Ratajczak Franciszek (1887–1918), powstaniec wielkopolski. Ur. 24 XI we wsi Śniaty w pow. śmigielskim, był synem Józefa, robotnika folwarcznego, i Eufrozyny z Piotrowskich.
Już we wczesnej młodości R. znalazł się na emigracji, by szukać środków egzystencji. Do r. 1914 pracował jako górnik w Wanne (Westfalia). Brał udział w ruchu polonijnym. Był członkiem jednej z robotniczych drużyn «Sokoła» w Wanne i uczestniczył w ćwiczeniach polowych tej drużyny. Podczas pierwszej wojny światowej R., zmobilizowany do armii niemieckiej, przebywał na froncie zachodnim.
Z chwilą wybuchu rewolucji listopadowej 1918 r. w Niemczech R. został niezwłocznie skierowany do kraju. Tajny Komitet Werbunkowy Drużyn Sokolstwa w Westfalii i Nadrenii, zajmujący się organizowaniem i transportem grup spiskowo-niepodległościowych, wysłał go do Poznania. Przyjechał tam wraz z towarzyszącą mu grupą 10 osób, zaopatrzoną w sprzęt wojskowy, na początku grudnia 1918. R. miał stopień zastępcy oficera (Offizierstellvertreter). Wespół z tą grupą został przydzielony do 8 kompanii wartowniczej Batalionu Garnizonowego Służby Straży i Bezpieczeństwa Poznań 1 rozmieszczonej w Forcie Raucha (Berdychowo). Batalion ten pod dowództwem por. Edmunda Krauzego składał się ze zdemobilizowanych żołnierzy polskich, był utrzymywany przez władze pruskie w celach zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, lecz ze względu na swój czysto polski skład kadrowy uchodził w zamiarach polskich niepodległościowców za przyszłą siłę wojskową do planowanych działań powstańczych. Gdy 27 XII 1918 na ulicach Poznania padły pierwsze strzały, które stały się sygnałem do powstania wielkopolskiego, R. wraz z całym batalionem E. Krauzego został skierowany do Zamku, celem zasilenia tamtejszej załogi polskiej ostrzeliwanej przez pruskich grenadierów. Po oczyszczeniu gmachów Dyrekcji Poczt i Ziemstwa Kredytowego, poszczególne kompanie Batalionu skierowały się ulicami: Wiktorii (obecnie Lampego) i Berlińską (obecnie 27 Grudnia) ku prezydium policji, skąd niemiecka załoga 20 p. artylerii polowej raziła ogniem karabinowym Bazar, siedzibę władz powstańczych. W momencie gdy zjawiły się oddziały Krauzego rozgorzała ze strony niemieckiej mordercza strzelanina, która zmusiła powstańców do skręcenia w ul. Rycerską, skąd Polacy zaczęli atakować Niemców. Ok. godz. 19.15 pluton powstańców pod dowództwem R-a usiłował się wydostać spod obstrzału i zerwał się do natarcia na Polizeipräsidium. R. został śmiertelnie ugodzony kilkoma strzałami karabinu maszynowego. Ciężko rannemu pośpieszył z pomocą nauczyciel-powstaniec, Czesław Wichrowski. Umieścił go w sieni domu przy ul. Rycerskiej 1 (obecnie ul. F. Ratajczaka) i wezwał pomoc lekarską, po czym ranny został przewieziony do głównego szpitala fortecznego przy placu Królewskim (obecnie plac Młodej Gwardii). W godzinach późnowieczornych, między 21.00 a 22.00 zmarł. Był pierwszym poległym powstańcem wielkopolskim. Pochowany został na cmentarzu Gorczyńskim w Poznaniu we wspólnym grobowcu pierwszych ofiar powstania, zaprojektowanym przez Ryszarda Skupina.
W małżeństwie, zawartym w r. 1908, z Marianną z Maćkowiaków miał R. córkę Cecylię i syna Eryka Franciszka (zm. 1935), studenta prawa Uniw. Pozn.
W miejscu, gdzie R. został ranny, wmurowano spiżową tablicę pamiątkową dłuta Edwarda Haupta. Śmierć R-a została upamiętniona w obrazach Leona Wróblewskiego (Muz. Narod. w P.) i rycinach Leona Prauzińskiego (zbiory Muz. Wojsk. w P.). Imię R-a noszą w Wielkopolsce i na Pomorzu liczne ulice, szkoły i drużyny harcerskie.
Wpol. Słown. Biogr.; – Franciszek Ratajczak (1887–1918), „Wojsko Ludowe” 1968 nr 12 s. 84–6; Niezgasłe światło niechaj im świeci, „Powstaniec Wpol.” 1937 nr 24 s. 4–5; Olszewski M., Padli wśród pierwszych strzałów na ulicach Poznania, „Głos Wpol.” 1965 nr 223; W. P., Nieznane życiorysy dwóch pierwszych poległych powstańców, „Powstaniec Wpol.” 1937 nr 7 s. 4–5; – Szułdrzyński T., Wspomnienia wielkopolskie, Londyn 1977; – „Ilustracja Pozn.” 1929 nr 1 s. 2 (fot. tablicy pamiątkowej w P.); „Wpol. Ilustracja” 1928 nr 13 s. 6 (fot.); – Urząd Stanu Cywilnego w P. – Stare Miasto: Księga zgonów 1919 r. – I-C-1152 (akt zgonu R-a).
Marian Olszewski