Paszkowski Franciszek (1818–1883), malarz, ziemianin, poseł do sejmu galicyjskiego, działacz gospodarczy. Ur. 26 III w Warszawie, był synem Dominika i Anny z Niemojewskich (zm. 1872), młodszym bratem Józefa Edmunda (zob.). Uczęszczał do szkoły pijarów w Warszawie i uczył się malarstwa u Rafała Hadziewicza, a następnie u Wojciecha K. Stattlera w Krakowie, gdzie mieszkał u swoich stryjów Franciszka, generała (zob.), i Wojciecha członka rządu galicyjskiego w r. 1809, zarządcy dóbr tęczyńskich i krzeszowickich. Na dalsze studia malarskie wyjechał do Düsseldorfu (1838), Drezna i Rzymu. Malował obrazy rodzajowe i religijne, jak np. wzorowany na P. Rubensie Św. Marcin dzielący się płaszczem z nędzarzami (1843–5) w kościele w Krzeszowicach w głównym ołtarzu. Wystawiał swe obrazy na Wystawach Sztuk Pięknych w Warszawie w l. 1836, 1838, 1841 i 1845, m. in. Napoleon na koniu (kopia wg litografii), Głowa pięknej dziewczyny (w zbiorach prywatnych w Warszawie), Dziewczyna po płaczu, Krówka (kopia z J. Ch. Klengla), Fragment obrazu Rafaela, i za kilka z nich otrzymał złote medale. Namalował wiele portretów: swojego ojca, brata i stryja gen. Franciszka, Tytusa Chałubińskiego, Antoniny Jachowiczowej (Muz. Narod. w W.), Portret mężczyzny (wystawiony 1841) oraz Autoportret. Wg recenzentów portrety te były «doskonale wykonane» i P. cieszył się opinią dobrze zapowiadającego się malarza. Był również rysownikiem (album z rysunkami P-ego znajduje się w Muz. Narod. w W.). Szybko jednak porzucił malarstwo. Ze studiów zagranicznych wyniósł gruntowną znajomość zagadnień estetyki, sztuki i literatury. Za granicą zaprzyjaźnił się z dyrektorem galerii drezdeńskiej R. J. Hübnerem, a w Rzymie zbliżył się do Jerzego Lubomirskiego.

 

Po powrocie do kraju P. w r. 1821 początkowo mieszkał w Warszawie, a następnie osiadł w Krakowie i rozwinął działalność społeczną, gospodarczą oraz polityczną. W r. 1848 był członkiem komisji Tow. Naukowego Krakowskiego (TNK) dla organizowania wystaw obrazów. Wniósł do TNK zainteresowanie dla sztuki i historii wojskowości. Po pożarze Krakowa w r. 1850 wszedł w skład Komisji Restauracji Pomników i z jej ramienia sprawował nadzór nad pracami prowadzonymi w krużgankach klasztoru Dominikanów nad odnowieniem dwunastu pomników nagrobnych z XVI i XVII w. Na cel funduszu odbudowy wydał rycinę Święci Jacek i Salomea na tle Wawelu (reprod. „Kłosy” 1884 t. 1 s. 37). Za szczególne zasługi P-ego dla dominikanów umieszczono na jednym ze zworników sklepienia kościoła herb Paszkowskich. W r. 1854 P. wszedł jako zastępca członka w skład pierwszej Dyrekcji Tow. Sztuk Pięknych. W r. 1858 jako członek Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych TNK powołany został do komisji organizacyjnej wystawy starożytności, utworzonej pod patronatem TNK. Dla biblioteki Towarzystwa ofiarował zbiór dyplomów uniwersyteckich i autografów znanych osobistości. Dwa lata później (1860) wszedł do komisji TNK do uporządkowania i zinwentaryzowania zbiorów Muzeum Starożytności Krajowych, które zostały udostępnione publiczności w r. 1864. Od r. 1861 był przewodniczącym Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych TNK, a w r. 1867 należał do komisji odbudowy Sukiennic. W październiku 1879 został powołany w skład komisji dla organizacji Muzeum Narodowego w Krakowie. Brał następnie udział w pracach komitetu Muzeum Narodowego do końca 1882 r.

 

P. był członkiem Tow. Gospodarczo-Rolniczego (TGR), wszedł w r. 1855 w skład zarządu, a w l. 1862–76 był wiceprezesem Towarzystwa i odgrywał dużą rolę, organizując wystawy, towarzystwa filialne, kataster gruntowy. W r. 1862 należał również do komitetu redakcyjnego „Tygodnika Rolniczo-Przemysłowego”. W okresie upadku TGR dążył do podtrzymywania jedności w zarządzie i był łącznikiem Krakowa z obywatelstwem wiejskim. Po ustąpieniu z prezesury TGR w r. 1876, był nadal członkiem zarządu. Na zagadnieniach rolnych znał się głównie teoretycznie, choć po stryju generale przejął majątek Tonie w pow. krakowskim. Gdy Walery Wielogłowski zakupił w r. 1860 folwark Czernichów w pow. krakowskim, P. z ramienia TGR zajął się jako kurator zorganizowaniem tam szkoły rolniczej. Wkrótce dzięki zabiegom P-ego nastąpił znaczny rozwój szkoły; fundusze na utrzymanie jej płynęły ze składek, a stypendia z zapisów. Po rezygnacji z prezesury Towarzystwa P. zachował kuratorię szkoły rolniczej w Czernichowie.

 

P. nie stronił również od działalności politycznej. Po ogłoszeniu dyplomu październikowego 20 X 1860 związał się z grupą konserwatystów skupionych wokół Adama Potockiego. Brał udział w poufnych naradach koła złożonego z Antoniego Helcla, Adama Potockiego, Maurycego Manna, Jerzego Lubomirskiego, Henryka Wodzickiego, Mikołaja Zyblikiewicza, które przygotowało adres do cesarza. W r. 1861 wybrany z krakowskiego okręgu większej posiadłości do sejmu galicyjskiego, posłował aż do śmierci. W r. 1861 był stronnikiem projektu Jerzego Lubomirskiego sojuszu z Czechami i absencji na obradach finansowych, wbrew stanowisku Adama Potockiego odrzucającego absencję. W sejmie zasiadał w wielu komisjach, jak adresowa, statutowa (przewodniczący), edukacyjna. Na sesji 21 XI 1866 został sekretarzem sejmowym. W r. 1867 odmówił wysunięcia swej kandydatury do Rady Państwa. Reprezentując stanowisko ugodowe wobec monarchii, należał 2 III 1867 do mniejszości sejmowej, gdy chodziło o pogodzenie się z dualizmem, podobnie w czasie dyskusji nad rezolucją sejmową mającą oznaczyć program autonomii galicyjskiej. W r. 1866 zasiadał w komisji gminnej, ale i tutaj, wraz z A. Potockim, solidaryzował się ze stanowiskiem mniejszości, popierając projekt tzw. gminy zbiorowej, tj. połączenia dworów z gromadami. W sejmie występował P. z wieloma wnioskami: przeciw pijaństwu, za funduszami na szpitale krakowskie, o zasiłki i przejęcie szkoły rolniczej w Czernichowie na fundusz krajowy (1878). Przemawiał również w sprawie ustawy drogowej i policji drogowej (1868), na temat ochrony ptactwa (1871), regulacji brzegów Wisły (1874), utworzenia biura statystycznego przy Wydziale Krajowym (1874), o ochronie własności polowej (1875) itp. W r. 1867, po wejściu w życie ustawy o reprezentacjach powiatowych, P. utworzył w Krakowie komitet przedwyborczy. Zasiadał wówczas w Radzie Powiatowej krakowskiej, Wydziale Powiatowym krakowskim oraz był delegatem Rady Powiatowej do Rady Szkolnej Okręgowej w Krakowie.

 

P. rozwijał ponadto ożywioną działalność społeczną. Wraz z bpem Albinem Dunajewskim propagował i popierał zakładanie ochronek, które często sam wizytował. Od r. 1871 był głównym opiekunem Komitetu Ochronek dla małych dzieci w Krakowie. Wspólnie z Piotrem Moszyńskim zajmował się fundacją Pelagii Russanowskiej dla weteranów polskich i fundacją E. Bystrzonowskiej dla nieuleczalnie chorych. Aleksander Fredro powołał P-ego, wraz z innymi przyjaciółmi, na wykonawcę literackiego testamentu pośmiertnej edycji swych prac, których nie chciał drukować za życia, zaś J. Lubomirski poruczył mu kierunek wychowania swoich synów i opiekę nad mieniem rodziny. P. był również jednym ze współzałożycieli Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie. Uczestniczył 1 III 1860 w zgromadzeniu ogólnym, na którym ustalono statut Towarzystwa, wszedł do sekcji redakcyjnej komisji dla ułożenia taryf ubezpieczeniowych. W r. 1860 wybrany do Wydziału Nieustającego, którego celem było poprawnienie statutu, t. r. został zastępcą drugiego dyrektora. W maju 1867 mianowany zastępcą pierwszego dyrektora, ze stanowiska tego zrezygnował już w r. 1868.

 

P. przejął po stryju Franciszku niektóre pamiątki po Tadeuszu Kościuszce. Po śmierci generała w r. 1856 stanął na czele komitetu do utrzymania Kopca Kościuszki, a sprawozdania z działalności komitetu opublikował pt. Pamiętnik pomnika Kościuszki (Kr. 1876). W r. 1878 wydał dodatek do tego Pamiętnika. Ponadto w l. 1848–60 drukował wiele artykułów na łamach „Rocznika TNK”. Współpracował również w l. 1861–70 z „Czasem”, publikując anonimowo liczne korespondencje polityczne i relacje z obrad sejmowych. Opracował także monografię pt. Książę Józef Poniatowski (Kr. 1878, 2. wyd. 1898), opartą na dokumentach uratowanych przez ojca w Jabłonnie. P. był członkiem nadzwycz. AU, członkiem Komisji Historii Sztuki, członkiem korespondentem Galicyjskiego Tow. Gospodarczego oraz od r. 1868 prezesem Okręgowego Tow. Kredytowego Ziemskiego w Krakowie. Zmarł 13 XI 1883 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Rodziny nie założył.

 

 

 

Autoportret (tusz i akwarela), własność B. Ossol. (Zbiory Pawlikowskich) we Wrocławiu (reprod.: Grońska-Ochońska, Zbiory Pawlikowskich, Katalog); – Estreicher w. XIX (dopełnienia); Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, s. XIV; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; Katalog zabytków sztuki w Pol., I; Malarstwo warszawskie pierwszej połowy XIX wieku. Katalog wystawy, W. 1936; Solski T., Zembatówna M., Ambrożego Grabowskiego „Rękorysy Polaków. Prace malarskie ziomków naszych”. Katalog, „Ze Skarbca Kultury” 1953 z. 1/4 s. 154; Sztuka Warsz. Katalog; – Dębicki L., Portrety i sylwetki z XIX stulecia, Kr. 1906 I 138–9 (podob.), 286; Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848–1863, Kr. 1968; Homola I., Kraków za prezydentury Mikołaja Zyblikiewicza, Kr. 1976; Kozakiewicz, Warszawskie wystawy sztuk pięknych; Kras J., Życie umysłowe w Krakowie w latach 1848–1870, Kr. 1977; Majer J., Pogląd historyczny na Tow. Naukowe Krakowskie, „Roczn. Tow. Nauk. Krak.” 1858 s. 146; Mrazek M., Monografia Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Kr. 1886 s. 47, 49, 50, 55, 58, 72, 78, 81, 99, 224, 381; Radojewski M., Miniatury portretowe XVI–XX w. Sylwetki, Wr. 1976; Rederowa D., Stachowska K., Ośrodek naukowy krakowski w świetle materiałów Tow. Naukowego Krakowskiego (1841–1871), „Roczn. B. PAN w Kr.” 1956 [druk] 1959; Schnaydrowa B., Działalność kolekcjonerska Tow. Naukowego Krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” 1970 [druk.] 1971; taż, Ofiarodawcy Tow. Naukowego Krakowskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 21: 1975 s. 121, 131; Ślesiński W., Problemy konserwatorskie Krakowa w pierwszej połowie XIX wieku, „Ochrona Zabytków” 1963 z. 1 s. 12–13; tenże, Starożytnictwo małopolskie 1800–1863, „Sztuka i Krytyka” 1956 s. 1–20, 262, 281; Zdrada J., Udział Koła Polskiego w pracach ustawodawczych pierwszej austriackiej Rady Państwa (1861–1862), „Mpol. Studia Hist.” 1962 z. 1/2 s. 70; tenże, Wybory do galicyjskiego sejmu krajowego w 1867 roku, „Roczn. B. PAN w Kr.” 1963 [druk.] 1964; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974; Lippoman J. A., Pamiętnik Tow. Rolniczego Krakowskiego, Kr. 1898 s. 36, 105, 109–13, 119, 136; Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Kr. 1964; [Nowolecki A.] Kolumna Z., Ostatnie dwadzieścia lat Krakowa i trzech jego burmistrzów, Kr. 1882 s. 70; Popiel P., Pamiętniki, Kr. 1927 s. 131; Spraw. Stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1861–83; Szematyzmy Król. Galicji, 1850–83; – „Czas” 1879 nr 263, 1883 nr 258, 259, 260; Kalendarz J. Czecha 1877–83; „Kłosy” 1874 s. 360, 1884 t. 1 s. 36–8 (podob. z fot.W. Rzewuskiego); „Kur. Warsz.” 1881 nr 301, 1883 nr 301b; „Nowa Ref.” 1883 nr 258, 259, 260; „Przegl. Pol.” T. 70: 1883 s. 596–9; „Roczn. AU” 1873–83 s. 39; „Rozmaitości Lwow.” 1838 nr 32; – Arch. Paraf. Najśw. Maryi Panny w Kr.: Liber mortuorum 1883 T. 12 s. 90; B. Jag.: rkp. 4572, 6525, 7877, Akc. 87/65; B. Ossol.: rkp. 6793, 11759, 12293; B. PAN w Kr.: rkp. nr 2290 t. 1 (Papiery osobiste i rodzinne Józefa Mejera k. 211), nr 2641–2680 i 3803–3808, dary P-ego, nr 1990 (korespondencja S. Tomkiewicza s. 33–42) i nr 1996; Muz. Narod. w Kr.: Zespół akt MNK z XIX w. [1–71] l. 1880–1901 (Protokoły obrad komitetu Muzeum Narodowego z l. 1880–1882); – Materiały Bolesława Łopuszańskiego.