Kwilecki Franciszek Antoni h. Śreniawa (1725–1794), konfederat barski, poseł pełnomocny Rzpltej w Berlinie, kasztelan kaliski. Ur. 15 X w Kwilczu, był synem Łukasza, kasztelana lędzkiego (zm. 1743), i Barbary Lipskiej, kasztelanki rogozińskiej, przyrodnim bratem Konstantego (zob.). Posiadał m. in. Wróblewo w pow. poznańskim i Powiercie w konińskim. Dn. 17 IV 1758 r. otrzymał urząd starosty grodowego wschowskiego, który piastował przez 32 lata. W r. 1761 był posłem z Wielkopolski na sejm nadzwycz. W styczniu 1763 r. z ramienia woj. poznańskiego i kaliskiego pertraktował z płkiem D. F. Lossowem w sprawie ustalenia wysokości wymuszanych dostaw zboża do magazynów pruskich. O wynagrodzenie za dostawy zabiegał najpierw u Fryderyka II, następnie u ministra śląskiego we Wrocławiu E. W. Schlabrendorfa; uzyskał jedynie zmniejszenie kontyngentu zboża do 36 000 ćwiertni.
W r. 1764 posłował K. z woj. poznańskiego na sejm koronacyjny, a w 1766 pełnił funkcję marszałka Trybunału kor. T. r. otrzymał Order Św. Stanisława. Od konfederacji radomskiej trzymał się z daleka. Sejm 1767–8 powołał go do odnowionej komisji do rozmów z dworem berlińskim w sprawach traktatu handlowego i ustalenia nowej taryfy celnej. Jesienią 1768 r. przystąpił do konfederacji barskiej. Prowadził agitację w zachodniej części woj. poznańskiego; kierował akcją ściągania podatków i przeprowadzania rekrutacji na obszarach szczególnie trudnych ze względu na licznie zamieszkałą tu ludność niemiecko-luterską, odwołującą się często do protekcji króla pruskiego (Międzyrzeckie, Skwierzyńskie, Międzychodzkie). Aresztowany 25 I 1769 r. przez Rosjan, został na interwencję Warszawy zwolniony 3 II. Odtąd działał ostrożniej, ale mimo złożenia latem 1770 r. w Kargowie na ręce ambasadora M. Wołkońskiego rewersu o swej lojalności nadal udzielał konfederatom rad, pomocy materialnej i utrzymywał bliskie kontakty z ich przywódcami. W połowie listopada 1771 r. grono dygnitarzy wielkopolskich przeciwnych konfederacji delegowało K-ego do Warszawy celem przedstawienia królowi i posłom cudzoziemskim ciężkiego położenia ludności terenów okupowanych przez wojska pruskie. K., jako wciąż lojalny konfederat, wyjeżdżał do stolicy w ścisłym porozumieniu z Józefem Zarembą, któremu 7 XII 1771 r. dopomógł do zorganizowania zjazdu wschowskiego. Został wówczas wybrany komisarzem do przeprowadzenia kontroli czynności Ignacego Malczewskiego i Izby Konsyliarskiej. Na Radzie Senatu 25 XII król zdecydował wysłać K-ego do Berlina. Jakkolwiek K. złożył królowi 3 I 1772 r. pisemne oświadczenie, że nie miesza się do spraw konfederacji, to jednak jego nominacja spotkała się z dużą dezaprobatą kół stojących blisko ambasady rosyjskiej i pruskiej, posądzających go o sprzyjanie w dalszym ciągu barzanom. Po zebraniu materiału dowodowego, rozszerzonego na pograniczne obszary Żmudzi i woj. trockiego, 23 I opuścił K. Warszawę, konwojowany do Kłodawy przez oddział 100 kozaków.
Fryderyk II pod pretekstem choroby kazał mu czekać na posłuchanie 6 tygodni. W przedłożonej petycji K. domagał się: wypuszczenia zakładników, zaprzestania wywożenia kolonistów, zaniechania rekwizycji zboża, wymuszania pieniędzy, narzucania fałszywej monety. Odpowiedź Fryderyka z 12 III nic nie zmieniła na terenach okupowanych. W czerwcu 1772 r. K. opuścił Berlin pozostawiając na placówce sekretarza Kauffmanna. K. był przeciwnikiem zorganizowanej w końcu 1772 r. przez Augusta Sułkowskiego Rady Województw Wielkopolskich. W drugiej połowie 1773 r. przybył do Warszawy na wezwanie króla, któremu złożył dokładne sprawozdanie ze swych czynności. Z ramienia sejmu rozbiorowego zasiadał w kilkunastu komisjach do rozsądzenia spornych spraw majątkowych. Wskutek nowej inwazji pruskiej i przesuwania granic zaboru, delegacja sejmu rozbiorowego w końcu marca 1774 r. poleciła K-emu powrót do Berlina. Powitalną audiencję miał K. u Fryderyka II 6 V 1774 r., pożegnalną 17 IX t. r. Dn. 6 IV 1775 r. złożył sejmowi relację z przebiegu swej misji. Wg „Gazety Lejdejskiej” K. na sejmiku poselskim wschowskim w r. 1776 udaremnił wybór dysydenta na posła. W październiku 1776 r. zapytywał Radę Nieustającą, czy ma dalej prowadzić placówkę berlińską, na utrzymanie której w ciągu pięciu lat wyłożył z własnych funduszów 10 000 czerwonych zł. W r. 1786 posłował na sejm z woj. poznańskiego.
W r. 1788 posłował z woj. poznańskiego na sejm, który 6 X zagaił w zastępstwie nieobecnego marszałka starej laski. Został deputowanym do konstytucji. Występował jako stronnik królewski broniąc Departamentu Wojskowego (październik) i prerogatywy monarszej w zakresie mianowania posłów za granicą (grudzień). Wielokrotnie zabierał głos w sprawach zwiększenia podatków, aukcji wojska do 60 000 i in. W r. 1789 otrzymał Order Orła Białego, a 15 XII 1790 r. godność kasztelana kaliskiego. W dalszym ciągu, już jako przedstawiciel senatu, zasiadał w Deputacji Konstytucyjnej. Był zwolennikiem Konstytucji 3 maja. W lipcu 1791 r. objeżdżał z ramienia króla ziemian woj. kaliskiego, wśród których prowadził agitację za przyjęciem konstytucji, a w lutym 1792 r. doprowadził do pomyślnego końca sejmik kaliski. Przez wiele lat zasiadał jako komisarz królewski we wschowskiej Komisji Dobrego Porządku.
W r. 1782 wystawił K. z braćmi kościół murowany w Kwilczu. We Wschowie wyremontował okazałą kamienicę na archiwum, kancelarię i izbę sądową. W r. 1790 został współwłaścicielem założonej w Poznaniu wielkiej fabryki do wyrobu skór krajowych. Popierał wschowskiego fabrykanta skór Rohrmanna w jego sporze z miejscowym cechem. Zmarł K. 3 II 1794 r. w Hasenfeld w pow. wystruckim, pochowany 10 II w podziemiach kościoła w Kwilczu.
Z pierwszej żony Józefy Koźmińskiej potomstwa nie zostawił, z drugą, Teresą Sczaniecką, kasztelanką kamieńską, miał córkę Mariannę 1 v. Gliszczyńską, 2 v. Janową Kwilecką, oraz syna Antoniego, od r. 1789 starostę wschowskiego.
Portret K-ego w kościele paraf. w Sierakowie; Pomnik K-ego i jego żony Teresy w kościele w Kwilczu; – Estreicher; Finkel, Bibliografia; Słow. Geogr., V 33; Boniecki; Uruski; Żychliński, I, VI, VII; Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder, (Wien) III; – Bańkowski P., Archiwum Stanisława Augusta, W. 1958; Deresiewicz J., Z badań nad początkami układu kapitalistycznego w przemyśle poznańskim w drugiej połowie XVIII wieku, „Przegl. Zach.” R. 7: 1951 t. 3 s. 60, 64, 71; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr. 1895 I 169, 229, 330; Konopczyński W., Fryderyk Wielki a Polska, P. 1947; tenże, Konfederacja barska; tenże, Mrok i świt, W. 1911; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej 1759–1763, Kr.–W. 1911 II; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Machalski E., Stanisław Małachowski, P. 1936; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970; Zimmermann K., Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, P. 1915; – Diariusz sejmu…, W. 1776 s. 308; Diariusz sejmu… 1782, Wyd. P. Kiciński, W. 1782 s. 276; Geret, Relacje, „Przew. Nauk. i Liter.” (Lw.) R. 2: 1874 s. 4–6; Kwilecki F., Zbiór dokumentów odnoszących się do rodziny Kwileckich i ich dóbr, P.; Liber mortuorum monasterii Coronoviensis o. cist., Wyd. A. Mańkowski, Tor. 1931 s. 110, „Fontes”, XXV; List Prokopa Mielżyńskiego, marszałka koła rycerskiego, do JW Kwileckiego z roku 1790, „Przyjaciel Ludu” (Leszno) R. 13: 1846 s. 127–8; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; Materiały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Wyd. H. Schmitt, Lw. 1857 II 35, 229–34; Mémoires du roi Stanislas Auguste Poniatowski, Pet.–Leningrad 1914–24 I–II; Płata wojska…, 1771 s. 42; Vol. leg., VII 136, 286, 364, 366, VIII 86, 140, 193, 216, 223, 242, 285, 294, 323, 325–6, 337, 340, 359, 362, 371, 373, 376, 381, 385, IX 5, 37, 48, 51–341; – AGAD: Arch. Roskie XI 40, Zbiór Branickich z Suchej, rkp. 64/81, Zbiór Popielów rkp. 12, Tzw. Metryka Litewska XI, Zbiory Komierowskich rkp. 67/87; Arch. Państw. w P.: Konin Grodz. 78 (80) k. 180, Poznań Grodz. 559 k. 75, 112, Skwierzyna Dep. C I C 52, Wschowa Grodz. 188 k. 262–9; B. Czart.: rkp. nr 3838, nr 1170, nr 3842, nr 703, nr 940/2 s. 273; B. Jag.: rkp 3050 s. 10, 109, 117, 192–4, 292–4; B. Kórn.: Arch. Zaremby II 117, 179, 188, IV 305; B. Krasińskich w W.: rkp. 3259 s. 123 (oryginały zniszczone, odpisy autora); B. Narod.: BOZ rkp. nr 964 s. 1107, nr 1322 s. 292–8; B. Ossol.: rkp. nr 589, 3702/II; B. Poz. Tow. Przyj. Nauk: Kronika bernardynów poznańskich s. 557, rkp. IX 4a, Arch. Sułkowskich, korespondencja Augusta Sułkowskiego z bratem Antonim, Projekt do punktów instrukcji dla delegata do Warszawy (oryginały zniszczone, odpisy autora); Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: rkp. 331, Lauda ziemi warszawskiej; Księgi chrztów i zgonów parafii kwileckiej; – Informacje ks. Jana Kasiewicza z Kwilcza.
Wacław Szczygielski