Rogawski Franciszek Karol Jan (1819?–1888), polityk galicyjski, archeolog. Ur. w Chruszczobrodzie (pow. olkuski), tamże ochrzczony 25 I 1820 (tę datę podaje E. Bielecki jako datę ur.), był synem Jana Nepomucena h. Rola (1750–1832), podstolego sanockiego, radcy pow. pilickiego, właściciela miasteczka Ołpiny i kilku wsi w pow. jasielskim, i jego trzeciej żony Anny Marii z Bielińskich, córki stolnika radomskiego Feliksa. Początkowo sytuacja majątkowa ojca R-ego była skromna, dopiero po śmierci siostry Teresy Rudnickiej, drogą długiego procesu, uzyskał wielkie posiadłości w Galicji.
R. po śmierci ojca przebywał w Krakowie pod opieką babki. Ukończył Gimnazjum św. Anny, a w r. 1835 zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ, skąd w marcu 1837 został relegowany, gdy wyszło na jaw, że jest urodzony w Kongresówce. Prawdopodobne, lecz nie potwierdzone, jest jego uczestnictwo w Stowarzyszeniu Ludu Polskiego. Gospodarował w odziedziczonych po ojcu dobrach. W r. 1840 otrzymał przyznanie szlachectwa w Heroldii Król. Pol. (11 II). Związał się z konspiracją przygotowującą w Krakowie powstanie 1846 r. Z jej ramienia jeździł w końcu stycznia t. r. do Wrocławia, nabył tu drukarnię dla przyszłego Rządu Narodowego (RN), którą umieścił w piwnicy domu w Krzysztoforach w Krakowie, gdzie mieszkał. W jego mieszkaniu odbywały się narady przywódców, w dniach poprzedzających wybuch. R. przeciwstawiał się wtedy tendencji Jana Alcjaty do odwołania wybuchu. Dn. 22 II spisywał pod dyktando Jana Tyssowskiego słynny Manifest powstańczy oraz protokół objęcia władzy przez RN. Został sekretarzem Rządu, a potem dyktatora Tyssowskiego, kontrasygnował liczne jego ogłoszenia. Zszedł na drugi plan wraz z pojawieniem się w Krakowie Edwarda Dembowskiego. Po upadku powstania przedostał się za kordon pruski i dotarł do Paryża. Nie bardzo wiadomo, co zrobił z 10 tys. złr. z kasy RN, które miał w ręku. Tyssowski listem z 15 I 1848 upewnił go, «że zupełnie Ciebie i żonę Twoją za zakwitowanych uważam».
W Paryżu R. zapisał się na wydział ès lettres Sorbony, ale studiów tych nie ukończył. Wstąpił do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) i 30 VI 1846 złożył Centralizacji Wersalskiej pisemną relację o zachowaniu się Alcjaty w wypadkach krakowskich. Wkrótce związał się z towiańczykami i w sierpniu 1847 został skreślony z TDP za podpisanie aktu założycielskiego Związku Narodowego w Emigracji i przynależność do koła A. Towiańskiego. Organizował wśród młodej emigracji centrowy «związek narodowy». Po wybuchu rewolucji lutowej 1848 r. brał udział w zebraniach, z których wyłonił się Komitet Emigracji Polskiej; uzyskał (9 III) 87 głosów – za mało, by wejść w skład Komitetu. Wstąpił wtedy do «klubu ludu polskiego» i został jego wiceprzewodniczącym, przy Zenonie Świętosławskim. Był w kontakcie z Juliuszem Słowackim, ale nie wziął udziału w jego wyprawie w Poznańskie, ani też w wymarszu «krzyżowców polskich» do Legionu Mickiewicza, chociaż stał blisko Józefa Dziekońskiego. Dn. 1 VI spotkał się w Paryżu z Towiańskim, 17 VII z Mickiewiczem – w sporze pomiędzy nimi nie zajął chyba stanowiska. W dn. 7 X 1848 przyjął wraz z żoną z rąk Towiańskiego «medal Sprawy Bożej», z błogosławieństwem na pracę misyjną w kraju.
R. wracał do Polski wraz z Ludwikiem Nabielakiem; Mickiewicz dał im 7 IX list do Wacława Hanki do Czech, którego wszakże nie doręczyli, gdyż wyjazd ich odwlókł się do listopada, a wówczas było już po rewolucji wiedeńskiej i misja do Pragi traciła rację bytu. Gdy w r. 1849 wkroczyły do Galicji wojska carskie, R. wycofał się przezornie w Poznańskie, wrócił do Krakowa w styczniu 1850. Nie bez trudu uregulował wtedy sprawy majątkowe, gdyż w r. 1846 bojąc się konfiskaty dóbr zrobił pozorny kontrakt z swoim dzierżawcą Romanem Kamińskim, a gdy ten zginął, R. miał trudności z odebraniem majątku, albowiem spadkobiercy Kamińskiego zaprzeczali mu prawa własności. R. miał jednak wszystkie dokumenty i wrócił do posiadania swych dóbr. W l. 1850–1 podtrzymywał uduchowioną korespondencję z towiańczykami: Sewerynem Goszczyńskim i Edwardem Duńskim. Przygodnie zajął się archeologią: odkopał i zbadał pierwszą w Polsce neolityczną «osadę wydmową», opisując na ogół trafnie znalezione narzędzia krzemienne (O wykopaliskach Leżajskich, Kr. 1856). Mylił się w datowaniu znalezisk i ich pochodzeniu etnicznym, ale rejestrował je z dużą dozą krytycyzmu, wypowiadając się m. in. przeciw identyfikowaniu starodawnych kopców z mogiłami, polemizując także z teorią najazdu normandzkiego Karola Szajnochy (Wiadomość o rozkopaniu mogiły w Siedliszowicach, W. 1860). W l. 1858/9 był jednym z inicjatorów zorganizowania wystawy starożytności w Krakowie. Brał udział w międzynarodowych kongresach archeologicznych w Kopenhadze (1869) i Bolonii (1871), otrzymał honorowe członkostwo towarzystw archeologicznych w Wilnie i Kopenhadze, był także członkiem Tow. Historyczno-Literackiego w Paryżu. W l. 1864–73 pełnił funkcje konserwatora zabytków w 3 obwodach zachodniej Galicji; na tym polu nie przejawił większej aktywności. W r. 1887 zabiegał o restaurację starego kościoła w Bieczu. Pod koniec lat pięćdziesiątych R. zaangażował się w krakowskich organizacjach społecznych: Tow. Rolniczym, Tow. Ubezpieczeń Wzajemnych, Tow. Naukowym Krakowskim. W r. 1860, «choć uchodzący za czerwonego», został korespondentem paryskiego Biura Hotelu Lambert. W r. 1861 obrany został małą większością do Sejmu Krajowego, z kurii włościańskiej w Gorlicach. Zabierał głos wielokrotnie w sprawach regulaminowych; wszedł też do delegacji sejmowej do Rady Państwa w Wiedniu. Mało aktywny w wiedeńskim parlamencie, grał rolę łącznika pomiędzy Kołem Polskim a Hotelem Lambert, a także z przedstawicielstwem polskim w Sejmie pruskim. Latem 1861 jeździł wraz z Franciszkiem Smolką do Pesztu, na pertraktacje z F. Deakiem. Z «białym» komitetem krakowskim miał zapewne kontakt już w końcu 1862 r. W marcu 1863 uczestniczył, wg niektórych źródeł, w sądzie honorowym, który doprowadził do pojedynku Stefana Bobrowskiego z Adamem Grabowskim. W lipcu t. r. komisarz RN Józef Grabowski wprowadził R-ego do Rady Prowincjonalnej Galicji Zachodniej. W gronie tym R. popierał linię RN przeciwko ziemiańskim kolegom, obstającym przy autonomii prowincji w stosunku do powstańczej Warszawy. Dn. 5 IX 1863 R. został aresztowany, jego nazwisko odkryła policja w czasie jednej z rewizji w Krakowie. Wywołało to ogromne oburzenie i protesty. Rada Państwa ujęła się za swoim członkiem, na skutek interpelacji Mikołaja Zyblikiewicza. R. zwolniony z więzienia, zajął swoje miejsce w Izbie, witany owacyjnie przez rodaków w czasie podróży do Wiednia. W lutym 1864 rząd zamknął sesję Rady Państwa, zaś R. aresztowany ponownie, został przewieziony do więzienia we Lwowie, skąd zwolniono go po kilku miesiącach, już po upadku powstania, dla braku dowodów winy.
W 1866 r. R. odnowił stosunki z Hotelem Lambert. W lutym 1867 wszedł ponownie do Sejmu z kurii włościańskiej w Jaśle. Głosował 2 III za obesłaniem Rady Państwa; kierowała nim, jak twierdził, «utylitarna strona, potrzeba organiczna odetchnięcia znękanemu krajowi». Wszedł więc znowu w skład delegacji do Wiednia. Odznaczył się w sesji sejmowej 1868 r. wielkim przemówieniem, za przyznaniem ludności żydowskiej pełnych praw obywatelskich. Za «rezolucją» sejmową głosował bez przekonania; uważał jednak, że ulegając presji rządu Sejm oddałby w kraju przewagę «wichrzycielom» spod znaku Smolki. Rozczarowany do toczonych w Wiedniu negocjacji, w r. 1869 wycofał się z Rady Państwa, a w ślad za tym złożył mandat do Sejmu. Pozostał jednak w Wiedniu, stając na czele tamtejszego oddziału Correspondance du Nord-Est, agencji prasowej Hotelu Lambert. W charakterze tym pośredniczył między Władysławem Czartoryskim, a kanclerzem F. Beustem. Ten ostatni wyrobił mu posadę w zarządzie węgierskiej Nord-Ost-Bahn i w którejś z bankowych rad nadzorczych. Zasilał też „Dziennik Poznański” korespondencjami, w których naświetlał stanowisko Koła Polskiego w Wiedniu. Złośliwie potraktował go Kazimierz Chłędowski w „Albumie fotograficznym”, nadając mil przydomek Postillon d’amour.
R. współpracował z Hotelem Lambert do r. 1871. Potem wrócił do Ołpin. Od r. 1876 zasiadał w radzie powiatowej w Jaśle, od r. 1884 też w tamtejszej okręgowej radzie szkolnej. Był członkiem Tow. Naftowego w Gorlicach; do Sejmu już nie kandydował. Ogłosił kilka broszur: Karta naszych dziejów współczesnych (Lw. 1889), Objaśnienie działalności politycznych Adama Mickiewicza w roku 1848 (Lw. 1886), Jan Konrad hr. Załuski. Wspomnienia pogrobowe (Kr. 1889). AU powołała go na członka komisji: antropologicznej oraz historii sztuki. Akademii tej, jak również Uniwersytetowi Jagiellońskiemu zapisał swoje zbiory archeologiczne tudzież obrazy (zdaniem Chłędowskiego – małej wartości). Inną partię zbiorów darował do Muzeum Czartoryskich. Zmarł 27 XI 1888 w Ołpinach (26 XI wg „Mies. Herald.”) i tam został pochowany.
Ożeniony z Eufemią z domu Briganti (zm. 1905), siostrą Stanisława (zob.), pisarką, gorliwszą bodaj od męża «towianką», R. dzieci nie zostawił. Majątek zapisał żonie, która w r. 1897 ufundowała klasztor SS. Dominikanek w Ołpinach.
Estreicher w. XIX; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol. (fot. i bibliogr.); Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; Lewak-Więckowska, Zbiory Rap. Katalog, I–II; – Barwiński E., Zygmunt Kaczkowski w świetle prawdy, Lw. 1820; Bielecki E., Karol Rogawski, sekretarz dyktatury w 1846 r. i jego przodkowie, „Mies. Herald.” T. 10: 1931 s. 87–90; Frycz J., Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce, W. 1975; Homola-Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz, Wr. 1964; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne, W. 1987; Kostenicz K., Legion włoski i Trybuna Ludów, W. 1969; Kostrzewski J., Dzieje polskich badań prehistorycznych, Kr. 1948 s. 13, 15–19; Łopuszański B., Stowarzyszenie Ludu Polskiego, Kr. 1975; Mickiewicz W., Żywot Adama Mickiewicza, P. 1895 IV; Schnaydrowa B., Ofiarodawcy Tow. Naukowego Krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” T. 21: 1975 s. 122; taż, Z dziejów krakowskiej wystawy starożytności, tamże T. 23: 1977 s. 136; Stella-Sawicki J., Galicja w powstaniu styczniowym, Lw. 1909 s. 34, 39; Wojtowicz J., Karol Rogawski – niedoszły drukarz i wydawca, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 27: 1982 s. 81–8; Wyczawski H., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński, W. 1975; Zdrada J., Lwowska „Ojczyzna” z roku 1875, „Roczn. B. PAN w Kr.”: T. 15: 1969 s. 249, 250, 253–6, 277; tenże, Organizacja i stanowisko Koła Polskiego w wiedeńskiej Radzie Państwa, Zesz. Nauk. UJ, Nr 71: Prace Hist. Z. 12: 1963 s. 52–3, 60; tenże, Stosunki polsko-węgierskie przed powstaniem styczniowym (1859–1862), „Przegl. Hist.” 1963 s. 310; tenże, Wybory do galicyjskiego Sejmu Krajowego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1964 s. 62; tenże, Zmierzch Czartoryskich, W. 1969 (fot.); – Awejde, Zeznania; Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923 (fot.); Chłędowski K., Album fotograficzne, Wr. 1951; tenże, Pamiętniki, Wr. 1951; Czartoryski W., Pamiętnik, W. 1960; Feliński Z. S., Pamiętniki, W. 1986; Galicja w powstaniu styczniowym; Gołemberski W., Karol Rogawski, Lw. 1889; Goszczyński S., Dziennik sprawy Bożej, W. 1984 I–II; Libelt K., Listy, W. 1978; Rogawski K., Do Centralnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, w: Powstanie 1846, Ogłosił H. Barycz, „Przegl. Hist.” T. 36: 1946; Spraw. stenogr. Sejmu krajowego galicyjskiego z l. 1861–1869; Szajnocha K., Korespondencja, Wr. 1959; Szematyzmy Król. Galicji; Współudział A. Mickiewicza w sprawie A. Towiańskiego, Paryż 1877 II 255–60; Wydawnictwo materiałów do historii powstania styczniowego, Lw. 1890 III 68; – Arch. Diec. w Częstochowie: Chruszczobród III 80 s. 140; Arch. UJ: D I 32 nr 11314 (relacja R-ego w sprawie Jana Alcjaty), S. I 417, 423; B. Czart.: ew. 1146, 1158, 1167–1170, 3074; B. Jag.: rkp. 4955, 5099, 6529, 7821; B. Narod.: rkp. 2842, 2957; B. PAN w Kr.: rkp. 1992, 2028, 3851; B. Pol. w Paryżu: rkp. 511.
Stefan Kieniewicz