Krysiak Franciszek Salezy (1865–1924), publicysta i działacz polityczny. Ur. 18 XII w Poznaniu; tam też ukończył Gimnazjum Marii Magdaleny. Uwagę na niego zwróciła praca Staszic jako polityk, uczony i filantrop (P. 1888). Wkrótce (18 XII 1889) został stałym współpracownikiem (potem współredaktorem) „Dziennika Poznańskiego” (dorywczo także „Orędownika”), a Asnyk powierzył mu korespondencje do „Nowej Reformy”. Jednocześnie działał w wielu komitetach i towarzystwach: Tow. Pomocy Naukowej, Tow. Czytelni Ludowych (TCL), Tow. Przyjaciół Nauk, w którym jako sekretarz wydziału historycznoliterackiego od maja 1897 do lutego 1899 r. występował bardziej z projektami organizacyjnymi niż z pracami naukowymi. W r. 1898 wystąpił (w „Pracy”) z projektem utworzenia towarzystwa mającego przeciwdziałać «Hakacie». Niektóre wystąpienia ściągnęły na niego kary sądowe. W czasie procesu wrzesińskiego był sprawozdawcą wielu pism polskich, a po nim wydał broszurę o procesie (1901). Bardziej znana była jednak inna broszura Offener Brief eines Polen an die irregeleitete öffentliche Meinung in Deutschland (P. 1902), w której podważał oficjalną argumentację uzasadniającą antypolskie ustawy. Wywołała ona niepokój władz i odpowiedź w sejmie pruskiego ministra spraw wewnętrznych (K. odpowiedział na to nową ulotką).

We wrześniu 1902 r. K. Rose ściągnął K-a na stanowisko redaktora „Dziennika Berlińskiego”; przez 11 lat był K. jednym z najruchliwszych działaczy berlińskiej Polonii. Za podstawę posłużył mu „Dziennik” (od r. 1907 był jego właścicielem), ale natychmiast (1 X 1902) wszedł do Komitetu Politycznego, najważniejszej organizacji polskiej w tej części Niemiec (faktycznie kierował nią od r. 1905, formalnie został prezesem 13 V 1906), a działał także w wielu innych organizacjach (prezes «Straży» na Berlin, Brandenburgię, Saksonię i Pomorze od 5 XI 1905, prezes Tow. «Oświata» i in.). Czynny był przy pracach nad utworzeniem Związku Zawodowego w Berlinie (od 1905), brał udział w organizowaniu wielu rocznic, wygłaszał referaty na dziesiątkach wieców przedwyborczych i innych, którym często przewodniczył. Wśród kobiet Polonii berlińskiej działała jego żona Wanda. Najwięcej rozgłosu przyniosła K-owi sprawa opublikowania korespondencji «Hakaty», dostarczonej mu przez W. Sitarskiego. Akcję ujęła w swoje ręce endecja, a opublikowane w kilku pismach polskich od grudnia 1913 r. do marca 1914 r. dokumenty dotyczyły przeważnie stosunków między «Hakatą» a organizacjami ukraińskimi. Sam K. w październiku 1913 r. opuścił Berlin, porzuciwszy chromający finansowo „Dziennik Berliński” i wszystkie stanowiska, co wywołało nawet głosy krytyczne. Zamieszkał w Krakowie i jeździł z odczytami, korzystając z zainteresowania opinii polskiej rewelacjami o «Hakacie». Nawiązał także kontakty z pismami krakowskimi, publikując artykuły w „Nowej Reformie” i „Głosie Narodu”. Pod koniec pierwszej wojny światowej stanął na czele utworzonego wówczas Tow. Obrony Zachodnich Kresów Polski. W połowie października 1918 r. znalazł się we Lwowie, a swoje przeżycia opisał w bardzo antyukraińskiej książce Z dni grozy we Lwowie (Kr. 1919). W grudniu 1918 r. powrócił do Poznania, gdzie znalazł pracę jako naczelnik wydziału polityczno-prasowego w województwie (od 1 IV 1919). Raz jeszcze wrócił do dokumentów «Hakaty»: przy finansowej pomocy Z. Chłapowskiego opublikował bogaty ich zestaw w Hinter den Kulissen des Ostmarken-Vereins (P. 1919). W r. 1923 został odznaczony Orderem Polonia Restituta. Zmarł na udar serca 24 VI 1924 r. w Poznaniu i tam został pochowany.

Chrapek M., Pomoc Krakowa dla Górnego Śląska, „Sobótka” R. 22: 1967; Galos A., Sprawy Rakowskiego i Krysiaka, „Acta Universitatis Wratislaviensis” (Wr.) 1967 nr 66; Galos A., Gentzen F. H., Jakóbczyk W., Dzieje Hakaty, P. 1966; Gołąbek A., Kaźmierczak J., Polacy w Berlinie, Inowrocław 1937; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1967 III; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1931 III; – Berkan W., Życiorys własny, P. 1924; – „Dzien. Pozn.” 1924 nr 144; „Praca” 1907 s. 1376–7 (fot.); – B. Raczyńskiego w P.: Wspomnienia W. Berkana; Deutsches Zentralarchiv, Merseburg: Rep. 195 nr 92, Rep. 77 Tit. 871 nr 1 Fasc. 6.

Adam Galos