Radzewski Franciszek h. Łodzia, pseud. Franciszek Poklatecki (zm. 1748), poseł sejmowy, starosta wschowski, podkomorzy poznański, pisarz polityczny. Pochodził z rodziny, której gniazdem było Radzewo w woj. poznańskim. Był synem Jana (zm. 1691) i Jadwigi z Gorajskich. O młodości R-ego brak danych, zapewne uczył się w poznańskim kolegium jezuickim, z którym utrzymywał potem kontakty.
Przed 1703 r. został R. star. wschowskim po Władysławie Ponińskim, z którym związany był działalnością polityczną. W literaturze występuje często jako podkomorzy wschowski, czego źródła nie potwierdzają. Już jako star. wschowski obrany został posłem na sejm lubelski na sejmiku średzkim 11 VI 1703. Razem z pozostałymi posłami poznańskimi i kaliskimi został oskarżony o sympatie szwedzkie i usunięty z izby poselskiej. Wraz z kolegami – posłami wielkopolskimi – oblatował 28 VI t. r. w Lublinie manifest przeciw rugowaniu oraz przeciw uchwałom sprzecznym z prawami Rzpltej i instrukcją średzką. Należał do przywódców opozycji wielkopolskiej, wraz z W. Ponińskim pozostawał w stałych stosunkach z Jakubem Sobieskim wysuwanym na kandydata do tronu przez opozycjonistów. W końcu 1703 r. podróżował w politycznych interesach królewicza. Nie wiemy jaką rolę odegrał w przygotowaniach do konfederacji wielkopolskiej a potem warszawskiej. Po uwięzieniu Jakuba i Konstantego Sobieskich poparł Stanisława Leszczyńskiego i od 1704 r. należał do przywódców jego partii w Wielkopolsce, 22 V 1704 zagaił w Środzie stanisławowski sejmik przedelekcyjny. Był aktywnym elektorem wojewody poznańskiego – 12 VII 1704 posłował z pola elekcyjnego na Woli do prymasa Michała Radziejowskiego. Nie udało mu się wtedy przekonać prymasa do przybycia na pole elekcyjne w celu proklamowania Leszczyńskiego królem. Dn. 18 VII t. r. wyznaczony został na posła od nowo obranego króla do wojska kor. W końcu 1704 r. po opanowaniu Wielkopolski przez wojska Karola XII, został marszałkiem pierwszego w Rzpltej sejmiku «za uniwersałami Stanisława I» w Środzie 2–12 XII. Zgromadzeni pod laską R-ego protestowali przeciw konfederacji sandomierskiej i poselstwu Jana Jerzego Przebendowskiego do Berlina. Na polecenie tego sejmiku miał R. napisać „List szlachcica polskiego przeciwko władzy papieża rzymskiego” (znany z kopii rękopiśmiennych i drukowany w dziele K. Nordberga), protestujący przeciwko uwięzieniu bpa poznańskiego Mikołaja Święcickiego i poparciu Rzymu dla Augusta II. Pismo zawiera silne akcenty antyklerykalne. Atrybucja nie jest zupełnie pewna, choć w literaturze utarło się przekonanie o autorstwie R-ego.
Po wycofaniu się marszałka konfederacji wielkopolskiej Piotra Bronisza z aktywniejszej działalności politycznej R. został przywódcą stanisławczyków. Marszałkował na sejmikach średzkich: 12 I 1705, kiedy uchwalono dziękczynienie dla Stanisława I za opiekę nad prowincją i 30 III t. r., gdy uchwalono wysłanie posłów do prymasa. Był zapewne obecny 5 X 1705 na koronacji Leszczyńskiego w Warszawie, skoro zaraz potem zasiadł do rokowań nad układem ze Szwecją w gronie przedstawicieli konfederacji warszawskiej. Już jednak w grudniu t. r. powrócił R. do działań w Wielkopolsce. Sejmik średzki 14 XII 1705 delegował go do pertraktacji z gen. szwedzkim C. G. Rehnsköldem w sprawie wymiaru świadczeń dla wojsk szwedzkich rozlokowanych w prowincji na zimowe leża, powtórnie funkcję tę powierzono R-emu obecnemu na sejmiku średzkim 22 III 1706. Sejmik średzki 16 IV 1706 powierzył R-emu bardzo szerokie uprawnienia – zezwolił mu na zwoływanie pospolitego ruszenia, polecił odbierać od szlachty przysięgę na konfederację warszawską oraz powierzył mu komendę nad dwoma regimentami – pieszym i konnym – zaciągniętymi przez województwa. R. pozostawał w ścisłych stosunkach z szefami stronnictwa Leszczyńskiego, korespondował z Janem Stanisławem Jabłonowskim. Dn. 6 XI 1706 spotkała go nagroda – Leszczyński mianował go chorążym nadwornym kor. po Józefie z Siecina Krasickim. Działalność R-ego w tym okresie koncentrowała się chyba wokół spraw wielkopolskiego partykularza; na początku 1709 r. sejmik średzki (14 I) delegował go do Malborka, gdzie miał on zabiegać u Leszczyńskiego o ulgi dla Wielkopolski.
Po powrocie Augusta II do Rzpltej nie dotknęły R-ego represje za jego działalność w obozie antykróla. Sejmik średzki 7 I 1710, w instrukcji dla deputatów na Walną Radę Warszawską, prosił nawet o utrzymanie go przy urzędach, jednak R. chorąstwo nadworne utracił i po 1710 r. występował jako star. wschowski. Jako poseł poznański wziął udział w sejmie 1712 r. i w sejmie z limity w r. 1713, gdzie znalazł się w szeregach opozycji, protestując przeciw umieszczeniu w kompucie oddziałów saskich. Dn. 18 II poparł protestację odbierającą aktywność izbie i przyczynił się w ten sposób do zerwania sejmu. Kontynuując działalność opozycyjną nie spotkał się z represjami, które dotknęły innych wielkopolskich stanisławczyków uwięzionych w Elblągu. R. zaangażował się w konfederację tarnogrodzką, sejmik średzki 27 IV 1716 wyznaczył go na konsyliarza Generalności. W pracach Generalności tarnogrodzkiej uczestniczył, był nawet jej przedstawicielem w lubelskich rokowaniach z delegatami królewskimi i podpisał 4 VII 1716 w Lublinie zawieszenie broni między wojskami skonfederowanymi a oddziałami królewskimi. Jako konsyliarz konfederacki zasiadał w sejmie «niemym», który wyznaczył go na deputata do sądów przewidzianych w stosunku do «adherentów szwedzkich». W październiku 1717 R. podejmował, jako star. wschowski, Augusta II i dygnitarzy zjeżdżających się do Wschowy na radę senatu. Być może jako gospodarz uczestniczył w jej obradach, wiemy bowiem, iż dopuszczono tam urzędników ziemskich wielkopolskich. Starania o poprawę stosunków z dworem zaowocowały w r. 1720 ostatnim w karierze R-ego awansem – 29 II 1720 zrzekł się on star. wschowskiego, a 23 VII t. r. otrzymał nominację na podkomorstwo poznańskie.
W latach dwudziestych R. nie przejawiał większej aktywności w sprawach ogólnokrajowych – nie angażował się ani po stronie dworu, ani nie podejmował działań o wyraźnie opozycyjnym charakterze. W r. 1724 wyznaczono go do komisji śledczej mającej zbadać okoliczności tumultu toruńskiego – nie wziął jednak udziału w jej pracach. Sejm grodzieński 1726 r. wyznaczył R-ego w skład komisji do wykupu przez województwa wielkopolskie star. drahimskiego z rąk pruskich. W l. 1726–7 brał udział, jako podkomorzy poznański, w pracach komisji do rozgraniczenia Wielkopolski ze Śląskiem. Być może R. posłował na sejm grodzieński 1730 r.; w spisie posłów sejmowych w Tekach Podoskiego wymieniony jest, jako poseł, niejaki Poklatecki – był to pseudonim R-ego (nazwiska Poklatecki nie ma w herbarzach). Podkomorzy poznański zdradzał w tym okresie zainteresowania intelektualne – w Poznaniu opublikowano sprawozdanie z dysputy filozoficznej, w której R. analizował Arystotelesa. Także w Poznaniu w r. 1730 wydano panegiryk weselny na cześć R-ego i Zofii z Czarnkowskich córki Władysława (zob.). Związkiem tym R. spowinowacił się z Leszczyńskimi i Opalińskimi, co wraz z zasługami z okresu wojny północnej, stanowić mogło o karierze przy boku Stanisława I. W r. 1733 obrano R-ego posłem na sejm konwokacyjny, który wyznaczył go deputatem do rady działającej przy prymasie Teodorze Potockim, na sejmie elekcyjnym obrano R-ego marszałkiem sejmowym. Po dokonaniu elekcji Leszczyńskiego R. schronił się z królem w Gdańsku i po kapitulacji miasta dostał się do rosyjskiej niewoli. Odmówił uznania Augusta III i wraz z T. Potockim i ambasadorem francuskim A. F. Montim więziony był w Elblągu, a następnie w Toruniu. Uwięzienie w Toruniu trwało co najmniej do lipca 1735, być może R. wyszedł z aresztu dopiero przed sejmem pacyfikacyjnym 1736 r. Ostatnią próbę aktywnej działalności politycznej, oczywiście opozycyjnej w stosunku do Augusta III, podjął R. w r. 1741, kiedy za pośrednictwem płka Wespazjana Bony wszedł w kontakt ze Szwedami i przedstawił im plan antydworskiej i antyrosyjskiej konfederacji w Rzpltej. Projekt ten, opracowany wspólnie z Piotrem Sapiehą i Adamem Tarłą, wobec wahań Szwedów nie został zrealizowany. Władysław Konopczyński uważał, że projekt ten był dużo realniejszy i lepiej pomyślany niż równoległe pomysły Antoniego i Józefa Potockich.
Wydaje się, że po klęsce projektów konfederackich R., nie widząc możliwości rychłej realizacji swych politycznych idei, poświęcił się publicystyce politycznej. Zasadnicze swe przemyślenia, oparte zapewne o doświadczenia z całego okresu działalności politycznej, zawarł w dziełku Kwestyje politycznie obojętne … (P. 1743, Wyd. 2, 1749), gdzie zanalizował kilka istotnych zagadnień ustrojowych. R. przyjął tu konwencję przedstawiania równolegle argumentów za i przeciw, ale nie ulega wątpliwości, że był zwolennikiem pewnych modyfikacji ustrojowych, z których najważniejszą wydaje się propozycja wyjęcia spod władzy liberum rumpo wszystkich sejmików z wyjątkiem poselskich. Książka dedykowana zwolennikowi «farnilii» Augustynowi Działyńskiemu, świadczy o otwartości R-ego na idee reformatorskie. Następnie wydał on Poselstwo wielkie Rafała Leszczyńskiego … do Porty Ottomańskiej… 1700 odprawione…, (P. 1744), dedykowane stolnikowi lit. P. Sapieże. Był to wyraz hołdu dla wielkości rodu Leszczyńskich a jednocześnie próba podkreślenia związków opozycji – reprezentowanej w Wielkopolsce, m. in. przez P. Sapiehę – syna Jana, star. bobrujskiego i hetmana w. lit. z nominacji Leszczyńskiego – z tradycjami stanisławowskimi. Opracował też kompilacyjną Remonstracyją stanom Rzeczypospolitej … (P. 1748), pisemko poświęcone historii i praktyce trybunalskiej oraz obronie szlacheckiej równości. Wszystkie druki ogłaszał R. pod pseud. Franciszka Poklateckiego. Zachowały się cztery mowy R-ego; dwie wygłoszone na sejmie 1713 r. (B. Czart.: rkp. 3936) i dwie, które wygłosił jako marszałek sejmowy na sejmie elekcyjnym w r. 1733 (B. Ossol.: rkp. 348).
O sytuacji majątkowej R-ego brak informacji. O zaszczyty i godności nie ubiegał się, ale i nie bardzo mógł na nie liczyć, przez całe życie pozostając w opozycji do Wettynów. Był patronem jezuitów poznańskich i kaliskich – Jan Poszakowski dedykował mu pierwszą część swej „Historyi kalwińskiej…” (W. 1747). Był fundatorem, umieszczonego w kościele w Sierakowie, zbiorowego epitafium dla Opalińskich i Leszczyńskich, z powinowactwa z którymi był dumny. Zmarł 5 V 1748 i pochowany został w podziemiach katedry gnieźnieńskiej.
Był ostatnim z rodu; dwa razy żonaty – z podczaszanką poznańską Wiktorią Bułakowską i z Zofią Czarnkowską, nie pozostawił potomstwa.
Zofia z Czarnkowskich Radzewska przeżyła męża i 3 XII 1748 dostała od Leszczyńskich wieś Sołacz pod Poznaniem. Jeszcze na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych procesowała się z Leopoldem Bogusławskim, rejentem ziemskim poznańskim, ojcem Wojciecha. Dobra R-ego przeszły w ręce Dobrzyckich za pośrednictwem jego siostry Anny z Radzewskich, zamężnej za Michałem Dobrzyckim.
Estreicher; Nowy Korbut, III; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; Wpol. Słown. Biogr.; Niesiecki; Żychliński, XVII 153–5; – Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kr. 1925; Gastpary W., Sprawa toruńska w roku 1724, W. 1969 s. 52–5; Gierowski J. A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II … 1702–1704, P. 1874 s. 303, 635; tenże, Dzieje panowania Augusta II … 1704–1709, Roczniki Tow. Nauk Pozn., P. 1890 XVII 140–3; tenże, Opowiadania historyczne, P. 1860 s. 111; tenże, Opowiadania i studia historyczne, P. 1884 s. 76, 190–1, 200–1, 205–6; tenże, Z czasów saskich spraw wewnętrznych, polityki i wojny, P. 1886 s. 10–11, 15–16, 21–2, 122–3; Konopczyński W., Polscy pisarze polityczni XVIII wieku, W. 1966; tenże, Polska a Szwecja, W. 1924 s. 152; Michalski J., Studia nad reformą sądownictwa…, W. 1958; Raszewski Z., Wojciech Bogusławski, W. 1982; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska…, W. 1957; Staszewski J., Stosunki Augusta II z kurią rzymską w latach 1704–1706, Tor. 1965; – Altum Eurippi et honoris… Radzewski a Aristotele conclusum, P. 1728; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej, Wil. 1928; Dives meritorum honorumque fascia…, P. 1730; Korespondencja J. A. Załuskiego 1724–1736, Wr. 1967; Laudes et lacrymae Czarnkovia fascia seu laudatio funebris…, P. 1748; Listy Jana Sobieskiego do żony…, Kr. 1860; Nordberg K., Histoire de Charles XII, roi de Suède…, La Haye 1748 I–IV; Poszakowski J., Historyja kalwińska…, W. 1747 cz. 1; Teka Podoskiego, I 124, IV 13; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862 s. 232n.; – B. Czart.: rkp. 199 (List szlachcica…), rkp. 484 k. 569, rkp. 529 k. 188, rkp. 576 k. 38, rkp. 1687 k. 133, rkp. 3436 k. 137–138 (mowy 1713 r.); B. Narod.: rkp. akc. 6178 k. 125, 208 (sylwa F. Mielżyńskiego), rkp. akc. 2111 k. 146, 325–326; B. Ossol.: rkp. 348 k. 86–87 (mowy 1733 r.).
Wojciech Kriegseisen