Rohland (błędnie: Roland) Franciszek Maksymilian (1779 – lub 1780–1860), generał brygady WP. Ur. w r. 1779 (wg inskrypcji nagrobkowej) lub 1 X 1780 (wg stanu służby) w Sławkach (pow. miechowski), był synem Pawła h. Pogoń (1726–1817), kasjera prowentów wielkorządów krakowskich, podstolego przemyskiego, właściciela Sławic, Chęcin koło Kielc i Wymysłowa koło Miechowa, oraz Barbary z Boryckich (1747–1821), burgrabianki sandomierskiej.
R. w marcu 1807 wstąpił do wojska polskiego, otrzymując nominację na porucznika do formowanego w Płocku batalionu strzelców płockich. Już po zakończeniu kampanii batalion R-a dołączył do dywizji gen. Józefa Zajączka i stanął w okolicach Lipska nad Biebrzą i Hołynki. Razem z innymi jednostkami dywizji i swoim batalionem R. z początkiem sierpnia 1807 przybył do Warszawy i 16 VIII mianowany został kapitanem z przeznaczeniem do nowo formowanego w Ostrowie (Wielkopolskim) 6 p. p. Znalazł się na liście odznaczonych 1 I 1808 Orderem Virtuti Militari, otrzymując Krzyż Złoty. W kwietniu 1808 R. przeszedł ze swym pułkiem na garnizon do Częstochowy. W końcu czerwca t. r. w czasie powrotnego marszu do Kalisza, R. wraz z szefem batalionu Ignacym Blumerem miał w Sokolnikach ostry zatarg z miejscowym komendantem placu na tle kradzieży popełnionej przez żołnierzy podległych R-owi.
R. odbył kampanię austriacką 1809 r. z 6 pułkiem, na czele dwóch kompanii grenadierów uczestniczył w zdobyciu przyczółka mostowego pod Ostrówkiem (3 V), walczył w obronie Sandomierza (15–18 VI). Pułk R-a na leża zimowe powrócił do dep. kaliskiego, w czerwcu 1810 przybył do Warszawy, gdzie R. zatrudniony był przy robotach fortyfikacyjnych na Pradze. Służył w 1 batalionie, przebywał w Warszawie do kwietnia 1811, a następnie z całym pułkiem skierowany został do Modlina i użyty do prac przy fortyfikacjach twierdzy.
Na kampanię rosyjską 1812 r. R. wyruszył ze swym pułkiem w składzie 17 dyw. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, lecz już 13 VII mianowany został szefem batalionu z przeniesieniem do mającego powstać na Litwie 18 p. p. R. nominację odebrał 30 VII w Mohylewie z rozkazem udania się do Wilna, miejsca formowania pułku, gdzie objął komendę nad 1 batalionem. R. przyczynił się do szybkiej organizacji pułku, który już 20 VIII wystąpił na pierwszym przeglądzie, a 2 IX złożył przysięgę. Dn. 4 XI pułk dowodzony, pod nieobecność płk. Aleksandra Chodkiewicza, przez R-a opuścił Wilno, pociągnął w kierunku Lidy i rozłożony został w okolicach Soleczników Wielkich, Konwaliszek i Hornostaiszek. R. ze sztabem pułku i swoim batalionem stanął w Werenowie, zajmując się szkoleniem żołnierzy w warunkach polowych. Komendę nad pułkiem R. sprawował do 20 XI, aby objąć ją ponownie 29 XI w związku z powrotem płk A. Chodkiewicza do Wilna. Przy ogólnym odwrocie szczątków Wielkiej Armii pułk R-a 11 XII ruszył z miejsc stacjonowania i przez Olkieniki, Orany dotarł do Sejn, gdzie spotkał resztki oddziałów polskich V korpusu i wraz z nimi już przez Stawiski, Ostrołękę, Pułtusk cofał się ku Warszawie, pod którą przybył z końcem grudnia 1812. W styczniu 1813 R. ze swym pułkiem przeznaczony został w skład załogi Modlina odbywając następnie 10-miesięczne oblężenie twierdzy; przy kapitulacji wzięty do niewoli rosyjskiej (1 XII 1813) przebywał w niej do kwietnia 1814.
W powstającej armii Król. Pol. R. 25 III 1815 otrzymał przydział w stopniu majora do batalionu wzorowego grenadierów awansując 20 VI t. r. na stopień podpułkownika w tymże batalionie, przemianowanym na batalion grenadierów gwardii. Dn. 16 II 1816 przeniesiony został tymczasowo na dowódcę 2 batalionu 4 p. p. liniowej, 23 V 1817 przeznaczony do tymczasowego dowodzenia stacjonującym w Lublinie 7 p. p. liniowej, w miejsce zmarłego płk. Feliksa Grotowskiego. Nominację na dowódcę pułku R. otrzymał 2 VI 1817 (rozkaz dzienny z 20 VI). Pierwszy okres dowodzenia pułkiem wchodzącym w skład 1 bryg. 2 dyw. piechoty nie był dla R-a korzystny: wystąpienia pułku na przeglądach i przeprowadzone lustracje wykazały nieporządek oraz podstawowe braki w wyszkoleniu żołnierza. Przyniosło to w konsekwencji tymczasowe zawieszenie R-a w pełnieniu obowiązków dowódcy pułku, ukaranie kilkudniowymi aresztami oraz konsekwencje finansowe. Sytuacja uległa zdecydowanej poprawie po pobycie pułku na garnizonie w Warszawie i obozie letnim 1819 r. R. 24 X t. r. otrzymał Order Św. Anny 2 kl., a rok później (18 X 1820), po odbytych w obecności Aleksandra I manewrach całego wojska polskiego, awans na stopień pułkownika.
W l. n. R. ze swym pułkiem w okresach jesień-wiosna stacjonował na przemian w Końskich (1820/1, 1823/4, 1825/6), w Warszawie (1821/2, 1824/5), w Radomiu (1822/3, 1826/7, 1827/8), w Lublinie (od jesieni 1828), natomiast miesiące letnie spędzał w obozie wojskowym pod Warszawą. W czasie pobytu w Warszawie R. wstąpił do loży wolnomularskiej «Bracia Zjednoczeni», w której był członkiem czynnym. Dn. 8 VII 1829 otrzymał Order Św. Anny 2 kl. z koroną cesarską, 24 V 1830 – Znak Honorowy za 20 lat nieskazitelnej służby oficerskiej.
Wybuch powstania, o którym R. zawiadomiony został przez gen. Jana Weyssenhoffa, zastał go w Lublinie. R. 5 XII 1830, zgodnie z otrzymanym rozkazem, wyruszył z pułkiem przez Żelechów, Karczew do Mińska, gdzie 10 XII zajął stanowiska wzdłuż szosy w kierunku Stanisławowa. W związku z przejściem gen. Franciszka Morawskiego do Sztabu Głównego R. 29 I 1831 otrzymał po nim komendę nad 1 bryg. złożoną z 3 i 7 p. p. liniowej w 2 dyw. piechoty dowództwa gen. Franciszka Żymirskiego. W załatwieniu wniosku awansowego Wodza Naczelnego Michała Radziwiłła, Rząd Narodowy na posiedzeniu 31 I zaakceptował nominację R-a na stopień generała brygady z wystawieniem 3 II oficjalnego aktu nominacyjnego.
Po rozpoczęciu działań wojennych R. był przy pierwszym starciu 11 II pod Liwem, a następnie, tylko z 7 p. uczestniczył w walkach dyw. gen. Żymirskiego wzdłuż szosy brzeskiej, odznaczył się w starciu pod Janówkiem (18 II), brał udział w bitwie pod Wawrem (19 II). Otrzymał podziękowanie gen. Żymirskiego w raporcie złożonym Wodzowi Naczelnemu. W bitwie grochowskiej (25 II) R. na czele swej brygady walczył z przeważającymi siłami nieprzyjaciela w obronie atakowanej Olszynki. Propozycja bezpośredniego zwierzchnika R-a sprzed wybuchu powstania a obecnego ministra wojny gen. Morawskiego, złożona kwatermistrzowi generalnemu wojska płk. Ignacemu Prądzyńskiemu, a dotycząca oddania R-a z uwagi na wiek i stan zdrowia do dyspozycji Komisji Rządowej Wojny, do organizowania nowej piechoty, co oznaczało wyprowadzenie ze służby liniowej, nie uzyskała zgody gen. Jana Skrzyneckiego, zresztą niezbyt przychylnego R-owi. Pozostając więc nadal w służbie czynnej, w składzie 2 dyw. piechoty, dowodzonej obecnie przez gen. Antoniego Giełguda, uczestniczył 31 III w bitwie pod Wawrem.
Z końcem kwietnia 3 p. z brygady R-a przesunięty został do powstającej 5 dyw. piechoty i zastąpiony przez 19 p. p. liniowej. W tym nowym składzie brygady R. uczestniczył w majowej wyprawie na gwardie. Dn. 20 V R. stanął w Łomży, odcięty następnie z całą 2 dyw. od głównych sił polskich, które na wiadomość o przeprawie wojsk I. Dybicza przez Bug, cofnęły się nad rzekę Ruż a następnie pod Ostrołękę. Po przegranej bitwie pod tym miastem (26 V), 2 dyw. a w jej składzie R. ze swoją brygadą, otrzymała rozkaz maszerowania na Litwę, ogarniętą już powstaniem. R. wziął udział w pierwszej bitwie stoczonej 29 V pod Rajgrodem dowodząc atakiem 7 p. p. liniowej. Po odejściu na Żmudź z gen. Józefem Szymanowskim 19 p. p. z brygady R-a, przeszedł on do służby w sztabie korpusu gen. Giełguda, obejmując w nim 13 VI stanowisko organizatora piechoty. Był przeciwny próbie zdobycia Wilna, w samych walkach o miasto (19 VI) dowodził atakami przeprowadzonymi przez polską piechotę, których załamanie się przyniosło decyzję gen. Giełguda zarządzenia ogólnego odwrotu. Po nieudanej próbie zmontowania kordonu wzdłuż rzeki Wilii i Świętej R. ze swoją grupą wycofywał się przez Datnów na Bejsagołę. W ataku na Szawle (8 VII), R. zastępując chorego gen. A. Giełguda, lecz praktycznie nie będąc w stanie kierować całością działań, miał dowodzić głównym uderzeniem na miasto od strony zachodniej. Okazany przez R-a brak zdecydowania w rozstrzygającym momencie doprowadził do załamania się ataku polskiej piechoty i wycofania się powstańczych oddziałów do Kurszan w całkowitym rozprzężeniu.
Na radzie wojennej, odbytej 9 VII w Kurszanach, R. głosował za podziałem korpusu polskiego na 3 oddziały: sam objął dowództwo nad największym liczebnie oddziałem, złożonym z jego brygady piechoty w dawnym jej składzie i z oddziałów powstania litewskiego. Na czele tego oddziału R. miał ruszyć przez Telsze na Połągę, ściągnąć na siebie większość sił nieprzyjaciela, doprowadzając do wydostania się dwóch pozostałych oddziałów polskich z zaciskającego się pierścienia wojsk rosyjskich. W drodze na Połągę R. zmienił kierunek marszu na południowy i przez Łukniki, Użwenty pociągnął do Worni, staczając po drodze potyczki 11 VII pod Powondeniem i 12 VII pod samymi Worniami. Przez Retów R. dotarł 13 VII do Kul, a na wiadomość, że Połąga zajęta jest przez wojska rosyjskie a od Płungian nadciąga oddział gen. mjr Schirmanna ruszył wśród nieustannych potyczek ze ścigającą go jazdą rosyjską w kierunku granicy pruskiej. Dotarł do niej w Gorżdach już po wkroczeniu do Prus oddziału gen. Dezyderego Chłapowskiego. Zebrana pod przewodnictwem R-a rada wojenna, opowiedziała się za przebiciem się do Królestwa, lecz rozprzężenie oddziału i demoralizacja żołnierzy były tak wielkie, że po dwóch dniach marszu wzdłuż granicy pruskiej i po ostatnim starciu pod Nowym Miastem Żmudzkim (14 VII), oddział R-a, osaczony ze wszystkich stron przez przeważające siły nieprzyjaciela, wkroczył 15 VII pod Deguciami do Prus i złożył broń.
R. przebywał internowany najpierw w Laugallen, a później w Packmohnen koło Tylży. Jako najstarszy rangą obecny generał pełnił obowiązki nieoficjalnego dowódcy internowanych oddziałów polskich i w tym charakterze utrzymywał kontakty służbowe z przedstawicielami pruskich władz wojskowych w sprawie warunków pobytu na terenie Prus oficerów i żołnierzy polskich. Sam R. po wejściu do Prus zamierzał po odbyciu kwarantanny i przy sprzyjających warunkach osiąść w Poznaniu lub Wrocławiu, a następnie ściągnąć do siebie rodzinę. Jednak do tego nie doszło; R. przeniósł się do Lidzbarku Warmińskiego, skąd powrócił do Król. Pol., 9 I 1832 przybył do Warszawy i zgłosił się do władz rosyjskich składając wymaganą przysięgę homagialną. W ślad za innymi polskimi generałami R. deportowany został do Wołogdy. Po ponad rocznym pobycie na zesłaniu, 21 V 1833 wraz z gen. F. Morawskim wyruszył w drogę powrotną do kraju przez Jarosław (odwiedził przebywającego tam gen. M. Radziwiłła) i Moskwę. Zamieszkał w Lublinie, rodzinnym mieście swojej żony.
Dysponując dużymi kapitałami R. postanowił poświęcić się gospodarowaniu w swoim majątku ziemskim. Dn. 23 V 1835 nabył od spadkobierców Antoniego Malinowskiego, byłego sędziego pokoju pow. lubelskiego, znaczną część Tuszowa (pow. lubelski) z dworem i folwarkiem. W l. 1836–53 R. kupił cząstki szlacheckie i wszystkie działki obdarowanych ziemią i usamowolnionych chłopów Tuszowa. Oprócz Tuszowa R. kupił od spadkobierców A. Malinowskiego sąsiednią wieś Żabią Wolę oraz 6 VI 1841 od Władysława Gruszeckiego, radcy Tow. Kredytowego Ziemskiego – Wierciszów. R. był ponadto wierzycielem 100 tys. zł., ulokowanych po hipotekach różnych dóbr ziemskich. Dążąc do jak najszybszego usunięcia samodzielnych gospodarstw chłopskich i równoczesnego zapewnienia folwarkowi w dużym zakresie darmowej pracy pańszczyźnianej, stosował odpowiednie środki przyciągające usamowolnionych wcześniej chłopów i zachęty finansowe wobec ich spadkobierców. R. zmarł 5 VII 1860 w Lublinie i pochowany został na cmentarzu w Bychawce.
Ożeniony (1 X 1817 w Lublinie) z Pauliną Finke de Finkenthal (1794–1854), córką Beniamina, byłego prezydenta m. Lublina, miał z nią R. synów: Pawła (1820–1851), Romana (1821–1894), Juliana (1823–1838), Michała (1825–1855), oraz córki: Konstancję (1827–1859) i Franciszkę (ur. 1837). Po śmierci R-a Tuszów przeszedł na jego wnuki: Różę i Jana Rohlandów.
Portrety R-a w mundurze generała brygady w Muz. Okręgowym w L.; – Enc. Wojsk., VII; Pol. Enc. Szlach., X; Uruski, XV; Małachowski – Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; – Bielecki R., Tyszka A., Dał nam przykład Bonaparte, Kr. 1984 I; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, P. 1887; Chołodecki J. Białynia, Jeneralicja polska w powstaniu listopadowym, w: Nasz Kraj, Lw. 1906 II z. 22 s. 25–6; Cygler B., Pułkownik Ludwik Oborski, Gd. 1976; Dankbar W., Der Uebertritt der polnischen Corps von Gielgud, Chlapowski und Rybinski auf das Königlich Preussische Gebiet, Königsberg 1832; Frydrychowicz R., W setną rocznicę przekroczenia granicy pruskiej przez dywizje generałów Giełguda, Rolanda i Rybińskiego, Pelplin 1931; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 70; tenże, Wojsko Pol., 1807–14; tenże, Wojsko Pol., 1815–30; Kocój H., Losy żołnierzy z oddziałów Chłapowskiego, Rolanda i Rybińskiego po przekroczeniu granicy pruskiej w 1831 r., w: Studia i Mater. do Hist. Wojsk. XIV cz. II s. 184 n.; tenże, Niemcy a powstanie listopadowe, W. 1970; tenże, Prusy wobec powstania listopadowego, W. 1980; Mikos S., Uczestnicy powstania listopadowego internowani na terenie Pomorza Gdańskiego w latach 1831–1833, „Roczn. Gdań.” R. 22: 1963 s. 162; Państwo-Kościół-Niepodległość, L. 1986 s. 281–6; Puzyrewski A. K., Wojna polsko-ruska 1831 r., W. 1899 s. 336 n.; Szyndler B., Henryk Dembiński 1791–1864, W. 1984; Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego, W. 1980; Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, W. 1930; Tupalski J., Generał Dezydery Chłapowski 1788–1879, W. 1983; – Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883–4 II–IV; [Dembiński H.], Jenerała … pamiętnik o powstaniu w Polsce r. 1830–31, Kr. 1877 I 279, 333; [Gaszyński K.], Notatki oficera polskiego o obchodzeniu się rządu pruskiego z korpusem wojska polskiego wyszłego z Litwy do Prus pod dowództwem jenerała Giełguda w czasie 53 dni trwającej kwarantanny, Paryż 1833; Golejewski H., Pamiętnik, Kr. 1971 I–II; Lista imienna Generałów, Oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jak i dymisjonowanych, Znakiem Honorowym zaszczyconych, W. 1830; Mierosławski L., Powstanie Narodu Polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż 1846 II 453 n.; Poczet skazańców na Sybir do guberni tylko Wiatskiej z powstania roku 1830/31 sporządzony w Wiatce 1832, Kr. 1867; [Prądzyński I.], Pamiętniki generała..., Kr. 1909 I–IV; Roczniki Woyskowe Królestwa Polskiego 1817–1830, (W.); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza, 1815–1830, (W.); Rozmaite pisma do wyprawy na Litwę ściągające się, z akt jenerała Giełguda, w: Pamiętniki polskie. Wydawane przez Xawerego Bronikowskiego, Paryż 1845 IV z. 1 s. 9; Spazier R. O., Historia powstania Narodu Polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż 1833 III 111 n.; Spis imienny męczenników polskich, Lipsk 1832; Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r., W. 1931–5 I–IV; – „Archeion” R. 75: 1983 s. 56–8; „Gaz. Warsz.” 1808 nr 17 (dod.), 1855 nr 105; „Kur. Warsz.” 1855 nr 140, 1860 nr 179; – AGAD: Akty KRW rkp 69c s. 44–45, rkp. 333 s. 7–10, rkp. 478 s. 5, Arch. Ord. Zamoyskich rkp. 3132 s. 166, Papiery gen. R-a, rkp. 1–21, Władze Centr. 1830/31 rkp. 32 b k. 39, rkp. 259 k. 3–4; Arch. Państw. w Kr.: Arch. Młyn. Chodkiewiczów rkp. 554, Arch Siedl. Załuskich rkp. 32 s. 595, 697–698; Arch. Państw. w L.: Ks. hip. Tuszów, dok. z l. 1827–57; Arch. Paraf. katedry św. Jana w L., Akty zgonu 1860 nr 310; B. Uniw. Warsz.: rkp. 547 I 290; Muz. Narod. w Kr.: rkp. 761; – Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819, W. 1953 (mszp. w posiadaniu Zbigniewa Zacharewicza); – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.; – Informacje Andrzeja Dolińskiego z W. Brytanii i Stefana K. Kuczyńskiego z W.
Zbigniew Zacharewicz