Niemcewicz (Ursyn Niemcewicz) Franciszek h. Rawicz (1718–1795), poseł na sejmy, sędzia ziemski brzeski litewski. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny stale zamieszkałej w W. Ks. Lit., której członkowie dochodzili tylko do urzędów ziemskich. Używali przydomka Ursyn, który stanowił aluzję do występującego w herbie niedźwiedzia. N. ur. prawdopodobnie w Klenikach, dobrach rodowych pod Brześciem Lit. Był synem Aleksandra (1681–1767), stronnika Stanisława Leszczyńskiego, miecznika brzeskiego, i Bogumiły Kuczborskiej, miecznikówny grodzieńskiej, a stryjem Juliana (zob.). W r. 1758 otrzymał ze swą żoną w dożywocie 28 włók ziemi we wsiach Zbarażu i Małej Rycie w kluczu rudzkim ekonomii brzeskiej. W r. 1765 z podziałów rodzinnych otrzymał dobra Neple (z wsiami: Neple, Zabuże, Samowicze i Kużawka oraz część Mokran) w pow. brzeskim w widłach Krzny i Bugu. Ponadto prowadził proces z księżmi kartuzami konwentu bereskiego o wieś Lewoszki w pow. pińskim. Jako cześnik brzeski w r. 1750 posłował z woj. brzeskiego na nadzwycz. sejm warszawski, ale głosu na nim nie zabierał i nie wchodził do żadnej komisji. Dn. 18 II 1751 poślubił w Boćkach Annę Korytyńską, dworkę Teresy Sapieżanki, rozwódki po Hieronimie Florianie Radziwille. Urodziwa, lecz uboga żona, opatrzona przez opiekunów, wniosła mężowi 38 000 złp. (1000 czerwonych zł i 5000 tynfów) posagu, ale również protekcję swej pani i jej wuja hetmana Jana Klemensa Branickiego.

Aktywny na sejmikach brzeskich, N. wyspecjalizował się przy układaniu instrukcji poselskich i powoływany był często jako asesor do tych czynności (m. in. w r. 1762, w lutym i październiku 1764). Na brzeskim sejmiku przedkonwokacyjnym 6 II 1764 został sędzią kapturowym, a 16 IV t.r. konsyliarzem konfederacji woj. brzeskiego. Obie te funkcje pełnił do r. 1766. W r. 1764 posłował na sejm elekcyjny i z woj. brzeskim podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. Nie należał do konfederacji barskiej i przez cały czas jej trwania, oddawszy synów (Stanisława i Ignacego) do Szkoły Rycerskiej, przebywał z rodziną w Warszawie. Już w r. 1770 miał urząd sędziego ziemskiego brzeskiego lit. Był posłem z woj. brzeskiego na sejm rozbiorowy 1773–5 r. Wchodził w skład delegacji pełnomocnej. Z ramienia tego sejmu wszedł też w skład delegacji dla przeprowadzenia kontroli z dochodów i wydatków artylerii lit. za czas generalstwa Franciszka Ksawerego Branickiego (1764–72). Wybrany był również do sądu sejmowego z kadencją na okres międzysejmowy (1775–6), a ponadto do 14 komisji sejmowych dla rozstrzygnięcia spornych spraw majątkowych na terenie Rzpltej. Otrzymał wówczas z tytułu «nagrody zasłużonym» starostwo rewiatyckie w pow. brzeskim (scedowane na przełomie l. 1782/3 synowi Stanisławowi) oraz w samym Brześciu plac Kurczowski z gruntem Sawłuki (zwanym dawniej Białozorowszczyzną). W l. 1784–5 procesował się z cystersami konwentu wisztyckiego. Był posiadaczem majątku pojezuickiego Błoty (pow. kobryński). Pod koniec lat siedemdziesiątych wycofał się z życia publicznego, pełniąc jedynie urząd sędziego ziemskiego. U schyłku istnienia Rzpltej tytułował się «dworzaninem skarbu Rzpltej WXLit.». Jako prezydujący, pełnił do końca życia funkcję sędziego ziemskiego pow. brzeskiego. Zamieszkiwał w Neplach, gdzie ufundował w r. 1769 murowany kościół unicki. W kościele tym (istniejącym do dziś) znajdowała się kiedyś galeria portretów rodziny Niemcewiczów. N. zmarł 30 XII 1795 w Neplach, pochowany został obok żony w kościele nepelskim, gdzie znajduje się tablica epitafialna ku czci obojga małżonków.

Z Anną z Korytyńskich (ur. 1723, zm. 1 I 1790 w Neplach), siostrą Onufrego Tomasza (zob.) pozostawił córki: Marcelinę, zamężną za Wincentym Ciechomskim starostą gostyńskim, i Eleonorę, zamężną za Benedyktem Orzeszką, szambelanem królewskim, 2.v. za Tadeuszem Sadowskim, oraz dwóch synów: Stanisława (zob.) i Ignacego (ur. 1761), absolwenta Szkoły Rycerskiej i szambelana Stanisława Augusta, radcę woj. podlaskiego, zmarłego bezżennie 14 VII 1816.

Estreicher, (mylnie przypisał N-owi mowę sejmową z r. 1782, wygłoszoną przez syna Stanisława); PSB (Korytyński Onufry Tomasz); Słown. Geogr., (Nepel); Uruski; Żychliński, XXI; – Smoleński W., Onufry Korytyński, Pisma historyczne, Kr. 1901 I 340–1; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w l. 1794–97, Wil. 1938; – Akty Vil. Archeogr. Kom., II 99, 102, 110, 114, 118, 176, 180, 187, 197, 203, 207, IV 563, 568–70, 577, V 281–82, XXV; Diariusze sejmowe z w. XVIII, III; Elektorów poczet; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, II; Niemcewicz U. J., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 I; Sozańskl, Imienne spisy osób; Vol. leg., VII 129, VIII 7, 8, 15, 21, 23–4, 29, 31–2, 39, 47, 51, 54, 58, 62, 65, 83, 213–14, 220, 227, 229, 271–2, 407, 410, 412, 419, 426, 428, 450, 463, 488, 495, 501, 507, 511; – Kalendarz polityczny dla Królestwa Polskiego i W. Ks. Litewskiego… 1786, s. 207; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, dz. V 10375 (listy N-a); – Informacje ks. Zdzisława Oziembły z Nepel.

Wacław Szczygielski