i Kronika pamiętnikowa (1787–1831), Kr. 1916; Girtler K., Opowiadania. Pamiętnik z lat 1832–1857, Oprac. Z. Jabłoński, J. Staszel, Kr. 1971 I–II; Grabowski A., Wspomnienia, Kr. 1909 I, II; Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, Oprac. I. Homola, B. Łopuszański, Kr. 1980; Łętowski L., Wspomnienia pamiętnikarskie, Oprac. H. Barycz, Wr. 1956; Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Oprac. M. i H. Baryczowie, Kr. 1964; Pamiętniki krakowskiej rodziny Louisów (1831–1860), Oprac. J. Zathey, Kr. 1962 (reprod. medalu pamiątkowego, poświęconego S-emu); Pomniki prawa Rzeczypospolitej Krakowskiej, Wyd. W. Tokarz, Kr. 1932 I; Prek K., Czasy i ludzie, Oprac. H. Barycz, Wr. 1956; Radwański J., Założenie plantacji krakowskich przez Feliksa Radwańskiego, a kończenie ich kosztem Rzeczypospolitej Krakowskiej przez Floriana Straszewskiego, Kr. 1872; Wawel Louis J., Urywki z dziejów i życia mieszkańców Krakowa, Kr. 1977 (podob. S-ego); Wężyk F., Poezje z pośmiertnych rękopisów, Kr. 1878 III 128; [Wodzicki S.], Pamiętniki…, Kr. 1888 s. 177, 228, 376; – „Kłosy” 1875 nr 536 (o pomniku S-ego); – AP w Kr.: Zapisy notarialne dot. S-ego w aktach notariuszy krak., Antoni Matakiewicz, 1830 r. nr 38, 119, 151, 221, 331, 432, 435, 460, 461, 1831 r. nr 21, 23, 24, 156, 170, 229, 1832 r. nr 97, 241, 257, 441, 1833 r. nr 177, 280, 316, 319, 321, 322, 1834 r. nr 7, 37, 173–177, 181, 233, 307, 308, 313, 314, 324, 1835 r. nr 48, 98, 116, 381, 1836 r. nr 237, 1837 r. nr 246, 248, 281, 1838 r. nr 37, 134, 242, 1839 r. nr 189, 196, 238, 261, 1840 r. nr 19, 98, 157, 165, 177, 195, 225, 237, 1841 r. nr 49, 134, 137, 164, 192, 1842 r. nr 35, 85, Wojciech Olearski – T. 43 nr 447, 448, Franciszek Jakubowski – 1845 r. nr 574, 1846 r. nr 245, 251, 1847 r. nr 34, 160 (testament S-ego), nr 199 (inwentarz sporządzony po śmierci S-ego), Wolne M. Kraków V–73 (spraw. S-ego z r. 1822); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 18, rkp. 2290 t. 1, rkp. 6040 t. 12; B. Ossol.: rkp. 6642/III; – Mater. Red. PSB: Włodek J. M., Straszewscy ze Straszewia h. Radwan. Rodowody, biogramy, życiorysy, Kr. 1985 (mszp.).
Elżbieta Orman i Barbara Stępniewska-Janowska