Kamieński Franciszek Dionizy (1851–1912), botanik. Ur. 9 X w Lublinie, syn Michała. Gimnazjum realne ukończył w Warszawie, studia przyrodnicze odbywał na Uniw. Warsz. (1870–1), Strasburskim (1871–5) i Wrocławskim (1873–4). Największy wpływ na K-ego wywarły studia u jednego z najsłynniejszych botaników XIX w., H. de Bary’ego w Strasburgu, który skierował go do badań nad anatomią roślin, a także u przyrodników wrocławskich: słynnego znawcy organizmów niższych F. Cohna i paleobotanika H. Goepperta. Doktoryzował się w r. 1875 w Strasburgu, habilitował w r. 1877 we Lwowie. W l. 1877–83 wykładał botanikę jako docent prywatny we Lwowie na uniwersytecie, politechnice i w Wyższej Szkole Weterynaryjnej. W r. 1883 otrzymał propozycję objęcia katedry morfologii i systematyki roślin na uniwersytecie w Odessie; w tym celu musiał powtórzyć na uniwersytecie w Petersburgu w r. 1883 magisterium, zaś w 1886 doktorat. W t. r. mianowany został docentem w Odessie, w r. 1888 profesorem nadzwycz., w 1893 profesorem zwycz., w 1895 dyrektorem ogrodu botanicznego. W l. 1887–8 brał udział w wyprawie dla zbadania południowych wybrzeży Krymu, zaś w następnych latach podejmował szereg podróży dla badań nad pływaczowatymi – Lentibulariaceae (1889 – Londyn, 1892 – Indie, Cejlon, Jawa, Egipt, a potem do wielu instytutów zach. Europy). Od r. 1899 był członkiem Akademii Umiejętności (AU) w Krakowie oraz Noworosyjskiego Tow. Badaczy Przyrody w Odessie.

Dorobek naukowy K-ego obejmuje 42 pozycje, z czego 17 w jęz. polskim. K. był przede wszystkim jednym z pionierów anatomii roślin, natomiast badania jego z zakresu florystyki, morfologii oraz systematyki miały mniejsze znaczenie. Poza tym ogłosił kilka prac popularnonaukowych oraz kilka z zakresu botaniki stosowanej. Najbardziej twórczy był do r. 1894. W zakresie anatomii i morfologii prace jego dotyczyły: z glonów rodziny ramienicowatych, z roślin kwiatowych rodziny pierwiosnkowatych. Szczególnie głośne w nauce były jego prace nad rozwojem i budową roślin owadożernych z rodziny pływaczowatych oraz morfologii, anatomii i biologii bezzieleniowej korzeniówki – Monotropa hypopitys. Ta pierwsza grupa prac łączyła się ze studiami K-ego w Strasburgu. Tam też razem z de Barym ogłosił (1876) monografię ramienicowatych; jego pracą doktorską była praca z anatomii pierwiosnkowatych (1875), którym poświęcił potem jeszcze dwie prace (1876, 1878). Postawił w nich zasadnicze pytanie, czy cechy anatomiczne mają znaczenie dla systematyki roślin, lecz budowa nietypowa pierwiosnkowatych spowodowała odpowiedź negatywną, podczas gdy pracujący równocześnie na stosowniejszym materiale L. Radlkofer stał się (1875) twórcą anatomii systematycznej. W rok po pionierskiej w r. 1875 pracy Darwina o roślinach owadożernych podjął K. dalsze badania nad tymi roślinami i stał się z czasem najwybitniejszym autorytetem w dziedzinie poznania rodziny pływaczowatych. Mimo ogłoszenia na ten temat przeszło 10 publikacji, nie zdobył się on jednak na wyczerpującą monografię wszystkich gatunków tego rodzaju, choć zgromadził do niej bardzo bogate materiały. Krótkie opracowanie rodziny Lentibulariaceae (1891) ogłoszone w wydaniu zbiorowym Englera i Prantla było tylko szkicem do zamierzonej, lecz nigdy nie ukończonej syntezy.

Pomimo to K. był botanikiem znanym i cenionym w całym świecie. Światowy rozgłos zawdzięcza on klasycznym badaniom nad korzeniówką (Monotropa hypopitys L.), w których po raz pierwszy (1880) wyjaśnił współżycie grzybów z niezielonymi roślinami wyższymi. A. Frank nazwał to zjawisko mikoryzą i zainicjował szersze badania nad symbiozą u roślin. Sam K. nie miał w Polsce bezpośrednich następców, którzy by kontynuowali jego oryginalne studia, i dopiero po drugiej wojnie światowej ukazały się poważniejsze prace Polaków o mikoryzie różnych grup roślin. Z zakresu florystyki K. opublikował spis paproci w Polsce (1885), pierwszy też zauważył pojawienie się szeregu przybyszów w florze podwarszawskiej, takich jak moczarka kanadyjska (Elodea canadensis), rumianek bezpromieniowy (Matricaria discoidea), rzepień kolczasty (Xantium spinosum). On też znalazł nowy dla Polski gatunek pływacz pod Chrzanowem (Utricularia ochroleuca). Materiały dotyczące florystyki roślin zarodnikowych przekazywał do wykorzystania bądź L. Nowakowskiemu (Czernichów), bądź A. Rehmanowi i E. Woloszczakowi do „Zielnika flory polskiej”. Interesował się żywo opracowaniem opisowej „Flory polskiej” i ogłosił w tej sprawie apel (1906) do ogółu botaników polskich z prośbą o współpracę. Jako wzór dla tego wydawnictwa opracował ón rodzaj pływacz (Ultricularia). Oddalenie K-ego od kraju spowodowało, że akcja ta nie dała wtedy wyników, lecz w kilka lat później podjęli ją na terenie PAU z powodzeniem najpierw M. Raciborski, a później W. Szafer.

W zakresie popularyzacji wiedzy najbardziej czynny był K. w okresie lwowskim. Miewał dosyć często odczyty w Tow. Przyrodniczym im. M. Kopernika, opublikował też kilka prac w „Kosmosie”, „Wszechświecie” i „Ogrodniku Polskim”. Obok tematyki ogólniejszej po raz pierwszy w naszej literaturze K. upowszechniał wiedzę o saprofityzmie u roślin (w pracy pt. Skąd rośliny pobierają węgiel, 1886), o bakteriach, o interesujących zagadnieniach w zakresie morfologii roślin itp. W Odessie ogłosił tylko jeden artykuł o symbiozie roślin (1891).

Duże zrozumienie miał K. dla botaniki stosowanej. W „Ogrodniku Polskim” ogłosił prace o raflezjach (1885) – nader interesującej grupie pasożytów egzotycznych, oraz o grzybku groszkowym (1889); w Odessie wydał broszury o chorobach winorośli (1888), o zachodnioeuropejskich szkołach koszykarskich (1901), o właściwych do uprawy na południu Ukrainy gatunkach wikliny (1904). Ostatnią jego pracą było skonstruowanie mikroskopu z ruchomym stolikiem dla fotografii stereoskopowej (1908).

K. przeniósłszy się do Rosji, utrzymywał jednakże z krajem stały kontakt naukowy. Spędzał też prawie co roku w Polsce urlopy wypoczynkowe i podczas częstych wycieczek, jako zamiłowany turysta, przemierzał różne jej dzielnice. W Odessie stał na czele kolonii polskiej. Żonaty z Heleną z Preissów, miał syna Stanisława Józefa (zob.) oraz córki: Marię Helenę (1886–1939), zamężną za komandorem Marynarki Wojennej, Witoldem Żelechowskim, i Wandę Janinę, nauczycielkę prywatną nauki, niezamężną. W r. 1912 w czasie urlopu uległ w Warszawie nieszczęśliwemu wypadkowi: przejechany na ulicy przez pojazd konny, mimo troskliwej opieki, zmarł 16 IX 1912 r. i pochowany został na cmentarzu ewangelickim. Los nie pozwolił mu ani na wydanie obszernych syntez z dziedzin, których był najlepszym znawcą, ani też uformować na obczyźnie własnej szkoły botanicznej, do czego posiadał wysokie kwalifikacje.

W. Enc. Ilustr. (bibliogr., fot.); Bol’š. sov. enc, XIII 145, XXVII 428, XXVIII 356; Enc. slovar’, XIV 172; Zieliński, Mały słownik pionierów; – Finkel L., Starzyński S., Historia Uniwersytetu Lwowskiego, Lw. 1894 cz. 2 s. 130–1, 163; Hryniewiecki B., F. K., „Wszechświat” 1951 z. 4 s. 103–6; tenże, F. K. i jego zasługi naukowe, „Kosmos” 1913 z. 1–3 s. 156–68 (bibliogr., fot.); Krzemieniewski S., Karta z dziejów botaniki w Polsce, Acta Societatis Botanicorum Poloniae, W. 1934 XI supplement s. 13–31; Maślankiewiczowa Z., Biologowie polscy, Lw. 1938 s. 45–6; Pawłowski B., Rozwój florystyki i systematyki roślin w Polsce, „Kosmos” t. jubileuszowy I 52, 57; Rostafiński J., Polska w kulturze powszechnej, Kr. 1918 II 284–5; Rouppert K., F. K., Spraw. Kom. Fizjograficznej AU, Kr. 1917 LI s. XIII–XV; Sygietyński A., Śp. F. K., „Kur. Warsz.” 1912 nr 261; Wodziczko A., Rozwój anatomii i cytologii roślin w Polsce w ostatnim pięćdziesięcioleciu, „Kosmos” t. jubileuszowy I 10–3; – „Czas” 1912 nr 431; „Ogrodnik Pol.” 1912 nr 43; „Wszechświat” 1912 nr 38; – Informacje Anny Krzywańskiej z Sobótki.

Stanisław Brzozowski