INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Franciszek Bohomolec      Franciszek Bohomolec, frag. anonimowego obrazu z XVIII w.

Franciszek Bohomolec  

 
 
1720-01-29 - 1784-04-24
Biogram został opublikowany w 1936 r. w II tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Bohomolec Franciszek h. Bogorja (1720–1784), jezuita, pochodził z Białej Rusi. Ojciec jego Paweł Józef, starosta dworzyski, dał jezuickiemu zakonowi trzech synów: Franciszka, Jana i Ignacego, poczem sam został jezuitą. Franciszek, przyjęty do nowicjatu 1737, po studjach filozoficznych w Akademji Wileńskiej i kilkuletniej praktyce nauczycielskiej wysłany na teologję do Rzymu (1747–49), zapoznał się tam z nowym ruchem umysłowym, a wróciwszy do kraju, wybił się odrazu na czoło grupy jezuitów, dążących do reformy szkolnictwa, podniesienia oświaty i odrodzenia społeczeństwa. Zacząwszy swą działalność publiczną na skromnem stanowisku profesora wymowy w Akademji Wil., przeniesiony potem do Warszawy na toż samo stanowisko, rozwinął na wielu polach inicjatywę pionierską. Skupiał około siebie gromadę zwolenników reform, świeckich i duchownych, tak że bez żadnej przesady można mówić o »kuźnicy Bohomolcowej«. Działalność jego dochodzi do szczytu po wyborze na tron Stanisława Augusta. Wybitnie uzdolniony, posiadał B. umysł trzeźwy, bystry i krytyczny, a równocześnie dobre, pełne pogody i rozumnego optymizmu serce. Te rzadko razem występujące zalety sprawiły, że z jednej strony widział wszystkie wady polskiego charakteru, wszystkie ciężkie choroby, gnębiące społeczeństwo, chłostał je i wyśmiewał często niemiłosiernie, a równocześnie wierzył w zdolności ukochanego narodu, w jego szlachetność i budził z uśpienia i upadku. W mowie przeciw pijarowi Ubaldowi Mignoni bronił naukowych zdolności Polaków, w Rozmowie o języku polskim (1752) wystąpił znowu w obronie ojczystego języka, jego praw, jego bogactwa, aż przechylił ostatecznie szalę zwycięstwa na rzecz tego języka w szkole. Teatrowi szkolnemu, a potem teatrowi narodowemu, jako ojciec polskiej komedji (5 tomów komedyj szkolnych, 1755–60; dla teatru królewskiego częściami wydawane od r. 1767) dał długi szereg utworów, które teatr szkolny raz na zawsze uwolniły od sztuk łacińskich i podniosły jego poziom, a teatr narodowy wprowadziły na piękną drogę rozwoju. Jeżeli idzie o pomysły i sytuacje, nie był B. w swych komedjach zbyt oryginalnym (przeróbki i zapożyczenia z Moljera i innych); mimo to przejęte są one duchem polskim i obywatelskim, a liczne typy i scenki, z polskiego życia wzięte, nadają komedjom B-a rodzimy charakter. Dodatnie znaczenie dla naprawy wymowy i odrodzenia poezji polskiej a zarazem pobudzenia twórczości miały wielokrotnie wydawane Zabawki oratorskie (1759).

B., dzieląc przekonania współczesnych, że »historia est magistra vitae«, zainicjował przy finansowem poparciu Jabłonowskiego wydawnictwo »Zbioru Dziejopisów Polskich«; wydrukował kroniki Bielskiego, Stryjkowskiego, Kromera i Guagnina (1765–68), osobno wydał przeróbkę Heidensteina »Życia Jana Zamoyskiego« (1775), stawiając przed oczy rodakom postać wielkiego kanclerza, Orzechowskiego »Życie Tarnowskiego« (1773), a wreszcie opracował bardziej samodzielnie Życie Jerzego Ossolińskiego (1777), uzupełniając życiorys przedrukiem dokumentów. Sam wybór bohaterów ogłoszonych żywotów jest bardzo wymowny. Równie pożyteczna była działalność wydawnicza B-a w dziedzinie literatury pięknej i obyczajowej. Wydawał poezje Kochanowskiego (1768), Lubomirskiego »Księgi moralne« (1771), Sarbiewskiego »Opera posthuma (1769).

Najważniejsze atoli pole działalności B-a, na którem położył ogromne zasługi, to publicystyka. Tutaj również przysługuje mu w pełni tytuł ojcostwa. Założył i wydawał »Wiadomości Warszawskie«, a także »Kurjera Warszawskiego«, od r. zaś 1765 do 1784 redagował »Monitora«. W piśmie tem odzwierciadlają się wszystkie prądy, nurtujące polskie społeczeństwo XVIII w. »Monitor« skupiał całą ówczesną elitę umysłową, wszystkie wybitne jednostki, pracujące nad odrodzeniem narodu. Udział osobisty B-a w pracy nad »Monitorem« był bardzo wielki. W jednym roczniku 1776 na 105 numerów napisał 58. Artykuły jego należą zawsze do najlepszych; ogromne w nich bogactwo tematów, zagadnień i myśli, poruszanych z wielką odwagą cywilną. Jeśli obejmiemy jednym rzutem oka całą działalność B-a, jako wydawcy gazet, pism i pomników historji i literatury, jako profesora, wychowawcy, polemisty, jako ojca komedji polskiej, to postać ta urasta do najzasłużeńszych w wieku oświecenia. Skromny i bezinteresowny, nie lubił B. wysuwać swojego nazwiska, najchętniej wydawał swoje liczne prace anonimowo; poważne dochody, czerpane z wydawnictwa gazet, za zgodą przełożonych obracał na utrzymanie i rozbudowę warszawskiego jezuickiego »Collegium nobilium«. Z portretu B-a (Uniw. War., Gabinet Rycin) przemawia do nas mądra, ale i pełna pogody i dobroci twarz tego wszechstronnego człowieka.

 

Obszerną bibljografję B-a podają Estreicher(XIII, 230) i Korbut (II 54), tutaj przytaczamy tylko najważniejsze i nowsze pozycje: Bednarski, Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933; Biegeleisen, Żywot ks. Fr. B., Lw. 1879; Chmielowski B. F. w W. Enc. Il.; Gołąbek, Komedje konwiktowe ks. Fr. B. (Rozpr. P. A. U. wydz. fil. LX, 1922); Gubrynowicz, Na marginesie Monitora (Studja staropolskie, Kr. 1928, 553); Kielski, O wpływie Moljera na rozwój komedji pol., Kr. 1906; Koppens R., Znaczenie czasopisma Monitor (Spraw. gim. w Chyrowie 1894 i 1895); Paczosa, Ks. Fr. B. Soc. I. Życie i dzieła (Sprawozd. gimn. w Jaśle 1904); Stender-Petersen, Die Schulkomödien des P. Fr. B., Heidelberg 1923; Strusiński, Komedje Ks. Fr. B. w stosunku do teatru francuskiego i włoskiego (Pamiętnik Lit. 1905).                      

Stanisław Bednarski T. J.

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.