Mączyński Franciszek (1874–1947), architekt. Ur. 21 IX w Wadowicach, był synem Franciszka, budowniczego, i Józefy z Jurgalskich. Studiował w Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem S. Odrzywolskiego oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w l. 1902/3–1903/4 na kursie K. Laszczki, także w Wiedniu i w Paryżu w École des Beaux Arts u P. Guddex. M. wcześnie rozwinął działalność architektoniczną. Uczestniczył we wszystkich większych konkursach, zdobywając nagrody. Często współpracował z architektem Tadeuszem Stryjeńskim. W r. 1898 wśród 17 prac wygrał (wespół z T. Stryjeńskim) konkurs na hotel przy zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Karowej w Warszawie, w kwietniu t. r. zdobył I miejsce w konkursie na projekt Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, gmach jednak budował K. Stryjeński wg planów K. Zaremby, uzupełnionych przez M-ego. W r. 1899 wśród 14 prac uzyskał I miejsce (wespół z T. Stryjeńskim) w konkursie na budowę domu dla Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Subiektów Wyznania Mojżeszowego. W r. 1900 nagrodzony został w Paryżu za projekt willi «w stylu zakopiańskim» w konkursie zorganizowanym przez czasopismo „Moniteur des Architects”. W marcu 1903 w konkursie na witraż dla kaplicy Szafrańców w katedrze na Wawelu został nagrodzony wśród 27 projektów. Również w r. 1903 zajął I miejsce w konkursie na projekt hotelu przy Morskim Oku w Tatrach. W otwartym w lutym 1906 gmachu Tow. Muzycznego w Krakowie (obecnie Teatr Stary) projektował wnętrza, a wraz z T. Stryjeńskim żelbetową konstrukcję dachową. W t. r. uzyskał III nagrodę (wespół z T. Stryjeńskim) w konkursie na łazienki borowinowe i zakład hydropatyczny w Krynicy. Również w r. 1906 (także z T. Stryjeńskim) wzniósł Izbę Przemysłowo-Handlową w Krakowie.
W lutym 1908 wziął M. udział w wystawie krakowskiego Tow. Polska Sztuka Stosowana w warszawskiej «Zachęcie». W maju 1909 otrzymał I nagrodę (wespół z W. Szymanowskim) za projekt pomnika Chopina w Warszawie. W r. 1910 (wespół z T. Stryjeńskim) wyróżniony został II nagrodą za projekt domów czynszowych Tow. Kredytowego Ziemskiego we Lwowie. W r. 1911 wziął udział w wystawie w Rzymie. T. r. (wespół z T. Stryjeńskim) nagrodzono M-ego I miejscem na szkic gmachu Skarbka we Lwowie. W marcu 1912 otwarto w Krakowie stadion Klubu Sportowego Cracovii wg jego projektu. W czerwcu t. r. na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym, eksponowanej w krakowskim Parku im. dr. H. Jordana, prezentował domek dwurodzinny i grupę domków jednorodzinnych, za projekt których dostał II nagrodę. W r. 1913 wzniósł pałac Czartoryskich w Pełkiniach. W r. 1910 wybudował (wespół z T. Stryjeńskim) Lecznicę Związkową w Krakowie przy ul. Garncarskiej (dziś Instytut Onkologii). W r. 1914 również z tymże zakończył budowę gmachu Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie przy ul. Smoleńsk. W r. 1921 (wraz z T. Stryjeńskim) zbudował Bazar Polski w Krakowie (obecnie Drukarnia Prasowa przy ul. Wielopole). Dziełem M-ego i Stryjeńskiego jest również w Krakowie zabudowa północnej ściany placu Jabłonowskich (obecnie plac gen. W. Sikorskiego) z r. 1924 (spółdzielnia mieszkaniowa). W l. 1945–6 M. był twórcą projektu architektonicznego pomnika Czynu Powstańczego na Górze Św. Anny (rzeźby na dolmenach – X. Dunikowskiego). Do XVIII-wiecznej karczmy w Spytkowicach (pow. Myślenice) dobudował ganek (brak daty).
Jako architekt M. również zasłużył się wznosząc budowle sakralne. W l. 1903–5 zbudował (wespół z T. Stryjeńskim) klasztor i kościół Karmelitanek Bosych w Krakowie przy ul. Łobzowskiej. W r. 1905 opracował plany klasztoru i kościoła Karmelitów Bosych w Krakowie przy ul. Rakowickiej (budowę kościoła zakończono w r. 1930). W l. 1905–12 współpracował przy restauracji krużganków w kościele Franciszkanów w Krakowie, w r. 1909 zbudował grobowiec jezuitów na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, a w r. 1910 kościół w Białce Tatrzańskiej. W r. 1909 rozpoczął budowę kościoła Jezuitów w Krakowie przy ul. Kopernika, gotowego w stanie surowym w r. 1912. Od r. 1926 przez kilkanaście lat prowadził restaurację kościoła Najśw. Panny Maryi w Krakowie i przebudował w latach trzydziestych wikarówkę z prześwitem, tworząc otoczenie kościoła Najśw. Panny Maryi i ścianę Małego Rynku. W l. 1927–8 rozbudował kościół parafialny w Radziechowach pod Żywcem. W r. 1929 wzniósł kaplicę Habsburgów przy kościele parafialnym w Żywcu.
M. był wszechstronnym architektem, umiejącym wkomponowywać w otoczenie zarówno duże gmachy i kościoły, jak i drobne budyneczki, grobowce i pomniki. Jego twórczość żywo reagowała na kierunki sztuki, stąd jest odbiciem historii architektury od secesji (Tow. Przyj. Sztuk Pięknych i Stary Teatr w Krakowie) przez modernizm (Muzeum Techniczno-Przemysłowe tamże) po funkcjonalizm (domki robotnicze, stadion „Cracovii”). W niektórych budynkach M. nawiązywał do stylów historycznych, jak romanizm i gotyk. Jego budowle cechuje logika i oszczędna dekoracja.
Będąc aktywnym członkiem Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, pracował M. w Wydziale od r. 1945 do śmierci. Wypowiadał się publicznie w ankiecie Towarzystwa w r. 1907 na temat upiększenia Krakowa. Od r. 1902 należał do Tow. Polska Sztuka Stosowana. W Warsztatach Krakowskich działał w l. 1919–26, wchodząc, obok J. Warchałowskiego, do grona największych entuzjastów rozwoju tej organizacji. Był członkiem Tow. Miłośników Pięknej Książki w Krakowie i Stowarzyszenia Architektów Rzpltej. Ogłosił w Krakowie m. in.: Ze starego Krakowa. Ulice, bramy, sienie (1908), Z podróży. Ze szkicowników architektonicznych (1931), Kościół NPMarii w Krakowie (1938), Dzwonnica w Rudawie (1940). W l. 1945–6 M. był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej z ramienia Stronnictwa Demokratycznego. M. zmarł 28 IV 1947 w Krakowie, pochowany na cmentarzu Salwatorskim. Żonaty był z Heleną z Dzięgielewskich (ok. 1884–1964), siostrą Stanisławy Wysockiej, aktorką występującą pod pseud. Łącka. Miał z nią jednego syna Jacka (ur. 1928), docenta inżyniera.
Portrecik rysunkowy M-ego (reprod. w: Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych); Pomnik w brązie, X. Dunikowskiego, na dziedzińcu klasztoru Jezuitów przy ul. Kopernika w Krakowie (model gipsowy w Muz. Dzieł X. Dunikowskiego w W., w Muz. Narod. (nowy gmach) w Kr., oryginał w drzewie w posiadaniu rodziny); – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; tenże, Słownik architektów; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; – Bednarski T. Z., O zasługach architekta M-ego, „Tyg. Powsz.” 1975 nr 1 s. 7; Bochnak A., Pieradzka K., Czterdziestolecie działalności Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. 1897–1937, Kr. 1937 s. 59; Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kr. 1964; tenże, Sztuka Młodej Polski, Kr. 1965; Huml I., Warsztaty Krakowskie, Wr.–W.–Kr.–Gd. 1973; Kontkowski J. L., O F. M-m dokładniej, „Tyg. Powsz.” 1975 nr 5 s. 3; Olszewski A. K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925, Wr.–W.–Kr. 1967; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Wr.–W.–Kr. 1967; – Lustgarten J., Narodziny krakowskiego sportu, w: Kopiec wspomnień, Kr. 1964; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Dzien. Pol.” 1947 nr 116 s. 5, nr 117 s. 4; „Roczn. Krak.” T. 42: 1971; – Informacje syna Jacka.
Tadeusz Z. Bednarski