Puszet (Puget) Franciszek Ksawery h. własnego (1746–1812), starosta zawichojski, poseł na Sejm Czteroletni. Ur. 22 II, był wnukiem Jakuba (zob.), synem Jana (1711–1792), star. duninowskiego, i Aleksandry Marii ze Skarbek-Borowskich, córki Beniamina, kaszt. zawichojskiego, bratem Józefa (zob.). Podpisywał się «Xawery Puget», «Puszet», lub «du Puget Puszet».
Po r. 1759 podjął P. naukę w szkole rycerskiej Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville (na chronologicznej liście elewów ma nr 155; ostatni datowany wpis z 25 IX 1759 nosi nr 153). W r. 1765 był w Tuluzie, gdzie przy jego udziale prezydent tamtejszego parlamentu, Henri Gabriel du Puget, wpisał osiadłych w Polsce Puszetów do „Généalogie de la maison du Puget”. Potem P. należał do grupy pierwszych sześciu «brygadierów» (niższych oficerów – wychowawców) w warszawskiej Szkole Rycerskiej. Zapewne krótko (występuje tylko na liście z lipca 1766) pracował w tej szkole, której uczniem był w l. 1766–8 jego młodszy brat Antoni. Następnie P. służył w regimencie dragońskim szefostwa gen. Antoniego Bolesty Kozłowskiego (tzw. regiment królowej). Zapewne w związku ze swoim ożenkiem wystąpił ze służby w stopniu kapitana. Jego starania o odprzedanie «kompanii» jeszcze w marcu 1775 nie były sfinalizowane. We wrześniu 1773 Ignacy Załuski za konsensem królewskim scedował P-owi – jako przyszłemu zięciowi – star. zawichojskie w pow. sandomierskim (ślub P-a z Wiktorią Załuską odbył się 15 I 1774). W r. 1785 otrzymał P. Order Św. Stanisława (dziękował królowi listem z 16 X t. r.). W lipcu 1787 został wybrany na deputata woj. krakowskiego na Trybunał Kor.
W listopadzie 1790 został P. wybrany na posła woj. krakowskiego na drugie dwulecie Sejmu Czteroletniego. Na sesji sejmowej 7 I 1791 w ogłoszonej drukiem mowie (Zdanie jw Puszeta…; druk nie znany Estreicherowi) opowiedział się za odłożeniem na później debaty nad prawami kardynalnymi i rozpoczęciem prac nad formą rządu od prawa o sejmikach (było to stanowisko zwolenników reformy, którą opozycja chciała utopić w dyskusji o prawach kardynalnych). W nocy poprzedzającej dzień 3 maja P. jako trzynasty podpisał akt „Asekuracyi”, którym 85 członków sejmu zobowiązało się poprzeć nazajutrz projekt Ustawy Rządowej. Po majowej uchwale wstąpił do Tow. Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Stanisław August, zabiegając o obecność w Warszawie zwolenników Konstytucji, wzywał P-a we wrześniu 1791 (poprzez Stanisława Badeniego) do punktualnego powrotu z wakacji sejmowych. Brak informacji o dalszej działalności publicznej starosty, o którym wiemy jedynie, że ulegając presji władz targowickich w dn. 12 X 1792 złożył w aktach ziemskich krakowskich oświadczenie o odstąpieniu od funkcji poselskiej. Dokonał tego w protokole «recesów» jako ostatni i w innej formie niż poprzednicy: nie osobiście lecz przez pełnomocnika, w słowach powściągliwie wyważonych, bez przysięgi i akcesu do konfederacji targowickiej.
Poza star. zawichojskim i krótkotrwałym posiadaniem dóbr Polanka w Zatorskiem (z darowizny ojca w r. 1773), Minogi z przyległościami (1785–9) oraz Charsznicy i Dąbrowca w pow. ksiązkim (1789–91), był P. w sposób ciągły właścicielem Bierkowa (dziś Biórków) z przyległościami w pow. proszowickim (kupno w r. 1777 od Józefa Czartoryskiego za 240 000 złp.) oraz w r. 1792 objętych po ojcu (po spłaceniu rodzeństwa; w związku z tymi spłatami dochody ze star. zawichojskiego P. w r. 1793 scedował bratu Józefowi) dóbr Minoga, Przybysławice i Nowa Wieś (pow. krakowski), udziału w «górze kruszcowej» (kopalni srebra) w Olkuszu oraz kamienicy przy ul. Sławkowskiej (dziś nr 6). Po sprzedaniu dóbr charsznickich P. w l. 1791–3 kolejnymi pożyczkami niefortunnie ulokował u Prota Potockiego blisko 350 000 złp. W r. 1803 otrzymał spadek pieniężny po swojej ciotce Henrietcie Lullier (zob.). Pozostawał w bliskich stosunkach z teściową – Marianną z Dembińskich Załuską, starościną ojcowską (Minoga sąsiadowała z Ojcowem). Syna Stanisława wysłał P. na edukację do Rzymu (był on w l. 1792–5 ostatnim polskim konwiktorem w pijarskim Collegium Nazarenum). W l. 1795–8 w domu P-a przebywał bratanek jego żony – Józef Załuski (późniejszy generał) z francuskim guwernerem ks. Delacroix. Ceniąc tego utalentowanego pedagoga P. sprowadził z Rzymu syna, aby się u niego kształcił razem z młodym Załuskim. Zdaniem Ludwika Łętowskiego P. był to «pan poważny, miłujący się w książkach». Zmarł 3 X 1812 w Krakowie, pochowany został w Minodze.
W małżeństwie z Wiktorią z Załuskich (1757–1830) miał P. siedmioro dzieci: Mariannę (ur. 1776), 1. v. Józefową Śląską, 2. v. Andrzejową Bukowską, Franciszkę (ur. 1777), żonę Andrzeja Goczałkowskiego, Stanisława (1780–1847), który zmarnował ojcowiznę, Aleksandrę (ur. 1781–1827) zamężną za Kajetanem Wielogłowskim, Annę (ur. 1783), żonę Kazimierza Czaplickiego, Wiktorię (ur. 1784), żonę Adama Goczałkowskiego, i Józefa (ur. 1788), młodo zmarłego.
Olejne portrety P-a i jego żony w posiadaniu Jana de Puget Puszeta (fot. w Materiałach Red. PSB); – PSB (Lullier z Puszetów Henrietta, tu błędna informacja jakoby P. był jej bratem stryjecznym, ona była nie wnuczką, lecz bratanicą Jakuba Puszeta); Słown. Geogr., (Zawichost – starostwo); Uruski (informacje niedokładne); – Boyé P., La Cour Polonaise de Lunéville, Nancy 1926; Dembiński B., Polska na przełomie, Lw. [1913], faksymile „Asekuracyi” przy s. 486; Loret M., Życie polskie w Rzymie w XVIII wieku, Roma [1930]; Mrozowska K., Szkoła Rycerska, Wr. 1961; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji, „Pam. B. Kórnickiej” Z. 2: 1930; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; – Księgi referendarii koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, W. 1957 II; Łętowski L., Wspomnienia pamiętnikarskie, Wr. 1956; Vol. leg., IX 206; Załuski J., Wspomnienia, Kr. 1976; – B. Czart.: rkp. 698; B. Jag.: rkp. 6147; – Materiały Red. PSB: Obszerne wypisy ze zbiorów archiwalnych, dotyczące zwłaszcza spraw majątkowych P-a (Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. 417, 418, 421 430, 438, 440, 530, Relationes Crac. 216, 220, 221, Terr. Crac. Novae 9–11, 15, 20, 24, 34, 38, 55, 57–59, 64–66, 73, 85, 91), sporządzone przez Jana Pugeta; – Papiery rodzinne w posiadaniu Jana Pugeta w W. (m. in. „Genealogie de la maison du Puget” i unikatowy egzemplarz druku mowy P-a z 7 I 1791).
Emanuel Rostworowski