Chrószcz Franciszek (1844–1906), chłop górnośląski, ofiara pruskiej ustawy osadniczej. Urodził się w Rydułtowach i tam chodził do szkoły; powołany w młodości do służby wojskowej, brał udział w 3 wojnach pruskich: przeciw Danii, Austrii i Francji, z których wyniósł stopień podoficerski, medale i ordery. Potem pracował w kopalni, został inwalidą górniczym i mając małą pensyjkę, trudnił się felczerstwem i pokątnym leczeniem. Z żoną rozwiódł się już w późniejszym wieku, niewiadomo z jakiego powodu. Gdy Bank Parcelacyjny z Poznania dokonywał parcelacji dóbr hr. Węgierskiego w Pszowie, Ch. kupił sobie parcelę 9 morgową, ale domu na niej wybudować nie mógł, gdyż obowiązywała już od 10 VIII 1904 nowa ustawa osadnicza także na Śląsku; Ch-owi, chociaż bił się o wielkość Prus, zarówno landrat w Rybniku, jak prezes rejencji w Opolu odmówili zezwolenia na budowę domu. Ch. mieszkał tymczasem w budynku piwnicznym, służącym dawniej na kiszenie paszy dla bydła, i ulepił sobie tam niezdarnie piec. Atoli w lipcu 1906 r. wezwano go do zburzenia pieca na podstawie rozporządzenia Min. Spraw Wewn. z 15 VII 1905, zabraniającego mieszkania w jamach itp. Ch., otrzymawszy wezwanie, począł grozić śmiercią każdemu, kto wtargnie do jego schroniska, i rzeczywiście, gdy 8 VIII przyszedł żandarm Rothe, aby piec usunąć, począł mu bronić przystępu. Gdy to nie pomogło i sprowadzony górnik Morawiec piec rozbierał, Ch. dwoma strzałami śrutowymi z fuzji zabił Rothego, a potem strzałem z rewolweru odebrał sobie życie w pobliskim lasku. Pogrzebany został 11 VIII w Pszowie. Tragedia tego starca narobiła wiele rozgłosu w prasie zarówno polskiej jak niemieckiej. Później Ch., który według słów ówczesnych gazet polskich był »zwyczajnym prusakiem po polsku a w części po niemiecku mówiącym«, wyrósł w literaturze śląskiej na równoważnik górnośląski Prusowego Ślimaka i zmarłego 25 IV 1937 Wielkopolanina Michała Drzymały.
Jest on bohaterem dramatu Ja roni a Jana Nikodema, Wywłaszczenie, Lw. 1912, jako Pielok; opowieści Roli Romana: Jak to Prusacy nagrodzili za służbę Ślązaka, prawdziwa historia męczennika śląskiego Chrószcza, Mikołów 1920; powieści Morcinka Gustawa: Wyrąbany chodnik (jako Waloszek), Cieszyn 1932, i noweli gwarowej Bulki Oswalda, Nie damy ziemi… (»Polonia« 1933, nr 3274). Wzmiankują także o nim Pampuch P., 150 Jahre preussischer Knechtschaft, Mikołów 1920; Piernikarczyk J., 11. księga pamiątkowa Górnego Śląska; Kowalczyk Jan Jakub, Odrodzenie Górnego Śląska, Katowice 1932. – Ogrodziński W., Tragedia pszowska z r. 1906, »Polonia« (Katowice) 1932, nr 2740, 2742, 2746, opracowanie oparte na materiałach z ówczesnych czasopism.
Wincenty Ogrodziński