Przyniczyński (Przeniczyński) Franciszek Ksawery (1844–1896), ksiądz, dziennikarz, działacz społeczny i narodowy. Ur. 12 XI w Żerkowie koło Jarocina, był synem Józefa, kamerdynera (prawdopodobnie u Michała i Elżbiety Mycielskich w Żerkowie), i Michaliny z Cylińskich, bratem Stanisława (zob.).
Po studiach teologicznych P. przyjął 4 X 1868 w Rzymie święcenia kapłańskie, a w r. 1870 pełnił funkcję wikarego w Królewskiej Hucie na Górnym Śląsku. W l. 1870–3 wspólnie z Karolem Miarką redagował „Katolika”, a od czerwca t. r. zastępował go na stanowisku redaktora odpowiedzialnego. Wkrótce potem, oskarżony o przestępstwo prasowe, został skazany na karę więzienia. W r. 1873 P. przeniósł się do Bytomia, a w r. n. zaczął wydawać „Gazetę Górnośląską”, nawiązującą do tradycji państwowej i narodowej Polski i podkreślającą łączność Śląska z resztą ziem polskich. Pomagał mu w tym brat Stanisław, wezwany z Wielkopolski. Wkrótce między bardziej radykalną w sprawach narodowych „Gazetą Górnośląską” a „Katolikiem” doszło do ostrych polemik na tle różnic w stosunku do partii Centrum. Poziom pisma Przyniczyńskich był jednak znacznie niższy od „Katolika”. P. bezskutecznie starał się zyskać dla swego pisma poparcie bpa wrocławskiego H. Förstera (stojącego po stronie Centrum, zwalczanego przez „Gazetę”). W r. 1881 „Gazeta Górnośląska” przystąpiła do samodzielnej, niezależnej od Centrum, agitacji przedwyborczej w związku z wyborami do parlamentu niemieckiego, powołując odrębny komitet wyborczy i proponując własnych kandydatów, którzy zresztą wycofali się przed wyborami. Przedsięwzięcie to zakończyło się niepowodzeniem, gdyż wpływy centrowe na Górnym Śląsku były wówczas silne. Z P-m blisko współpracował wówczas Juliusz Ligoń. W związku z klęską głodu na Górnym Śląsku w r. 1880 nacjonalistyczne ośrodki niemieckie zaczęły głosić, że jedynym środkiem prowadzącym do podniesienia gospodarczego tego terenu jest germanizacja. „Gazeta” stanowczo przeciw temu wystąpiła, podkreślając, iż rozwój ekonomiczny i kulturalny ludu polskiego może się odbywać przy zachowaniu własnego języka i własnej narodowości. Energicznie też zwalczał P. w „Gazecie Górnośląskiej” różne przejawy germanizacji. Po upadku „Gazety” w r. 1886, bracia Przyniczyńscy zaczęli wydawać w r. n. „Opiekuna Katolickiego”, wychodzącego do r. 1894 dwa razy w tygodniu, początkowo w Bytomiu, potem w Gliwicach. Wydawcą i zrazu także redaktorem pisma był P. W redakcji zastąpił go później brat Stanisław. W końcu kwietnia 1889 P. sprzedał swoją drukarnię wydawcy „Gwiazdy Piekarskiej” Franciszkowi Świdrowi w Piekarach, gdzie miał być drukowany również „Opiekun Katolicki”.
P. opublikował Zasady wiary św. rzymsko-katolickiej w obrazkach, czyli Katechizm obrazkowy (Bytom 1877). Interesował się także etnografią i ogłosił zbiór Piosenki zabawne (Gliwice 1890). Działalność dziennikarska i narodowa naraziła P-ego na represje finansowe, skutkiem czego zmuszony był do szukania pomocy materialnej u Józefa I. Kraszewskiego. W r. 1889 P. założył Tow. Katolickich Robotników dla Gliwic i okolicy, w którym w r. 1892 powierzono mu funkcję przewodniczącego. Ponadto w wielu miejscowościach Górnego Śląska organizował ruch oświatowy i przyczynił się do ożywienia działalności teatru amatorskiego. Ponieważ dla władz niemieckich był niebezpiecznym agitatorem polskim, zapewne pod ich naciskiem kardynał G. Kopp przeniósł go w r. 1894 do Weissensee pod Berlinem, gdzie wyznaczył mu probostwo. P. zmarł 8 VI 1896 w Weissensee.
Estreicher w. XIX; – Bytom. Zarys rozwoju miasta, W.–Kr. 1979; Całka E., Druki i czasopisma polskie w Gliwicach, „Zesz. Gliwickie” Z. 6: 1968 s. 165–80; Łukaszewicz M. W., Strażnica Ostrów i miasto Żerków, obrazek z dziejów przeszłości naszej, P. 1891; Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965 (bibliogr.); Olszewski K., Kronika teatralna Górnego śląska 1848–1914, Kr. 1979; Pater M., Centrum a ruch polski na Górnym Śląsku (1879–1893), Kat. 1971; tenże, „Gazeta Górnośląska” w świetle korespondencji Franciszka Przyniczyńskiego z biskupem wrocławskim Henrykiem Försterem (1879–1881), Studia Śląskie, S. Nowa, T. 32: 1977 s. 321–44; tenże, Ruch polski na Górnym Śląsku w latach 1879–1893, Wr. 1969; Schwidetzky I., Die polnische Wahlbewegung in Oberschlesien, Breslau 1934 s. 32–4; – Listy śląskie do J. I. Kraszewskiego z lat 1841–1886, Opole 1966; – Arch. Państw. w Kat.: Polizeiverwaltung Królewska Huta 333.
Mieczysław Pater