Szaniawski Franciszek Ksawery (1768–1830), prawnik, kanonik warszawski, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Ur. 1 XII we wsi Wiązownica koło Jarosławia, był synem Józefa, wiceregenta łukowskiego, dzierżawcy lub rządcy u Czartoryskich, i Zofii z Podczaskich.
S. nauki początkowe zdobywał w Kielcach i tamże wstąpił w r. 1782 do seminarium duchownego, a po dwóch latach do zgromadzenia księży komunistów (bartoszków). Następnie udał się do Krakowa na studia do Szkoły Głównej Kor. (Wydz. Nauk Filozoficznych i Moralnych); ukończył je w r. 1790 jako kandydat do stanu nauczycielskiego. Święcenia kapłańskie przyjął w r. 1792; wstąpił do kolegium wikariuszy, a w r. 1802 uzyskał kanonię honorową kielecką. Przez trzy lata po ukończeniu studiów pełnił obowiązki profesora szkół publicznych w Kielcach; uczył matematyki i fizyki, po czym przez dwa lata był profesorem w tamtejszym seminarium duchownym. Być może właśnie podczas pobytu w Kielcach prowadził pomiary meteorologiczne i zorganizował stację na górze Święty Krzyż (J. Michalski). Wg własnych słów odbył egzamin konkursowy w diec. krakowskiej (życiorys ogłoszony przez Bielińskiego w „Uniw. Warsz.”). Pod koniec l. dziewięćdziesiątych XVIII w. związał się z rodziną Feliksa Łubieńskiego, a na pewno od r. 1801 był w Guzowie (koło Sochaczewa, pow. błoński) nauczycielem domowym jego starszych synów: Tomasza, Piotra, Jana i Tadeusza; towarzyszył im t.r. w podróży na studia do Wiednia; wg wspomnianego życiorysu był w Wiedniu także w r. 1802. W F. Łubieńskim znalazł protektora, a w Guzowie korzystał z jego bogatej biblioteki, dziedziczonej m.in. po prymasie Władysławie Łubieńskim. W r. 1803 otrzymał z prezenty F. Łubieńskiego probostwo w Wiskitkach (pow. błoński). W r. 1804 wyjechał do Francji, gdzie zapoznał się z działaniem szkół prawa, w tym tzw. wolnych akademii prawa, a w Paryżu z praktyką prawniczą opartą na nowym prawodawstwie (Code civil des Français, od r. 1807 Code Napoléon). Po powrocie, w r. 1806, zebrał i opublikował Kazania na nabożeństwie rozważania męki Jezusa Chrystusa w czasie postu mówione w kościele katedralnym warszawskim (W.).
W r. 1806 został S. komisarzem rządowym pow. sochaczewskiego, a następnie sekretarzem F. Łubieńskiego «do przedmiotów religijnych» w Min. Sprawiedliwości Ks. Warsz. (był nim też w l. 1807 i 1808); jako protegowany F. Łubieńskiego wszedł do grupy jego doradców (obok Józefa Kalasantego Szaniawskiego, Teodora Morawskiego, Antoniego Łabęckiego oraz Antoniego i Onufrego Wyczechowskich). Zamienił w r. 1807 probostwo w Wiskitkach na położone bliżej stolicy probostwo w Grodzisku (Maz.). Na podstawie pracy o ułamkach dziesiętnych został t.r. przyjęty do Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk (TPN) jako członek przybrany. W listopadzie odczytał na posiedzeniu TPN wspomnienie o zmarłym profesorze prawa i jakobinie Pamiątka Bartłomieja Szuleckiego („Roczn. TPN” T. 7: 1811; w tym tomie zamieszczono także odczyt S-ego z maja 1808 o zmarłym wojskowym i członku TPN pt. Pamiątka Krzysztofa Wilhelma Chlebowskiego). Ogłosił pracę zawierającą m.in. statut francuskich szkół prawa Organizacja notariuszów i szkół prawa (W. 1807, wyd. 2, 3, W. 1812). Być może pod wpływem S-ego F. Łubieński zmienił nastawienie do prawodawstwa francuskiego i przed wyjazdem do Drezna w r. 1807 powierzył S-emu, powołanemu w skład Komisji Prawodawczej Księstwa, spolszczenie Kodeksu Napoleona (KN). Pierwsza Księga ukazała się w czerwcu t.r., następna w grudniu, a trzecia na początku r. 1808; cały „Kodex Napoleona z przypisami” wydano w Warszawie w r. 1808. Ponieważ S. pracował sam i w pośpiechu, w przekładzie znalazło się wiele uchybień i błędów, uniemożliwiających przyznanie tłumaczeniu KN sankcji przekładu obowiązującego. Jeszcze w trakcie prac minister oddał tekst do adiustacji i poprawek TPN, a zarazem zwrócił się o włączenie autora do komisji Towarzystwa do ponownego przekładu. S. wszedł 1 XI 1807 w jej skład, obok Jana Chrzciciela Albertrandiego, Franciszka Ksawerego Bohusza, Andrzeja Horodyskiego, Onufrego Kopczyńskiego, Ludwika Osińskiego, Stanisława Staszica i Jana Zwierzchowskiego (jako jedynego prawnika praktyka). Po kilku spotkaniach dokonano w przekładzie kosmetycznych zmian, toteż władze zdecydowały, że tłumaczenie S-ego może być używane w sądach, o ile nie będzie sprzeczne z oryginałem („Dzien. Prawn. Ks. Warsz.” T. 2: 1810 nr 14). Z okazji wprowadzenia Kodeksu 1 V 1808 wygłosił S. podniosłą mowę. W praktyce przekład S-ego obowiązywał jako pomocniczy (informationis causa), obok francuskiego oryginału. S. popularyzował przepisy KN, m.in. na łamach „Pamiętnika Warszawskiego”, tłumacząc pojęcia obywatelstwa i praw cywilnych (Prawodawstwo o obywatelstwie, T. 1: 1808 s. 226–33), objaśniając procedury polubowne (O sądach pokoju, T. 1: 1809 s. 10) oraz usprawiedliwiając też niedoskonałości swej pracy (O tłumaczeniu Kodeksu Napoleona w ojczystym języku, T. 3: 1809 s. 52–60). Wzywał do utworzenia nowej terminologii prawniczej (opierając się na językach łacińskim, francuskim i polskim), objaśniał neologizmy terminologiczne, przywołując też niezrozumiałe już terminy z prawa staropolskiego oraz zjawisko zmiany znaczenia przez słowo (np. konstytucja, adwokat). W r. 1808 znalazł się w nieoficjalnym komitecie przybocznym ministra sprawiedliwości, nadzorującym przekazanie akt przez sądy apelacyjne nowemu sądownictwu oraz przygotowującym instrukcję dla mających powstać sądów pokoju i projektów ustaw przechodnich (dla uzgodnienia między praktyką prawną z czasów zaboru pruskiego i dawną polską oraz nowo wprowadzanym porządkiem francuskim). Niebawem Komitet przekształcono w komisję projektodawczą, a S. zasiadł również w niej (obok J. K. Szaniawskiego, Jana Wincentego Bandtkiego, Józefa Morawskiego, Stanisława Walewskiego, Ignacego Plichty, Michała Woźnickiego oraz A. i O. Wyczechowskich). Brał udział w pracach nad modyfikacją francuskiego Kodeksu Procesowego Cywilnego oraz działaniach sekcji hipotecznej. Mimo sprzeciwu większości członków komisji wobec wprowadzenia hipoteki francuskiej (nieodpowiadającej ani praktyce polskiej, ani pruskiej), S. opowiedział się za nią, podobnie jak minister F. Łubieński; swoje argumenty wyłożył w memoriale, dostarczonym zapewne królowi Fryderykowi Augustowi (Mencel), a także w broszurze Uwagi o hipotece (Łowicz 1809), w której uznał hipotekę francuską za bardziej zgodną z prawem własności.
Równocześnie uczestniczył S. w organizowaniu w Warszawie nauki prawa. Początkowo wraz z Łabęckim i A. Wyczechowskim prowadził prywatne wykłady dla magistratury, a przed 24 V 1808 otrzymał nominację (ogłoszoną w „Gaz. Warsz.” nr 82 dopiero 1 X t.r.) na «nauczyciela Kodeksu Napoleona», w praktyce wykładowcy prawa cywilnego w nowo utworzonej Szkole Prawa (wraz z Bandtkiem). Na rozpoczęcie roku szkolnego wygłosił mowę O usposobieniach potrzebnych do uczenia się prawa. Rzecz czytana przy otwarciu Szkoły Prawa w Warszawie dnia 14 Października 1808 roku, w której podkreślił rekompensującą brak wprawy gorliwość Polaków w umacnianiu nowego porządku oraz przydatność dla nauki prawa historii, literatury, łaciny i innych języków obcych, zwłaszcza krajów sąsiedzkich. W nauczaniu nawiązywał do częstego we Francji idealizmu prawnego i neohumanizmu, przywoływał utylitaryzm prawny J. Benthama i teorię podziału władz Monteskiusza. Kładł nacisk na historię prawa i akcentował potrzebę wzmocnienia władzy ustawodawczej przy zachowaniu silnej wykonawczej.
W r. 1809 został S. członkiem czynnym TPN, a jako kanonik wszedł w skład warszawskiej kapit. katedralnej. F. Łubieńskiemu pomagał w zarządzaniu utworzoną t.r. Drukarnią Rządową. Na jego zlecenie opracowywał też wraz z Bohuszem, A. Prażmowskim i o. Schneiderem (spowiednikiem Fryderyka Augusta) nową regulację dotyczącą pełnienia przez duchownych obowiązków urzędników stanu cywilnego; weszła ona w życie 23 II jako „Taksa dla Urzędników Stanu Cywilnego”. Krytykowany za przekład KN, m.in. przez ks. Bohusza, udał się w marcu 1810 do Paryża, by na miejscu zetknąć się z «duchem nowego prawa»; efektem pobytu była nowa wersja tłumaczenia (W. 1811, nakładem S-ego). Do r. 1830 ukazało się sześć jej wydań, w tym w r. 1813 edycja w wersjach polskiej, łacińskiej i francuskiej. S. wciąż doskonalił swe tłumaczenie; jego przekłady przyspieszyły tworzenie polskiej terminologii prawniczej i miały znaczący wpływ na ukształtowanie nowej kultury prawnej.
Dn. 2 X 1809 wygłosił S. w Szkole Prawa rozprawkę O urzędnikach (W. 1810), podkreślając, że jako reprezentanci «woli powszechnej» mają oni obowiązek nieustannego doskonalenia się, dbałości o dobro wspólne i znajomości prawa. W wygłoszonej tamże, a zalecającej wprowadzony w r. 1810 Kodeks Handlowy, rozprawie pt. O prawach handlowych (Łowicz 1810, W. [b.r.w.]), docenił wpływ wolnego handlu (na równi z rolnictwem i rzemiosłem) na wzrost «bogactwa narodów». T.r. opublikował też broszurę chwalącą konstytucję Ks. Warsz. pt. O rządzeniu i radzeniu (W.), dedykowaną obywatelom Księstwa, ostrzegającą przed przerostem liczebnym organów przedstawicielskich. Na forum TPN czytał 30 IV Rys życia Karola Kortuma, działacza gospodarczego, a zarazem fizyka i meteorologa („Roczn. TPN” T. 9: 1816). Wszedł następnie do grona pedagogicznego powołanego 22 V 1811 Wydz. Nauk Administracyjnych, który został połączony ze Szkołą Prawa; wykładał tam wiadomości propedeutyczne i ekonomię polityczną wg podręcznika Ch. Schlötzera. W wykładzie inauguracyjnym mówił m.in. o ogólnych zasadach nauki i metodologii naukowej (O potrzebie nabywania wiadomości podług zasad dokładnych, w: „Otwarcie Szkoły Nauk Prawa i administracji w Warszawie dnia 1 Października 1811”, W. 1811). Poglądy na prawo małżeńskie zawarł w tekście pt. Jak przepisy Kodeksu Napoleona o rozwodach rozumianymi być mają. Rzecz czytana na publicznym posiedzeniu Szkoły Prawa (Łowicz 1811). Interpretował tam prawne możliwości rozwodów wynikające z Kodeksu Cywilnego, ale sprzeciwiał się, choć w sposób umiarkowany, ich nadużywaniu i myleniu z dopuszczalnością ponownego małżeństwa. Przypominał sakramentalny charakter węzła małżeńskiego, ale wskazywał na występujące wszędzie w prawie stopniowe odłączenie sakramentu od kontraktu cywilnego, natomiast mniejsze zgorszenie widział w «rozwiązłym» życiu, niż w «dogadzaniu tej rozwiązłości przez rozwód». Dn. 2 VII 1812 przystąpił, wraz z kapit. warszawską i równocześnie z TPN, do Konfederacji Król. Pol. pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego.
W wykładzie z r. 1813 w Szkole Prawa Nauk Administracyjnych (O przyczynach wielu uprzedzeń i sarkań przeciw prawnictwu, „Pam. Warsz.” T. 1: 1815 s. 1–11) narzekał S. na przewlekłość i koszt procesu dochodzenia sprawiedliwości, ale wskazywał, że zadowolenie wszystkich wiązało by się ze wzrostem liczby urzędników. Popierając inicjatywę wydawców wileńskich Kazimierza Kontryma i Józefa Zawadzkiego, podpisał jesienią 1814 apel o wznowienie „Pamiętnika Warszawskiego”, po czym ogłosił w nim artykuł O żydach (T. 1: 1815 s. 438–41), nawołujący do zrównania ich w podatkach w zamian za przystosowanie się do obyczajów krajowych. Opublikował także swój wykład wygłoszony na publicznym posiedzeniu Szkoły 2 X 1815 pt. O Szkole Prawa i administracyjnych nauk w Warszawie („Pam. Warsz.” T. 3: 1815 s. 406–12). Pamięci zmarłego w r. 1810 lekarza i członka TPN poświęcił czytany 11 I 1815 Rys życia Józefa Filipeckiego („Roczn. TPN” R. 10: 1817). Po utworzeniu Król. Pol. ogłosił z okazji uroczystości 3 XI 1815 Przemowę z powodu poświęcenia chorągwi wojskowych [b.m.r.w.]. Wg Stanisława Szeflera to S. przetłumaczył i ogłosił w r. 1815 książkę J. B. Saya „Katechizm ekonomii politycznej czyli prosta nauka, jakim sposobem tworzą się, podzielają i konsumują bogactwa w towarzystwie” (W.), popularyzującą naukę A. Smitha. Na kanwie wykładów w Szkole Prawa opracował pierwszy w Polsce nowoczesny podręcznik prawniczy pt. Wiadomości początkowe w nauce prawa (W. 1817). W tej dość obszernej pracy (17 rozdziałów), uważanej przez niektórych (B. Leśnodorski) co najwyżej za pożyteczne kompendium, przez innych (A. Rosner) za oryginalne ujęcie wiadomości propedeutycznych i ogólnych, czerpał S. z fizjokratyzmu i konstytucjonalizmu, opowiadając się za prawem natury, wolnością i autonomią woli jednostki, nienaruszalnością własności i swobody umów. W myśl ówczesnych tendencji oddzielał prawo materialne od procesowego, a najwięcej miejsca poświęcił prawu cywilnemu, opisując jego działy i sposoby wdrażania, m.in. instytucje przysposobienia, opieki dobroczynnej, dozoru i kuratorstwa.
S. wszedł 20 XI 1816 do grona członków korespondentów Tow. Naukowego Krakowskiego, a 10 XII t.r. otrzymał na Uniw. Krak. doktorat z obojga praw. Także t.r. został członkiem powołanego w r. 1814 Warszawskiego Tow. Dobroczynności. Wszedł w skład deputacji dla opracowania reformy polskich miar i wag, powołanej w r. 1816 przez TPN na wezwanie Komisji Rządowej. Uczestniczył w organizacji Wydz. Prawa zakładanego od t.r. Uniw. Warsz.; był członkiem Dyrekcji Edukacyjnej, a od 11 II 1818 Najwyższej Komisji Egzaminacyjnej. Dn. 14 II t.r. został profesorem «radnym», czyli członkiem kolegium elektorów na stanowisko rektora. Wykładał tzw. encyklopedię prawa («wiadomości przysposabiające») oraz prawo handlowe i kanoniczne. Wobec ustąpienia t.r. z uczelni Dominika Krysińskiego wykładał przez rok także prawo handlowe. W tym czasie został surogatem w konsystorzu diec. warszawskiej i był nim przez trzy lata. Publikował też rozprawki o różnej tematyce; na posiedzeniu TPN przedstawił 15 I 1818 odczyt O Rzeczypospolitej Babińskiej („Roczn. TPN” T. 12: 1819 s. 40), napisany na podstawie odnalezionego w Szwecji „Regestru urzędników babińskich”. Ogłosił również rozprawę z dziedziny prawoznawstwa porównawczego pt. Statyka prawa czyli nauka porównywań w prawie (W. 1819). Za naukę, mogącą pełnić rolę propedeutyki kształcenia, uznał logikę (Która nauka najpotrzebniejszą byłaby dla ludzi myślących, „Pam. Warsz.” T. 19: 1821 s. 72–9).
Wobec uchwalenia w r. 1818 przez Sejm Król. Pol. nowej ustawy hipotecznej, napisał S. utrzymany w żartobliwym tonie komentarz Prośba przyszłych żon mieszkańców Polski do prawodawców w Królestwie Polskim, („Pam. Warsz.” T. 12: 1818 s. 109–13); ubolewał w nim nad dyskryminacją wdów, którym w przypadku braku umowy przedślubnej prawo odbierało wspólny ze zmarłym mężem majątek – na rzecz rodziny męża. W związku z dalszymi atakami na KN i próbami przygotowania jego rewizji w okresie sejmu 1818 r. podkreślał, że ustawodawstwo francuskie nie jest szkodliwe dla Kościoła, a w r. 1820 wdał się w polemikę z krytykującym KN Wacławem Aleksandrem Maciejowskim, któremu zarzucił faworyzowanie prawa niemieckiego. Bronił norm Kodeksu w sprawach małżeńskich, dowodząc, że opierały się one na przekonaniu o trwałości związków rodzinnych, ale zarazem po raz kolejny podkreślał sakramentalny charakter małżeństwa (Postrzeżenia względem dzieła, które wyszło z druku pod napisem: Principia iuris Romani, auc. Vencesla. Alex. Maciejowski, „Pam. Warsz.” T. 18: 1820). W piśmie Uwagi o zabezpieczeniu i uskutecznieniu odpowiedzialności na dłużnikach dla wierzycieli (Łowicz 1820) opisał istotę długu, wierzytelności, pożyczki, zastawu, hipoteki i in., optując w dalszym ciągu za hipoteką francuską.
W l. 1819–20 opublikował S. trzytomowe Kazania (W.), zawierające mowy żałobne wygłoszone, m.in. z okazji sprowadzenia do Warszawy ciała ks. Józefa Poniatowskiego, na pogrzebach Tomasza Wawrzeckiego i Tomasza Ostrowskiego, za duszę Tadeusza Kościuszki, ks. Bohusza i abp. warszawskiego Fryderyka Skarbka Malczewskiego. W r. 1820 zrzekł się probostwa w Grodzisku i t.r. wygłosił uroczyste Kazanie przy zaczęciu sejmu głównego Królestwa Polskiego z dnia 13 września 1820 roku... (W. 1820). W r. 1820 lub 1821 pełnił obowiązki cenzora. W tym czasie prowadził też wykłady z prawa kanonicznego w seminarium katedralnym warszawskim, prowadzonym przez zgromadzenie księży komunistów. Odbył podróż do północnych Niemiec. Cieszył się zaufaniem abp. Szczepana Hołowczyca, który w r. 1820 uczynił go swym oficjałem, a w r.n. scholastykiem w kapitule, po czym 1 X 1822 postawił na czele zreorganizowanej przez siebie administracji diecezji; S. pełnił te obowiązki do śmierci Hołowczyca (27 VIII 1823). Gdy postanowiono wprowadzić obowiązkową naukę religii dla studentów Uniw. Warsz., nowo utworzoną Katedrę Religii (z uposażeniem 4 tys. zł rocznie) zaproponowano S-emu. S. rozpoczął naukę 1 XI 1823. Po roku przedłużył kontrakt, lecz z powodu wyjazdu do Włoch już go potem nie kontynuował.
Na forum TPN, a także na publicznych posiedzeniach Uniw. Warsz., S. w dalszym ciągu wygłaszał wiele not i rozpraw. Dn. 30 VII 1819 odczytał pracę O Andrzeju Fryczu Modrzewskim [...] na obchodowym zgromadzeniu Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego... („Posiedzenia Publiczne [...] Uniwersytetu”, W. 1819). Ogłosił rozprawę źródłową O Pawle Piaseckim mianowicie o dziele jego: Praxis episcopalis przez... (W. 1823), wskazując na zasługi tego autora w zakresie kodyfikacji przepisów prawa kościelnego. Dn. 15 VII 1824 wygłosił na Uniw. Warsz. rozprawę O Mikołaju Zalaszowskim, przedstawiając tego siedemnastowiecznego filozofa jako wzór skromnego, rzetelnego i sumiennego uczonego. Opublikował także wygłoszoną w r. 1826 przemowę O Mikołaju Trąbie oraz wystąpienie z 15 VII 1828 na posiedzeniu publicznym Uniw. Warsz. Rys życia Klemensa Urmowskiego, uczonego i prawnika, sędziego sądu apelacyjnego. Członkom TPN poświęcił wspomnienia: o kartografie i historyku ks. Franciszku Czajkowskim (czytane 30 IV 1821, „Roczn. TPN” T. 15: 1822), malarzu Marcelim Bacciarellim (czytane 25 XI 1822, „Roczn. TPN” T. 16: 1823) i matematyku ks. Antonim Dąbrowskim („Roczn. TPN” T. 21: 1830). Ceniony jako kaznodzieja, wygłaszał nadal homilie na pogrzebach: bp. augustowskiego Jana Klemensa Gołaszewskiego (11 III 1820), abp. Hołowczyca (30 VIII 1823) i bp. augustowskiego Ignacego Czyżewskiego (15 XII 1823, W. 1824). Powierzono mu również wygłoszenie (3 X 1823) pochwały zmarłego papieża Piusa VII (W. 1823). W zbiorze Sześć kazań z Ewangelii mówionych w metropolitalnym kościele warszawskim w czwartki Postu roku 1822 (W. 1822) sławił S. wzory ewangeliczne, a w Kazaniu na święto Józefa Kalasantego (W. 1822, 1826) oraz zbiorze Kazania na nabożeństwach Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu (Wr. 1827) omawiał wzorce osobowe: św. św. Szczepana, Jana Kantego i bp. Stanisława. Brał udział jako kaznodzieja w uroczystościach, mających charakter manifestacji patriotycznej, z okazji wprowadzenia kultu kapucyńskiego świętego, bł. Anioła z Akry (sierpień 1827).
W l. 1825–6 uczestniczył S. w pracach przygotowawczych do korektury KN w Król. Pol.; brał też udział w pracach nad Kodeksem Cywilnym Król. Pol. z r. 1825. Krytykując senatora Antoniego Bieńkowskiego w sprawie regulacji spadkobrania ustawowego (wykluczenie od dziedziczenia bratanków i siostrzeńców zmarłego), w piśmie Rozbiór dzieła pod tytułem Upominek pogrobowy ś.p. Kazimierza Pliszki Podlasianina. „Rzecz o sukcesji czyli uwagi nad prawem przyrodzonym do spadku” (W. 1827) podzielił opinię o konieczności utrzymania zasad dziedziczenia beztestamentowego, znanych tradycji staropolskiej. Przy udziale S-ego powstał w r. 1827 projekt nowej organizacji Działu Nauk TPN, przyjęty 16 V t.r. Po śmierci abp. warszawskiego Wojciecha Skarszewskiego (12 VI) kapituła 16 VI mianowała S-ego jednogłośnie wikariuszem kapitulnym sede vacante; 26 VI zatwierdzono go na urzędzie administratora archidiecezji. Zarządzał archidiecezją do 4 VII 1828, nie podejmując decyzji personalnych, m.in. (wbrew księżom komunistom) pozostawiając dotychczasowego regensa seminarium. Ogłosił w tym czasie zbiór Kazania na zaczęcie i zakończenie nabożeństwa jubileuszowego (W. 1827). Po zakończeniu rządów w diecezji wrócił do wykładów uniwersyteckich.
Na łamach prasy S. apelował do uczonych o publikowanie swych dzieł w języku polskim oraz przedsięwzięcie przekładów z literatury naukowej (Dlaczego tak mało dzieł wychodzi w polskim języku, „Dzien. Warsz.” T. 7: 1827 s. 145–54). Ogłosił w tym okresie Historyczny wywód, jakim sposobem Sobór Trydentski przyjęty był w Polsce („Themis Pol.” R. 7: 1830, W. 1830). W rozprawach i kazaniach sławił cierpliwość, dobroczynność, walkę z nałogami, wstrzemięźliwość; podkreślał, że dobry chrześcijanin musi być przywiązany do ojczyzny i wierny władzom. Prawomyślność pism S-ego oraz ich stonowana wymowa religijna powodowały, że choć banalne w konstrukcji, a w stylu zaledwie poprawne, ukazywały się w druku nakładem Drukarni Rządowej lub oficyny pijarskiej. Ciesząc się uznaniem duchowieństwa i świeckich, był też S. lubiany przez młodzież uniwersytecką. Jego wykłady były jasne i zrozumiałe, odwoływały się do przykładów z życia. S. pozwalał zadawać sobie pytania (co nie było w zwyczaju) i odpowiadał na nie w toku wykładu, który umiał ubarwić anegdotami i ciekawostkami. Często dyskutując z młodymi, zapraszał ich do warszawskich kawiarni. Interesował się losem studentów, gromadząc i publikując informacje o ich dalszej karierze zawodowej (O szkole prawa...). Choć nie uchodził za wybitnego uczonego, wykształcił jednak dobrych specjalistów prawa cywilnego, m.in. Ignacego Daniłowicza, Dionizego Dzierożyńskiego, Józefa Kalasantego Wołowskiego, Cezarego Zabawowskiego, Walentego Dutkiewicza.
Na przedmieściach Warszawy nabył S. niewielki dworek z ogrodem oraz wieś niedaleko miasta. Był egzekutorem testamentu ks. Konstantego Dembka, jednak kilkanaście tys. zł, które ten złożył u S-ego, zostało prawdopodobnie skradzione przez służącego; S. nie wszczął dochodzenia, lecz dla spłacenia długu sprzedał dworek i wioskę. Od tego czasu, prowadząc oszczędny tryb życia, mieszkał w Warszawie w kamienicy na Kanoniach nr 80. W dziale naukowym „Kuriera Warszawskiego” ogłosił w r. 1830 (nr 112) konkurs na «książkę dla ludu», zawierającą «najpotrzebniejsze wiadomości chrześcijańskie i moralne», wyznaczając 2 tys. zł nagrody. Ze schyłku życia zapamiętano go jako drobnej budowy, wiecznie zajętego i pogodnego staruszka, kapłana spieszącego z pomocą biednym i usługą wszystkim potrzebującym. Mimo wielu obowiązków głosił S. kazania także w parafiach podwarszawskich, w tym na odpustach wiejskich. Z ambony miał często powtarzać «kochajmy się, pracujmy i bądźmy weseli». Cały majątek zapisał w testamencie Tow. Dobroczynności, natomiast bibliotekę dzieł prawniczych przekazał Uniw. Warsz., choć część zbiorów przejęli po jego śmierci przyjaciele (E. Słodkowska). S. nie był spokrewniony z Józefem Kalasantym Szaniawskim, ale ze względu na zainteresowania prawem bywał z nim niekiedy mylony. S. zmarł 15 VIII (wg niektórych 16 VIII) 1830 w Warszawie na Kanoniach. Po nabożeństwie w katedrze z udziałem trzech biskupów został pochowany (bez nagrobka) na cmentarzu Powązkowskim. W kaplicy Tow. Dobroczynności jeszcze dwukrotnie (w listopadzie 1830 i grudniu 1831) odprawiano nabożeństwo w jego intencji.
Podob. (karykatura) w: Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk; – Enc. Kośc.; Enc. Org.; Estreicher w. XIX; Hist. nauki pol., VI; Michałowicz H., Gutrycz C., Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (1802–1830). Bibliografia zawartości, W. 1967; Pol K., Poczet prawników polskich, W. 2000; Polscy kanoniści XIX i XX w., W. 1982 cz. 2; Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, W. 2008 s. 21–2; Słown. Pol. Teologów Katol.; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Szenic, Powązki; – Askenazy S., Walerian Łukasiński, W. 1908 I; Bardach J., Wacław Aleksander Maciejowski i jego współcześni, Wr. 1971; Bieliński, Uniw. Warsz, I–III; Bieliński J., Szkoła Prawa Księstwa Warszawskiego (1808–1815). Zarys historyczny, „Gaz. Sąd. Warsz.” 1906 nr 9–19; tenże, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Warszawskiego (1817–1831), W. 1907 s. 97, 116; Gomulicki J. W., Warszawa i jej sprawy jako przedmiot zainteresowania TPN, „Roczn. Warsz.” T. 18: 1985; Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce, W. 1915 I–II; Grzybowski S., Dzieje prawa, W. 1981; Historia państwa i prawa polskiego, praca zbiorowa, W. 1981; Izdebski H., Sadownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do 1867 roku, „Czas. Prawno-Hist.” 1974 z. 2; Jabłońska-Deptuła E., Przystosowanie i opór. Zakony męskie w Królestwie Kongresowym, W. 1983; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, I–VIII; Leśnodorski B., Prawnicy – pierwsi profesorowie i studenci Uniwersytetu Warszawskiego w: Ludzie i idee, W. 1972; tenże, Szkoła Prawa i Nauk Administracyjnych w Księstwie Warszawskim, w: Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, W. 1963; Litauer J. J., Fragmenty z dziejów polskiego sądownictwa porozbiorowego, W. 1815; Mencel T., Feliks Łubieński, minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego, P. 1939; tenże, L’introduction du Code Napoléon dans le Duché de Varsovie (1808), „Annales d’Histoire du Droit” T. 2: 1949 s. 141–208; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1800–1832), W. 1963 s. 36, 62, 66, 70, 74, 148, 190, 210, 212, 238, 241, 270–1, 276, 304; Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, W. 1953; Ossowski K., Prasa Księstwa Warszawskiego, W. 2002; Rosner A., Ksiądz Franciszek Ksawery Szaniawski i jego podręcznik dla studentów prawa Uniwersytetu Warszawskiego, w: Księga pamiątkowa ku czci prof. Michała Pietrzaka, W. 2009; taż, Pierwsze polskie tłumaczenia Kodeksu Napoleona, w: Sójka-Zielińska K., Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, W. 2008 s. 271–94; taż, Sądy pokoju w Księstwie Warszawskim. Kształt prawny, funkcjonowanie, sędziowie i urzędnicy, (mszp. pracy doktorskiej na Wydz. Prawa i Admin. Uniw. Warsz. z r. 1985); taż, Zmagania z językiem prawa. Przykład polskiego przekładu Kodeksu Napoleona w Księstwie Warszawskim, w: Współczesny język prawny i prawniczy, Red. A. Niewiadomski i in., W. 2007 s. 9–22; Rostocki W., Korpus w gęsie pióra uzbrojony. Urzędnicy w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim 1807–1831, W. 1972; Skiełczyński Z., Archidiecezja warszawska w latach 1818–1830, W. 1978 s. 61, 64, 74, 83–5, 95–7, 145, 155–6, 185; tenże, Ks. Franciszek Ksawery Szaniawski, oficjał generalny, prałat scholastyk kapituły warszawskiej, „Wiad. Archidiec. Warsz.” 1974 nr 2–3 s. 69–71; Słodkowska E., Produkcja i rozprowadzanie wydawnictw w Królestwie Polskim w latach 1815–1830, W. 2003; Smoleński W., Spory o przekład polski Kodeksu Napoleona, w: tenże, Studia historyczne, W. 1925; Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Tor. 1964; tenże, Wydział Prawa w Uniwersytecie Warszawskim 1816–1831 i w Szkole Głównej, w: Leśnodorski B. i in., Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, W. 1963; tenże, Z zagadnień myśli polityczno-prawnej Oświecenia, w: Wiek XVIII, Polska i świat. Księga poświęcona Bogusławowi Leśnodorskiemu, W. 1974; Szefler S., „Smithowska” ekonomia w Polsce w l. 1800–1830, „Studia z Hist. Myśli Społ.-Ekon.” 1961 nr 1 s. 91; Tazbir J., Rzeczpospolita Babińska w legendzie literackiej, „Przegl. Human.” R. 16: 1972 z. 3 s. 14; Turkowski T., Początki „Pamiętnika Warszawskiego” w r. 1814, „Pam. Warsz.” R. 3: 1931 z. 10–12; Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), L. 2002; Woźniczka-Paruzel B., „Zadania konkursowe” na książki dla ludu z r. 1830, „Liter. Lud.” T. 20: 1976 s. 20; Wysocki J., Kapituła kolegiacka i katedralna a seminarium duchowne w Warszawie (1674–1845), „Wiad. Archidiec. Warsz.” R. 47: 1967 nr 10 s. 237; Zawadzki S., Prawo cywilne obowiązujące w Królestwie Polskim, W. 1860; – Dmochowski F. S., Wspomnienia od 1806 do 1830 r., Oprac. Z. Libera, W. 1959; Dziennik konfederacji jeneralnej Królestwa Polskiego, W. 1812 nr 2 s. 13, 15; Hube R., Pamiętniki, w: Pisma, W. 1905; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1803–1853, W. 1950; Litauer J. J., Materiały do rewizji Kodeksu cywilnego, W. 1918 I; Łasiewicz F., Pamiętniki woźnego cenzury, Tor. 1995; Łubieński F., Pamiętnik Feliksa hr. Łubieńskiego, Oprac. W. Chomętowski, W. 1890; Memoriał profesorów J. W. Bandtkiego, A. L. Engelkego i ks. F. K. Szaniawskiego w sprawie organizacji nauczania na Wydz. Prawa Uniw. Warsz., z 3 Maja 1816, Wyd. B. Leśnodorski, w: Leśnodorski B. i in., Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, W. 1963 s. 151–4; Raporty Szkoły Głównej Koronnej o generalnych wizytach szkół Komisji Edukacji Narodowej 1787–1793, Wyd. K. Mrozowska, A. Zielińska, Wr. 1981; Wójcicki K. W., Pamiętnik dziecka Warszawy i inne wspomnienia, W. 1974; Wybicki J., Pamiętniki, P. 1840; – „Kur. Warsz.” 1830 nr 219, 220, 223, 296, 1831 nr 332; – AGAD: Akta Min. Sprawiedliwości Ks. Warsz., sygn. 17/2/7, Akta TPN, sygn. 96 (życiorys S-ego); Arch. PAN: sygn. III–35.
Martyna Deszczyńska