Radziszewski Franciszek (1817–1885), bibliograf, bibliotekarz, nauczyciel. Ur. 15 XII we wsi Radziszewo Króle w pow. bielskim na Podlasiu gub. grodzieńskiej. Był średnim synem szlachcica zagrodowego Józefa Feliksa i Joanny z Niemyskich.
R. najpierw uczył się w domu, od r. 1828 w szkole parafialnej w Brańsku, od r. 1829 w szkole pijarskiej w Drohiczynie, wreszcie w l. 1834–8 w gimnazjum i seminarium nauczycielskim w Witebsku. Tutaj w 1836 lub 1837 r. postanowił opracować obszerny słownik biograficzny pisarzy polskich i z miejsca przystąpił do planowego i systematycznego gromadzenia materiałów. Po ukończeniu nauki i objęciu (1838) posady nauczyciela historii i geografii w szkole powiatowej w Krasławiu, kontynuował rozpoczęte wcześniej badania biobibliograficzne. W przeciągu kilku lat przeprowadził szczegółowe kwerendy w miejscowych i okolicznych bibliotekach. Sporządził ogromną ilość notatek i przystąpił do pisania prac. Przed połową 1841 r. ukończył Krótką wiadomość o znakomitych bibliotekach w Europie i Wiadomość o drukarniach zagranicznych, w których wychodzą książki w różnych dialektach słowiańskich oraz finalizował prace nad Spisem bibliograficznym dzieł wydanych w polskim języku i tyczących się historii, literatury i praw polskich od wynalezienia druku aż do naszych czasów, który w objętości przewidywanej na 6–7 arkuszy druku zaoferował Adamowi Zawadzkiemu. W przeciągu następnych czterech lat R. bardzo znacznie posunął swoje badania i napisał kolejne prace. Jedna z nich pt. Rzut oka na źródła do biografii pisarzów polskich ukazała się w „Athenaeum” (1845 t. 4), druga pt. Krótka wzmianka o jezuitach na Białorusi i o byłej Potockiej Akademii w „Rubonie” (1847 t. 3). W r. 1845 przystąpił także do systematycznego układania słownika biograficznego pisarzów polskich. Pod koniec października t. r. gotowych było sześć pierwszych liter na 60 arkuszach zawierających 1 800 autorów. To dzieło oferował najpierw A. Zawadzkiemu, potem Samuelowi Orgelbrandowi, który w r. 1846 zapowiedział wydanie «Dykcjonarza pisarzów polskich tudzież postronnych, którzy w Polsce lub o Polsce pisali; zawierającego krótkie rysy ich życia, szczegółowe wiadomości o dziełach ich tak drukowanych jako też w rękopismach pozostałych, porządkiem alfabetycznym ułożonego».
W latach czterdziestych R. najprawdopodobniej się ożenił i dochował kilkorga dzieci; podobno dla ich kształcenia przeniósł się do Petersburga i porzucił nie przynoszący mu satysfakcji zawód nauczycielski. W r. 1851 przybył do stolicy Rosji, gdzie po trzy lata pracował kolejno w kancelarii Min. Spraw Wewnętrznych i Departamencie Rządzącego Senatu, w charakterze tłumacza z języków łacińskiego i polskiego. Poza urzędowymi zajęciami przesiadywał codziennie po kilka godzin w bibliotekach, zbierając materiały do swoich prac. Nawiązał przy tym bliższe stosunki z ówczesnym dyrektorem Biblioteki Cesarskiej, udzielał mu porad i pomocy przy opracowywaniu katalogu dzieł obcych dotyczących Rosji (także i po opuszczeniu Petersburga). Nad Newą zetknął się również z Włodzimierzem Platerem, który zaproponował mu pracę w swej bibliotece. R. skorzystał z tej oferty i w r. 1857 przeniósł się na Wołyń, początkowo do Dąbrowicy, a później do Wiśniowca. Tutaj uporządkował i skatalogował księgozbiór Platera. Niedługo potem (nie później niż w r. 1858) R. złożył A. Zawadzkiemu w Wilnie rękopis sporządzonego przez siebie skorowidzu nazwisk do Adama Jochera „Obrazu bibliograficzno-historycznego literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie”, który wprawdzie nie doczekał się publikacji, ale był wykorzystywany przez wielu bibliografów, m. in. przez Karola Estreichera. Dn. 11 XII 1859 wileńskie Muzeum Starożytności i Komisja Archeologiczna powołały R-ego na członka współpracownika. Zatrudnienie w bibliotece o bogatych i cennych zbiorach wydatnie sprzyjało pomnażaniu notat biobibliograficznych i poszerzaniu zainteresowań badawczych. W r. 1871 zaproponował Henrykowi Schmittowi wydanie drugiego tomu źródeł do dziejów Rokoszu Zebrzydowskiego, uwzględniającego rękopis „Akt Rokoszu Zebrzydowskiego” z prywatnego zbioru nie wymienionego właściciela. Sam zaś opracował i własnym nakładem wydał pionierski informator: Wiadomość historyczno-statystyczna o znakomitszych bibliotekach i archiwach publicznych i prywatnych, tak niegdyś byłych jako i obecnie istniejących w krajach dawną Polskę składających, a mianowicie: w Królestwie Polskim, Galicji, W. Ks. Poznańskim i zachodnich guberniach państwa rosyjskiego. Porządkiem abecadłowym miejsc ułożona (…) (Kr. 1875). Odtąd niczego więcej nie opublikował.
Jeszcze przed ukazaniem się ostatniej pracy R. opuścił Wiśniowiec. Przez jakiś czas przebywał w Litynce na Podolu, następnie pod Berdyczowem. Wreszcie powrócił w rodzinne strony i na resztę życia osiadł w Radziszewie Królach. W dalszym ciągu uzupełniał i doskonalił swoje utwory. Nosił się z zamiarem ponownego wydania poprawionego i rozszerzonego Wiadomości historyczno-statystycznej o znakomitszych bibliotekach i archiwach… Do ostatnich dni przed śmiercią pracował nad głównym dziełem swojego życia Słownikiem biograficznym pisarzów polskich. Mimo długiej i ciężkiej choroby sporządził 41 tomów i napisał kilkanaście nieliczbowanych kartek t. 42. Całość zajęła nieco ponad 16 500 kart formatu małej ósemki. Ponad 30 tomów zaopatrzył w skorowidz alfabetyczny. Wg relacji F. M. Sobieszczańskiego «część obszernej tej pracy nabyła księgarnia S. Orgelbranda i ta użyta została przy redakcji „Encyklopedii”, reszta zaś złożona jest w bibliotece Wiśniowieckiej» (Enc. Org., XXI 891). Pozostawił także w rękopisie osobiste zapiski biograficzne pt. Moje wspomnienia, notatka. P. zmarł w Radziszewie Królach 3 VIII 1885 i został pochowany zapewne w pobliskim Starym Ciechanowcu.
Imię i nazwisko panieńskie żony R-ego nie jest znane.
Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, VIII 293; Bibliogr. historii Pol. XIX w.; Bibliogr. Warszawy. Druki zwarte; Finkel, Bibliogr.; Hahn, Bibliografia; Przewodnik bibliograficzny 1885 s. 252; Wiadomości Bibliograficzne Warszawskie 1885; Enc. Org.; Ilustr. Enc. Trzaski; Słown. Geogr., IX (Radziszewo); Słown. Pracowników Książki Pol., (Długosz J., bibliogr.); Uruski; – Estreicher K., Bibliografia polska XIX stulecia, „Bibl. Warsz.” 1862 t. 3 s. 334, 338, 341, 345; tenże, Spis abecadłowy do dzieła A. Jochera: Obraz literatury i nauk w Polsce. Tomów III., Kr. 1873 (wstęp); J. T., Franciszek Radziszewski, „Kłosy” T. 41: 1885 s. 273 (podob. wg fot.), 275–7; Lubomirski J. T., O bibliotekach w Polsce, „Bibl. Warsz.” 1877 t. 1 s. 37–53; Roszkowska-Sykałowa W., „Athenaeum” Józefa Ignacego Kraszewskiego 1841–1851, Wr. 1974; Tomkiewicz W., Dzieje zbiorów Zamku Wiśniowieckiego, „Roczn. Wołyński” 1934 t. 3; – Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi z archiwum drukarni i księgarni Józefa Zawadzkiego w Wilnie z lat 1805–1865. Zebrał i wyd. T. Turkowski, Wil. 1937 II; – „Bibl. Warsz.” 1876 t. 2 s. 207–11; „Przegl. Krytyczny” 1876 s. 272–3; – B. Jag.: rkp. 6477 t. 18 k. 11–12; B. Narod.: rkp. 7861 t. 9 k. 1; B. Ossol.: rkp. 5917 s. 225; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 16 k. 29.
Jan Bujak