Rutkowski Franciszek (1885–1944), ksiądz, dyrektor Biura Episkopatu Polskiego. Ur. 25 III w Goniądzu w pow. białostockim w rodzinie włościańskiej, był synem Feliksa.
W bliżej nieznanych okolicznościach R. jako dziewięcioletni chłopiec został wysłany do Włoch, gdzie od września 1894 uczył się w kolegiach salezjańskich, następnie w Królewskiej Akademii Agronomicznej w Turynie, którą ukończył w r. 1902. W l. 1904–7 kształcił się w mohylewskim seminarium duchownym w Petersburgu, dalsze trzyletnie studia teologiczne odbył w Akademii Duchownej w Petersburgu; ukończył ją ze stopniem kandydata teologii, święcenia kapłańskie otrzymał 21 XII 1910. Był następnie prefektem kilku szkół średnich oraz wikariuszem kościoła Św. Stanisława w Petersburgu. W kwietniu 1911 został kapelanem metropolity mohylewskiego Wincentego Kluczyńskiego, który mianował go w r. 1912 proboszczem w Łudze. R. towarzyszył w r. 1913 arcybp. Kluczyńskiemu w jego podróży do Rzymu. W r. 1914 otrzymał tytuł kanonika honorowego mohylewskiej kapituły metropolitalnej. Po zrzeczeniu się latem 1914 przez Kluczyńskiego godności metropolity mohylewskiego (co nastąpiło na polecenie Stolicy Apostolskiej) R. pozostał przy arcybiskupie najpierw w Petersburgu, a od połowy lutego 1915 na Krymie. Brał udział w pracy duszpasterskiej i charytatywnej wśród Polaków ewakuowanych w r. 1915 z Król. Pol. Zorganizował dla nich kaplice w Kisłowodzku na Kaukazie i w Ałupce na Krymie. Po śmierci arcybpa Kluczyńskiego (24 II 1917) przewiózł jego zwłoki do Piotrogrodu i pochował w podziemiach kościoła katolickiego na cmentarzu Wyborskim. Przez rok pełnił obowiązki proboszcza w Leśnem – przedmieściu Piotrogrodu. W l. 1918–23 zorganizował nową parafię w dzielnicy robotniczej Piotrogrodu, tzw. Moskiewskiej Rogatce, był proboszczem w pobliskiej osadzie przemysłowej Kołpinie, a także obrońcą węzła małżeńskiego w kurii metropolitalnej.
Zamiłowany historyk, zgromadził R. przez lata swego pobytu w Rosji liczącą parę tysięcy książek bibliotekę z zakresu historii Kościoła w Polsce, a także niemały zbiór rękopisów. W r. 1923 został R., wraz z arcybpem Janem Cieplakiem i 13 księżmi, aresztowany; Sąd Najwyższy RFSRR skazał go na 3 lata więzienia. W drodze wymiany R. wrócił do Polski 1 II 1925. Bp August Hlond wyznaczył mu stanowisko ceremoniarza biskupiego w Katowicach, a z chwilą mianowania Hlonda arcybpem gnieźnieńsko-poznańskim R. został sekretarzem osobistym prymasa w Poznaniu; w r. 1929 był także notariuszem Metropolitalnego Sądu Duchownego w Poznaniu. Dn. 12 IV 1932 objął stanowisko sekretarza osobistego przy nuncjuszu apostolskim w Warszawie F. Marmaggim. W r. 1934 otrzymał godność tajnego szambelana papieskiego. Dn. 1 II 1935 został zastępcą dyrektora Biura Episkopatu Polskiego, wkrótce zaś jego dyrektorem. Po przyjeździe do Polski nadal formalnie należał do archidiecezji mohylewskiej (w spisach duchowieństwa wymieniany był jako jeden z księży tej archidiecezji przebywających czasowo poza granicami Rosji). R. był członkiem zawiązanego w r. 1928 komitetu starającego się o sprowadzenie do Polski zwłok arcybpa Kluczyńskiego. Po uzyskaniu w kwietniu 1929, za pośrednictwem rządu polskiego, zgody władz radzieckich R. przewiózł szczątki metropolity do Wilna, gdzie zostały pochowane w podziemiach katedry Św. Stanisława; ufundował też w jednej z kaplic tego kościoła brązową tablicę pomnikową z portretem zmarłego wykonaną przez Aleksandra Borawskiego.
Zabrany z ZSRR swój zbiór rękopisów (biblioteka uległa w r. 1923 rozproszeniu), R. stale powiększał. Ogłosił cenne monografie trzech dostojników Kościoła, z którymi miał sam bliższy kontakt: Ks. Wincenty Kluczyński arcybiskup-metropolita mohylowski, administrator apostolski diecezji mińskiej 1847–1917. Kilka rysów i wspomnień (P. 1929), Arcybiskup Jan Cieplak (1857–1926). Szkic biograficzny (W. 1934), Biskup Antoni Małecki (1861–1935) (W. 1936). Maszynopis ostatniej pracy R-ego poświęconej dziejom Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu (1842–1918) spłonął w czasie powstania warszawskiego, zniszczeniu uległy też zbiory rękopiśmienne. R. został zamordowany przez Niemców w sierpniu 1944 w lokalu Biura Episkopatu Polskiego w Al. Jerozolimskich za – jak napisał Walerian Meysztowicz – odmowę wydania ksiąg kościelnych.
Jacewicz-Woś, Martyrologium duchowieństwa, Z. 4 s. 12; Olszamowska-Skowrońska Z., Męczeńskie dzieje Archidiecezji Warszawskiej 1939–1945, W. 1948; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Pol. Teologów Katol., VII (tu błędna informacja, że R. po powrocie do Polski pracował przez kilka lat w diec. pińskiej); Katalog kościołów i duchowieństwa Archidiecezji Warszawskiej na rok 1935, W. 1935; toż na r. 1937, W. 1937; toż na r. 1939, W. 1939; – Mac Cullagh F., Prześladowanie chrześcijaństwa przez bolszewizm, Kr. 1924 s. 215, 217, 224, 226–7, 234; Daszewski L., 25-lecie kapłaństwa ks. prałata Rutkowskiego, „Przegl. Katol.” R. 74: 1936 z. 6 s. 109–10; Podlewski S., Panteon chwały polskiego duchowieństwa (1), „Za i przeciw” 1966 nr 44 s. 11; – Directorium divini officii et missarum pro Archidioecesi Mohiloviensi nec non pro Dioecesi Minscensi in annum Domini 1911; toż 1914; Elenchus cleri et ecclesiarum Archidioecesos Mohiloviensis in Russia in diem 1 Januarii 1930, Varsoviae 1930 s. 16; toż in diem 1 Januarii 1931, Varsoviae 1931 s. 21; Elenchus omnium ecclesiarum universi et venerabilis cleri Archidioecesium Gnesnensis et Posnaniensis pro anno Domini 1927, Posnaniae 1927; toż pro anno … 1928, Posnaniae 1928; Meysztowicz W., Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1983; Rocznik Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej na rok 1929, P. 1929; toż na rok 1930, P. 1930, toż na rok 1931, P. 1931; – „Ateneum Kapł.” R. 15 t. 24: 1929 s. 219–20, R. 21 t. 35: 1935 s. 95–8, R. 22 t. 38: 1936 s. 419–22; „Collectanea Theologica” R. 17: 1936 s. 475–8; „Mies. Katechetyczny i Wychowawczy” 1939 s. 178–80; – Mater. Red. PSB.
Alina Szklarska-Lohmannowa