Matejko Franciszek Ksawery Edward (1828–1873), bibliotekarz i historyk slawista. Ur. 10 X w Krakowie, był najstarszym z jedenaściorga dzieci nauczyciela muzyki Franciszka Ksawerego i Joanny Karoliny Rossberg, bratem Edmunda (zob.) i. Jana (zob.). Wiele szczegółów dotyczących osoby ojca nie zostało dotąd ostatecznie wyjaśnionych. Odnosi się to zarówno do pochodzenia rodziny (wg ustaleń Františka Dvorsky’ego z r. 1884 byli nią czescy chłopi ze wsi Roudnice koło Hrádec Králove-Königgratz), jak poprawnego brzmienia nazwiska (Matieyka, Mateyka, Matějka), daty urodzenia (wg różnych źródeł kolejno: 1789, 13 I 1793, 1794, 3 XII 1796 – najprawdopodobniejsza pierwsza z nich) oraz miejsca urodzenia (wsie Dobrzenice lub Roudnice, obie w okolicy Hrádec Králowe). Franciszek Ksawery Matejko (ojciec), «regens chori w Königgratz», przybył do Polski ok. 1807 r. z namowy Józefa Wodzickiego, właściciela dóbr Kościelniki i Prokocim pod Krakowem, jako nauczyciel muzyki jego synów. W kilkanaście lat później, po opuszczeniu domu Wodzickich, osiedlił się w Krakowie, gdzie dawał lekcje muzyki (przede wszystkim na fortepianie), a także organizował i prowadził liczne zespoły muzyczne oraz chóry (m. in. przy kościele NMP w Krakowie). Dn. 23 XI 1826 ożenił się z Joanną Karoliną Rossberg (także Rozberg, 1803–45), córką siodlarza i obywatela krakowskiego, który zmarł w Krakowie w jesieni 1860 r.

M. uczęszczał od r. 1840 do Liceum Św. Anny w Krakowie, gdzie złożył w r. 1845 egzamin dojrzałości. W t. r. zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ i studiował historię (m. in. u Michała Wiszniewskiego), a w l. 1847–51 był słuchaczem Wydziału Prawa UJ. Krótki czas przebywał w Pradze (1850–1) na studiach filologii klasycznej i słowiańskiej. Ogłosił wówczas przekład dwu pieśni epicznych w zbiorze wydanym przez A. Popowicza, „Srbske narodne pjesme sa perevodom českijem a časti polskijem” (Praha 1852). W r. 1852 powrócił do Krakowa i do r. 1854 kontynuował studia na Wydziale Filozoficznym UJ w zakresie bibliografii i filologii klasycznej. Stopień doktora obojga praw uzyskał 7 I 1865 przedkładając Radzie Wydziału rozprawę Rzecz o pojęciu prawa w starożytności klasycznej (tezy drukowane pt. Sätze aus den Rechts- und Staatswissenschaften, Kr. 1860). Od r. 1860 był prowizorycznym amanuentem, a w l. 1869–73 kustoszem Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie opiekował się zwłaszcza czytelnią studencką oraz opracowywał rękopisy i katalogował dysertacje. Z okazji jubileuszu Uniwersytetu ogłosił Dzieje Biblioteki Uniwersyteckiej w Krakowie (w: „Zakłady uniwersyteckie w Krakowie”, Kr. 1864). W dn. 17 I 1868 habilitował się na Wydziale Filozoficznym UJ, przedkładając rękopiśmienną rozprawę Rzecz o systemie bibliograficznym, i został 14 IV t. r. zatwierdzony przez Ministerstwo Oświaty w Wiedniu jako pierwszy w tym zakresie docent prywatny nauk pomocniczych historii (bibliografii, dyplomatyki, heraldyki i numizmatyki). W r. akad. 1870/1 oraz 1871/2 wykładał «nauki dające poznać źródła historyczne». W dn. 17 I 1870 wniósł podanie o mianowanie go profesorem nadzwycz. UJ. Wydział Filozoficzny, który powołał na referenta Józefa Szujskiego, ocenił dorobek M-i powściągliwie, tym więcej, że M. powoływał się głównie na swe prace rękopiśmienne (m. in. Zarys nauk pomocniczych przy wykładach i badaniach historycznych), a z kilku prac ogłoszonych już drukiem żadna nie dotyczyła nauk pomocniczych historii, tylko zagadnień słowianoznawczych. M. zmienił bowiem stopniowo swe zainteresowania naukowe w dziedzinie historii powszechnej i Polski oraz prawa (m. in. prowadził badania źródłowe nad Zbigniewem Oleśnickim, a zebrane materiały miał odstąpić Maurycemu Dzieduszyckiemu), kierując je ku dziejom języka i zabytków piśmiennictwa dawnych Słowian (Serbów, Czechów, Chorwatów i Bułgarów), tłumacząc także na język polski (w l. 1858–66) fragmenty dzieł historycznych F. Palacký’ego, B. Dudíka i in. Rozproszony dorobek M-i obejmuje kilkanaście rozpraw i studiów ogłoszonych głównie w czasopismach warszawskich i krakowskich (np. O początku i rozkwicie literatury starosłowiańskiej w Bułgarii, „Bibl. Warsz.” 1864 t. 4, Jerzy Juliusz Klowio miniaturzysta chorwacki (1498–1578), „Tyg. Illustr.” 1865, O prawach i sądach czeskich, z uwzględnieniem polskich w dobie żupańskiej, „Bibl. Warsz.” 1867 t. 2, Słowo o narodowej epopei serbskiej, „Przegl. Pol.” 1867/8, O nowym zwrocie w porównawczych badaniach językowych słowiańskich, tamże, Przegląd rzeczy słowiańskich, tamże 1869/70, Wiadomość o dwóch rękopismach kroniki czeskiej Przibika (Przybysława) Pulkawy z Radenina, „Bibl. Warsz.” 1870 t. 1). Przełożył nadto Narodowe pieśni serbskie („Bibl. Warsz.” 1857 t. 1–2). Sprawę przyznania M-ce profesury przesądziło ostatecznie negatywne stanowisko wiedeńskiego Ministerstwa Oświaty, które (decyzją z 4 X 1870) sprzeciwiło się kreowaniu katedry bibliografii w Krakowie. W t. r. M. starał się również, bezskutecznie, o katedrę literatury w Pradze. Od r. 1868 był członkiem Oddziału Nauk Moralnych Tow. Naukowego Krakowskiego. Należał do inicjatorów powołania Komisji Bibliograficznej (1869) oraz Historycznej (1870) tegoż Towarzystwa. W l. 1871–2, jako członek specjalnie wyłonionego Komitetu w sprawie przeobrażenia Towarzystwa, brał czynny udział w pracach organizacyjnych Akademii Umiejętności w Krakowie, m. in. przy opracowywaniu projektu statutu (23 XII 1872 M. został członkiem nadzwycz. Akademii).

M. wywarł duży wpływ na rozwój twórczości malarskiej młodszego brata Jana; przede wszystkim wymógł na ojcu zgodę na studia malarskie brata, ponadto dostarczał mu wielu wskazówek, a także udostępniał materiały źródłowe i obiekty muzealne wykorzystywane przez Jana w jego obrazach o tematyce historycznej. Mimo wątłego zdrowia (z końcem 1870 r. zachorował poważnie na oczy), pracował M. bardzo intensywnie, co wyczerpało jego siły. W początku 1871 r. wystąpiły u niego objawy choroby umysłowej, które rodzina przyjmowała początkowo za dziwactwa typowe dla starego kawalera. Kuracja, prowadzona na przemian w zakładzie dla obłąkanych w Steinhof pod Wiedniem i w Krakowie, nie powiodła się. M. zmarł 18 III 1873 w Wiedniu i został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Estreicher; Kołodziejczyk E., Bibliografia słowianoznawstwa polskiego, Kr. 1911; Enc. Org. (1898–1904); W. Enc. Ilustr.; Słownik Pracowników Książki Pol.; – Barycz H., Schyłek katedry bibliografii na Uniwersytecie Jagiellońskim i niedoszła profesura tego przedmiotu Karola Estreichera, w: Księga pamiątkowa ku czci Karola Estreichera (1827–1908), Kr. 1964; Chmiel A., O rodzinie Jana Matejki, „Czas” R. 47: 1894 nr 269 s. 2; Leniek J., Książka pamiątkowa… trzechsetnej rocznicy założenia Gimnazjum św. Anny w Krakowie, Kr. 1888 s. 239; Schnaydrowa B., Komisja Bibliograficzna Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 11: 1965 [druk.] 1966; Studia z dziejów Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Pod red. S. Mikuckiego, Kr. 1967; – Estreicher K., Z listów…, Oprac. J. Grzybowska, Cz. 2, „Biul. B. Jag.” R. 13: 1961 [druk.] 1963 nr 1 s. 10–11; Jan Matejko. Wypisy biograficzne, Oprac. J. Gintel, Kr. 1955 (fot.); Matejko J., Listy do żony Teodory 1863–1881, Wyd. M. Szukiewicz, Kr. 1927; Materiały do powstania Akademii Umiejętności w Krakowie w roku 1873, Wyd. D. Rederowa i K. Stachowska, Wr. 1958; Ośrodek naukowy krakowski w świetle materiałów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1841–1871. Wybór źródeł, Wyd. D. Rederowa i K. Stachowska, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 2: 1956 [druk.] 1959; Serafińska S., Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, Przygot. do druku J. Gintel i E. Łepkowski, Wyd. 2, Kr. 1958 (fot.); – Nekrologi: „Czas” 1873 nr 66 s. 2, nr 70 s. 2; „Kur. Warsz.” 1873 nr 65 s. 2; „Tyg. Illustr.” S. 2 1873 s. 87; – Arch. Państw. m. Kr.: rkp. GLN 104; Arch. UJ: Protokoły promocji doktorskich nr 865 z 7 I 1865, teczka habilitacji Wydz. Filozof. (F. M.); B. Jag.: Papiery osobiste dr. F. E. M-ki, rkp. 7363 IV; B. PAN w Kr.: rkp. 717 k. 422, rkp. 2159 t. 12 k. 155; Zarząd Cmentarza Rakowickiego w Kr.: Dziennik zmarłych pochowanych 1873 (liczba bieżąca 613b).

Wiesław Bieńkowski

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca publikowane w kolejnych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.